«Գուգարաց թեմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
չ clean up, փոխարինվեց: : → ։ (39) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 26.
== Պատմություն ==
 
Գուգարաց թեմն իր առանձնահատուկ ու նշանակալից տեղն ու դերն է ունեցել Հայոց Եկեղեցու պատմության մեջ:մեջ։ Այն նախկինում պատկանել է [[Հաղպատի եպիսկոպոսական աթոռ]]ին, այնուհետև՝ Վրաստանի, Շամախու և Շիրակի առաջնորդություններին, սակայն այս երկրամասում իբրև եկեղեցական վարչատարածք եղել է շատ ավելի վաղ շրջանում:շրջանում։
 
=== Գուգարքն Արշակունիների օրոք ===
 
[[Գուգարք]]ն [[Արշակունիներ]]ի օրոք Հայաստանի կողմնապահ 4 բդեշխություններից մեկն էր՝ Ցուրտավ (Գաջենք) նստավայրով, որ նաև եպիսկոպոսական աթոռանիստ էր:էր։ Ցուրտավն ավերվել է արաբական արշավանքների շրջանում, բայց մինչ այդ արդեն, հայ-վրացական եկեղեցական պառակտման հետևանքով, կորցրել էր իր նախկին ազդեցությունը:ազդեցությունը։ Ցուրտավի թեմի տարածքի հիմնական մասը հետագայում դարձել է Հաղպատի եպիսկոպոսության ենթակա տարածք:տարածք։
 
=== Գուգարքը Բագրատունիների օրոք ===
 
Բագրատունիների կողմից պետականության վերականգնումից հետո Գուգարքի եկեղեցական կյանքը նոր շունչ է ստանում հատկապես [[Սանահին]]ի ([[967]] թ.) և [[Հաղպատ]]ի ([[977]] թ.) թագավորաշեն վանքերի հիմնադրմամբ:հիմնադրմամբ։ Ըստ [[Ստեփանոս Տարոնեցի Ասողիկ]]ի հաղորդած տվյալների՝ այս վանքերի միաբանների թիվը հասել է 500-ի:ի։ Բագրատունիների ժամանակ Գուգարքի եկեղեցական իշխանությունը հաստատվել է Տաշիր գավառում:գավառում։
[[979]] թ. , երբ Սմբատ Բագրատունի թագավորը գալիս է Սանահին, ժամանակի Կաթողիկոսի օրհնությամբ և հատուկ կոնդակով այս վանքը հռչակվում է որպես Տաշիրի եպիսկոպոսի նստավայր. վանքի վանահայր Եսայի վարդապետի` եպիսկոպոս ձեռնադրվելուց հետո թագավորը հաստատում է եպիսկոպոսության ենթակա տարածքը՝ Վրաստանի սահմանից սկսած մինչև Նիգ և [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակ]] գավառները:գավառները։ Սմբատ թագավորը հանգամանորեն նշում է եպիսկոպոսության ենթակա ընդարձակ տարածքը, որը հյուսիսում Տփղիսի (Թբիլիսի) սահմանից հասնում է մինչև Շիրակ, արևմուտքում՝ Նիգ գավառ (նախկին Ապարանի շրջան) և հարավում՝ [[Կոտայք]]:։
 
=== Գուգարքը Արևելյան Հայաստանի ՝ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելուց հետո ===
 
Արևելյան Հայաստանի՝ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելուց հետո, [[1836]] թ. կանոնադրությամբ (պոլոժենիե), կայսրության տարածքում բնակվող հայության համար հաստատվեց եկեղեցական վեց թեմ՝ Երևանի, Ղարաբաղի, [[Վրաստանի թեմ|Վրաստանի]], Շիրվանի, [[Աստրախանի թեմ|Աստրախանի]], [[Նոր Նախիջևանի և Բեսարաբիայի թեմ|Բեսարաբիայի և Նոր Նախիջևանի]]:։ Երևանի թեմն ընդգրկում էր այժմյան Հայաստանի ողջ տարածքը՝ ներառյալ Նախիջևանի և Սուրմալուի գավառները:գավառները։ Թեմի առաջնորդանիստը Երևանն էր, սակայն այն ուներ առաջնորդական փոխանորդների կողմից կառավարվող վարչատարածքային միավորներ (վիճակներ) [[Ալեքսանդրապոլ]]ում, [[Նախիջևան]]ում (Հին Նախիջևան), Տաթևում, ավելի ուշ՝ Կարսում:Կարսում։
Ըստ այդմ էլ` [[1836]] թ. Հաղպատի եպիսկոպոսական աթոռը վերացվեց, և Հաղպատը շարունակեց գործել որպես վանք և Սոմխեթ կամ Բորչալու վիճակի ու Ղազախի հոգևոր կենտրոն:կենտրոն։
[[Պատկեր:Gougarats Diocese.jpg|մինի|աջից|Գուգարաց թեմի վարչական շենքը]]
 
=== Գուգարքը Ռուսական կայսրության կործանումից հետո ===
 
Ռուսական կայսրության կործանումից և Հայաստանի առաջին Հանրապետության կարճատև գոյությունից հետո ([[1918]]-[[1920]] թթ.)` խորհրդային առաջին տարիներին, Հայոց Եկեղեցին ծանր հարվածներ կրեց. փաստորեն նրանից խլվեցին բոլոր վանքերն ու եկեղեցիները, կալվածքները, հոգևորականությունը հալածվեց, աքսորվեց և գնդակահարվեց: Հաղպատի և Սանահինի նման պատմական փառավոր անցյալ ունեցող վանքերն ամայացան, զրկվեցին հոգևորականներից, իսկ համալիրները համարվեցին սոսկ «ճարտարապետական հուշարձաններ»:։ [[1930]]-ական թվականներին Մատենադարան տեղափոխվեցին Հաղպատից 12 և Սանահինից 33 ձեռագրեր:ձեռագրեր։
[[1920]] թ.-ին Լոռի և Տավուշ մարզերը Շիրակի թեմի կազմ մտան Գևորգ Ե Կաթողիկոսի կոնդակով:կոնդակով։
 
=== Գուգարքը Խորհրդային շրջանում ===
 
Խորհրդային շրջանում (մինչև 1990 թ.) միայն Լոռու տարածքում էին գործում եկեղեցիներ` [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Վանաձոր) |Վանաձորի Սուրբ Աստվածածին]] և Ստեփանավանի Սուրբ Սարգիս եկեղեցիները` երեք հոգևորականներով:հոգևորականներով։
1990թ. [[Վազգեն Ա]] Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի սրբատառ կոնդակով հաստատվեց Գուգարաց թեմը՝ իր մեջ ընդգրկելով այսօրվա [[Տավուշի մարզ]]ն ամբողջությամբ և նախկին [[Թումանյան (քաղաք)|Թումանյանի շրջան]]ը (առաջնորդական նստավայրը՝ [[Դիլիջան]] քաղաքը):։ Առաջնորդ նշանակվեց Արսեն արքեպիսկոպոս Պերբերյանը ([[1990]]-[[1995]] թթ.):։ Նույն թվականի ապրիլի 15-ին վերաբացվեց Հաղպատի նշանավոր վանքը` վանահայրությամբ Տեր Եզնիկ քահանա Պետրոսյանի (1990-[[1991]] թթ.), բացվեց հոգևոր դպրանոց` 20 ուսանողներով, հրատարակվեց Հաղպատավանքի «Օրացույցը» ամսագիրը:ամսագիրը։ [[1992]] թ.-ին ուսանողությունը, վանահոր հետ միասին, տեղափոխվեց [[Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին|Մայր Աթոռ]], և դադարեց վանահայրությունը: վանահայրությունը։
 
=== Գուգարքը հետխորհրդային շրջանում ===
 
Թեմն իր վարչատարածքային սահմաններով ձևավորվեց [[1996]] թ. [[մայիսի 30]]-ին, [[Գարեգին Ա |Գարեգին Ա]] Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի օրհնությամբ և սրբատառ կոնդակով՝ ներառելով Լոռու և Տավուշի մարզերն ամբողջությամբ (Վանաձոր, Սպիտակ, Ստեփանավան, [[Տաշիր |Տաշիր]], [[Ալավերդի]], Թումանյան, Իջևան, Բերդ, Դիլիջան, Նոյեմբերյան, Կողբ քաղաքներն իրենց տարածաշրջաններով) առաջնորդանիստ ունենալով Վանաձոր քաղաքը` Սբ. Աստվածածին եկեղեցով, իսկ հետագայում ([[2005]] թ.) առաջնորդանիստ դարձավ Վանաձորի Սբ. Գրիգոր Նարեկացի նորակառույց եկեղեցին:եկեղեցին։ 1996 թվականից Առաջնորդ նշանակվեց [[Սեպուհ Չուլջյան|Սեպուհ վարդապետ Չուլջյան]]ը, ով մեկ տարի անց` [[1997]] թ-ի հունիսին, Գարեգին Ա Հայոց Հայրապետի ձեռամբ օծվում է եպիսկոպոս, իսկ [[2012]]թ-ին [[մայիսի 17]]-ին Գարեգին Բ Հայրապետի սրբատառ կոնդակով Սեպուհ Սրբազանին շնորվվեց Արքության պատիվ:պատիվ։
Երջանկահիշատակ Վազգեն Ա-ի տնօրինությամբ սկիզբ առած և Գարեգին Ա Կաթողիկոսի շարունակած վարչատարածքային բարեփոխումների գործը 20-րդ դարավերջին Հայ Եկեղեցու բարեկարգմանը միտված եզակի երևույթներից է:է։ Վազգեն Ա Կաթողիկոսն ստեղծեց Արցախի, [[Սյունյաց թեմ|Սյունյաց]] և Գուգարաց թեմերը, իսկ Գարեգին Ա Վեհափառը 1996 թվականին վերակազմավորեց և ընդլայնեց Գուգարաց թեմը, ապա միաժամանակ նորաստեղծ թեմեր հռչակեց [[Արմավիրի թեմ|Արմավիրի]], [[Արագածոտնի թեմ|Արագածոտնի]], [[Կոտայքի թեմ|Կոտայքի]], Գեղարքունիքի մարզերը ինչպես նաև Հայաստանից դուրս` [[Հարավային Ռուսաստանի թեմ|Հարավային Ռուսաստանի]] և [[Ուկրաինայի թեմ]]երը:երը։
[[2010]] թ. [[դեկտեմբերի 10]]-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. [[Գարեգին Բ Ոսկեհատցի|Գարեգին Բ]] Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի հայրապետական կոնդակով Տավուշի մարզի եկեղեցական համայնքներն առանձնացվեցին Գուգարաց թեմի կազմից և Տավուշի թեմի առաջնորդական տեղապահ նշանակվեց Թորգոմ վարդապետ Տոնիկյանը <ref>{{cite book|author=|title=Մալաթիայից Հայաստան. Առաջնորդություն Գուգարաց թեմ, 2014}}</ref>:։
 
== Գուգարաց թեմի առաջնորդարան ==
[[1999]] թվականին [[Սեպուհ Չուլջյան|Սեպուհ սրբազանի]] մեծադիր ջանքերով, չորս տարվա համառ պայքարի արդյունքում ձեռք է բերվում հայտնի Թաիրովների` [[1895]] թվականին կառուցված, սակայն ավերման եզրին գտնվող ամառանոցը, որը հիմնովին վերակառուցվում և կահավորվում է` [[2000]] թվականի դեկտեմբերից ծառայելով որպես Գուգարաց թեմի առաջնորդարան:առաջնորդարան։ Առաջնորդարանի երկրորդ հարկի պատին Սրբազանը արձանագրում է.<br />
ՅՈՅԺ ՑԱՆԿԱՑԱՅ ԳԵՂԱՏԵՍԻԼ ԿԱՌՈՅՑՆ ԶԱՅՍ,<br />
ԹԷՊԷՏԵՒ ԷՐ ԽԱՐԽՈՒԼ ՍԱՍՏԻԿ ՎՆԱՍՈՒԱԾ,<br />
Տող 68.
Ի ՎԱՅԵԼՈՒՄՆ ԱՐԺԱՆԱՒՈՐ ՅԱՋՈՐԴԱՑ<br />
ՍԵՊՈՒՀ ԵՊՍ. ՉՈՒԼՋԵԱՆ<br />
ՅԱՄԻ ՏԵԱՌՆ 2000Թ.<br />
 
Այդ նույն ժամանակահատվածում առաջնորդարանի ընդարձակ բակը կանաչապատվում և ձևավորվում է ծաղկանոցով, արծաթափայլ և հազվագյուտ տեսակի այլ եղևնիներով:եղևնիներով։ Տարածքում տեղադրվում են «Պապանի գյուղ» կոչվող տեղանքից բերված և նորոգված պատմական երեք խաչքարեր:խաչքարեր։ Տեղադրվում են Շուշիի ազատագրմանը և Պոլսո Հայոց Պատրիարք Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Նարոյեանի հիշատակին նվիրված խաչքարերն ու վարպետ Մեհրաբի քանդակազարդ պատմական աղբյուր-հուշարձանը:հուշարձանը։
 
[[2000]] թվականին վերակառուցվում է առաջնորդարանին կից շինությունը, ավելացվում է զանգակատուն և օծվում` որպես Սբ. Սարգսի անունը կրող եկեղեցի:եկեղեցի։ Եկեղեցուն կից կառուցվում է սրահ միջոցառումների և հանդիսությունների համար:համար։ Եկեղեցու ներքնահարկի ընդարձակ սրահը ստորգետնյա ջրերի հեռացման աշխատանքներից հետո վերանորոգվում է իբրև թանգարանային ցուցասրահ:ցուցասրահ։
 
Թեմում իրականացվող եկեղեցաշինական, վերանորոգչական, երեխաների համար ամառային հոգևոր ճամբարների ստեղծման, քարոզչական, հրատարակչական, բարեգործական բազում ծրագրերի իրականացման համար առաջնորդարանում գործում են տարբեր կառույցներ և բաժիններ` քարտուղարություն, հաշվապահություն, գրադարան` 1000 անուն գրքով, քարոզչական և սոցիալական ծրագրերի բաժին, հանդիպումների և հանդիսությունների կազմակերպման սրահ:սրահ։
 
== Եկեղեցիներ, մատուռներ ==
Հայ առաքելական եկեղեցու Գուգարաց թեմի Լոռու մարզում կան 64 կանգուն սրբատեղիներ` 5 վանական համալիր, 37 եկեղեցի, 24 մատուռ:մատուռ։
1996-2013 թթ. Սեպուհ արքեպիսկոպոս Չուլջյանի առաջնորդության տարիներին Լոռու մարզում կառուցվել են նոր 10 եկեղեցիներ, վերանորոգվել և վերակառուցվել են 27 եկեղեցիներ:եկեղեցիներ։ 2014 թվականին թեմում կանոնավոր ծառայություն է մատուցվում գործող 39 եկեղեցիներում:եկեղեցիներում։
 
1996 թվականից մինչև 2010 թվականը թեմի տիրախնամ առաջնորդ Տեր Սեպուհ արքեպիսկոպոս Չուլջյանի օրոք Տավուշի մարզում, երբ այն առանձնացավ Գուգարաց թեմից և ձևավորվեց իբրև առանձին թեմ, կառուցվեցին, վերակառուցվեցին և վերանորոգվեցին 21 սրբատեղիներ` 1 վանական համալիր, 12 եկեղեցի, (4 նորակառույց և 8 վերանորոգված և վերակառուցված) 8 մատուռ:մատուռ։
 
== Տես նաև ==