«Ասորեստանի կործանում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
Նոր էջ «'''Ասորեստանի կործանում ''', Ակնհայտ է, որ Առաջավոր Ասիայի խողովուրդները՝ հատկապես Ասորեստանի...»:
 
չ clean up, փոխարինվեց: : → ։ (32) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 1.
'''Ասորեստանի կործանում ''', Ակնհայտ է, որ [[Առաջավոր Ասիա]]յի խողովուրդները՝ հատկապես [[Ասորեստան]]ի և [[Ուրարտու]]ի ծայրամասերում բնակվող ժողովուրդները անմիջական մասնակցություն են ունեցել պատերազմին որպես [[Մեդիա]]յի կողմնակիցներ:կողմնակիցներ։ Այս կապակցությամբ հիմնավոր է դառնում [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] մոտ պահված պատմական ավանդությունը՝ Ասորեստանի ավերմանը հայկական թագավոր [[Պարույր Սկայորդի|Պարույր Սկայորդու]] որդու, ունեցած մասնակցության մասին:մասին։
 
 
[[Պատկեր:Movses khorenatsi illustration.jpeg|260px|մինի|Մովսես Խորենացի]]
== Հնագույն ապացույցներ ==
Մովսես Խորենացու «Հայոց Պատմություն» գիքի մեջ պահպանվել է Ասորեստանի անկման նկարագրությունը, որտեղ [[Կիաքսար]]ը հանդես է գալիս [[Արբակ]] անվան , ինչպես [[Կտեսիաս]]ի մոտ է:է։ Խորենացին սակայն, այդ պատմություննը միահյուսել է նաև տեղեկությունների [[մեդիացիներ]]ի հետ դաշն կնքած հայերի՝ Ասորոեստանի կործանմանը ունեցած մասնակցությաn մասին: մասին։
 
 
== Խորենացու խոսքերից և վկայություններից ==
«Այս վերջիններից մի մասը եղել է ասորեստանցիների թագավորության ժամանակ, մի մասն էլ [[Շամիրամ]]ի կամ [[Նինոս]]ից հետո, իսկ մեր Պարույրն եղավ [[Սարդանապալ]]ի ժամանակ»,- կարդում ենք Խորենացու մոտ:մոտ։ Պատմիչի ասելով, այս Պարույրը «քիչ օգնություն ցույց չի տվել մարացի [[Վարբկես]]ին(Կտեսիասի Արբակը, այսինքն՝ [[Կիաքսար]]ը) վերացնելու Ասորեստանի թագագավորությունը Սարդանապալի օրոք»: ։
 
Կիսաառասպելական-կիսապատմական այդ տեղեկություններւ հնարավորություն են տալիս ենթադրելու, որ [[Նինվե]]ի գրոհի նախօրյակին Կիաքսարին է միանում [[Արմե-Շուպրիա]]յի ցեղապետը ՝«քաջ նախարար», «որդի Սկայորդոյ Պարոյր»-ը:ը։
 
== Համընկնող տեղեկություններ ==
[[Հերոդոտ]]ը հաղորդում է հետևյալը.«Երբ Ասորեստանի նկատմամբ տարած հաղթանակից հետո Կիքասարը պաշարեց Նինվեն, հետո եկան [[սկյութներ]]ի մի մեծ բանակ՝ [[Պրոտոթիես]]ի որդու, [[Մադիոս թագավոր]]ի գլխավորությամբ»:։ Ակներևաբար Հերոդոտի այս տեղեկության մեջ իրար են խառնվել երկու իրադարձություններ՝ [[սկյութ]]ական թագավորի, [[Պրոտոթիես]]ի որդի Մադիոսի կողմից [[կիմմերներ]]ի ջախջախումը [[654]] թվականին, որի մասին վկայութունները պահպանվել են [[Ստրաբոն]]ի մոտ և ինչպես այլ անձնավորության գլխավորությամբ «սկյութական» զորքերի մասնակցությունը Նինվեի պաշարմանը [[մ.թ.ա. 612]] թվականին, անձնավորթուն, որին շփոթել են այս [[Մադիոս]]ի հետ:հետ։
 
==Գրիքոր Ղափանցյանի ուշադրությունը ==
Գրիքոր Ղափանցյանը առաջինը ուշադրություն դարձրեց այն հանգամանքի վրա, որ հայկական «Պարոյր» անունը ծագում է սկյութական [[Պարտատուա]] անունից՝ ասորեստանյան հաղորդմամբ:հաղորդմամբ։ Պարտատուան, ժամանակագրական նկատառումներով, չէր կարող լինել Խորենացու նշած Պարույրը, լավագույն դեպքում կարող էր լինել [[Մադիոս]]ի՝ Պարտատուայի որդին, կրտսեր ժամանակակիցը միայն:միայն։
Այսպիսով, տվյալ տեքստում Հերոդոտը վերոհիշյալ Պարտապտուայի հետ, որը հին հայկական ավանդույթներում հայտնի է Պարույր անունով:անունով։ Ուստի և Հերոդոտը 612 թվականի իրադարձությունների մասնակից է դարձրել ոչ թե նրան, այլ նրա որդուն՝ սկյութական Մադիոս թագավորին, որը ժամանակով ավելի մոտ էր դրանց:դրանց։ Նկատառումները թույլ են տալիս ենթադրոելու, որ Կիաքսարին օգնության եկած «սկյութական զորքը» գլխավորել է ոչ թե Մադիոսը, Պրոտոթիեսի որդին, այլ հին հայկական ազբյուրների նշած Պրոտթթիես-Պարույրը:Պարույրը։
 
[[Պատկեր:Urartu Chariot D.jpg|270px|մինի|Ուրարտական ռազմակառք]]
== Արդեն տեսանելի համընկումներ ==
Մովսես Խորենացու տեղեկության համաձայն, մարական թագավոր Վարբակ-Կիաքսարը, «զքաջն մեր նախարար յանգուցանէ զՊարոյր թավաւրութեան շուք և ձև նմա խոստանալով»:։ Ապա պատմիչն ավելացնում , թե մեդական թագավորը «զթագավորութիւն ի Սարդանապալլայ յինքն առեալ՝ տիրէ Ասորեստանի և Նինուէի»:։ Այնուհետև Մովսես Խորենացին թվարկում է հայ առաքելական առաջին թագավորների անունները և այդ ցուցակը նա սկսում է Պարույրից. «Իսկ մեր առաջին ի Վարբակայ Մարէ պսակեալ Պարոյր, որդի Սկայորդւոյ»,- կարդում ենք պատմիչի գրքում:գրքում։
 
Վերը բերված տեղեկություններն ու նկատառումները իրավունք են տալիս ենթադրելու, որ Նինվեի ավերումից և ասորեստանյան կործանումից հետո Կիաքսարը Պարույրին ճանաչում է [[Արմե-Շուպրիա]] երկրի թագավոր:թագավոր։
 
[[Պատկեր:AGMA Hérodote.jpg|250px|մինի|Հերոդոտ]]
== Նորաստեղծ թագավությունը ==
Այսպիսով, Ասորեստանի անկման ժամանակաշրջանում, [[Հայաստան]]ում կառավարում էր «որդի Սկայորդոյ» Պարույրը, որը մեդական Վարբակ-Կիաքսար թագավորի ցույց տված օգնության համար նրա կողմից ճանաչվեց Հայաստանի թագավոր:թագավոր։
 
 
Նորաստեղծ թագավորության առաջին տարիների լուսաբանման համար մեխ հետաքրքրություն է ներկայացնում բաբելոնյան այսպես կոչված «Գեդդի ժամանակագրության» տեքստի վերջավորությունը, որի ցավոք սիտի, շատ վնասված տեղեր ունի:
 
Նորաստեղծ թագավորության առաջին տարիների լուսաբանման համար մեխ հետաքրքրություն է ներկայացնում բաբելոնյան այսպես կոչված «Գեդդի ժամանակագրության» տեքստի վերջավորությունը, որի ցավոք սիտի, շատ վնասված տեղեր ունի:ունի։
 
== «Գեդդի ժամանակագրությունը» ==
=== Արդեն գոյություն ունեցող հայկական պետական կազմավորումը ===
Մ.թ.ա. [[609]] թվականի տակ այդ «ժամանակագրությունը» հաղորդում է թե [[Նաբոպալասար]]ը օգնության է գնում [[Խառան]]ի կայազորին, որը պաշարվել էր ասորեացիների դաշնակից եգիպտացիների կողմից:կողմից։ Ասորեստանի թագավոր [[Աշշուրաբալլիտ Բ]]-ն հավանաբար վախենալով մեդական և բաբելոնական օգնական ուժերի շրջափակումից, նախօրոք թողնում է պաշարված Խառանը և հեռանում դեպի [[Իզալա]]յի շրջանը, որպեսզի այնտեղից շրջանցիկ ճանապարհով վերադառնա [[Կարքիմիշ]]:։ Նահանջող ասորեստանյան թագավորը Իզալա երկրում թշնամուն ճակատամարտ է տալիս, որի մասին հաղորդում է «Գեդդի ժամանակագրությունը»:։ « Նաբոպալասարը,- կարդում ենք այստեղ,- շարվեց դեպի հյուսիս, (Ի)ծալա երկիրը, նա բարձրացավ և շատ քաղաքներ...երկրներ նա այրեց կրակով»:։ Այնուհետև վնասվածքներով լեցուն տեքստում հնարավոր է կարդալ «Հենց այդ ժամանակ բաբելական զորքը հասավ մինչև [[Ուրաշտո]]ւ քաղաքի գավառը», այսինքն մինչև Ասորեստանի ծայր հյուսիսային սահմանները, որոնք հավանաբար հասնում էին մինչև Արևմտյան [[Տիգրիս]] գետը:գետը։
 
Ամենայն հավանականությամբ բաբելացիները այստեղ ջախջախել են ասորիների վերջին ուժերը, որից հետո «Ակկադի թագավորը վերադարձավ իր երկիրը»: Իզալա նահանգից բացվում եէր ճանապարհ դեպի Ուրարտուի նախկին տարածքների այն հատվածը, որն այժմ գրավված էր Արմե-Շուպրիա հայկական օետական կազմավորման կողմից: Ըստ երևույթին, հետապնդելով ասորեստանյան թագավոր Աշշուրուբալիստ Բ-ին, բաբելացիներև [[608]] թվականին ներխուժում են «ուրարտական գավառը»: Մեզ հասած ուղղակի և անուղղակի տվյալները վկայում են, որ Ասորեստանի վերջնական ջածջախման տարիներին Արմե-Շուպրիա տարածքում արդեն գոյություն ուներ հին հայկական պետական կազմավորում: Հավանորեն, ինչպես հետագյում [[Բեհիստուն]]ի արձանագրության բաբելական տեքստում, Ուրարտուի տակ նկատի են ունեեցել [[Արմինիա]]ն, տվյալ տեքստում էլ Ուրաշտու անվան տակ, հանդես է գալիս Արմե-Շուպրիան իբրև հնագույն հայկական թագավորություն:
 
Ամենայն հավանականությամբ բաբելացիները այստեղ ջախջախել են ասորիների վերջին ուժերը, որից հետո «Ակկադի թագավորը վերադարձավ իր երկիրը»:։ Իզալա նահանգից բացվում եէր ճանապարհ դեպի Ուրարտուի նախկին տարածքների այն հատվածը, որն այժմ գրավված էր Արմե-Շուպրիա հայկական օետական կազմավորման կողմից:կողմից։ Ըստ երևույթին, հետապնդելով ասորեստանյան թագավոր Աշշուրուբալիստ Բ-ին, բաբելացիներև [[608]] թվականին ներխուժում են «ուրարտական գավառը»:։ Մեզ հասած ուղղակի և անուղղակի տվյալները վկայում են, որ Ասորեստանի վերջնական ջածջախման տարիներին Արմե-Շուպրիա տարածքում արդեն գոյություն ուներ հին հայկական պետական կազմավորում:կազմավորում։ Հավանորեն, ինչպես հետագյում [[Բեհիստուն]]ի արձանագրության բաբելական տեքստում, Ուրարտուի տակ նկատի են ունեեցել [[Արմինիա]]ն, տվյալ տեքստում էլ Ուրաշտու անվան տակ, հանդես է գալիս Արմե-Շուպրիան իբրև հնագույն հայկական թագավորություն:թագավորություն։
Սակայն շատ հիշատակվում են Բեհիստունի արձանագրության կերտման ծամանակաի միջև ընկած է մոտ մի դար ժամանակաշրջան: Այդ ժամանակ էլ տեղի է ունեցել Արմեի փոխարկումը Արմինայի, որն արդեն գրավում էր ոչ միայն Արմե-Շուպրիան, այլև հայկական [[լեռնաշխարհ]]ի շատ ավելի լայն տարախություններ:
 
Սակայն շատ հիշատակվում են Բեհիստունի արձանագրության կերտման ծամանակաի միջև ընկած է մոտ մի դար ժամանակաշրջան:ժամանակաշրջան։ Այդ ժամանակ էլ տեղի է ունեցել Արմեի փոխարկումը Արմինայի, որն արդեն գրավում էր ոչ միայն Արմե-Շուպրիան, այլև հայկական [[լեռնաշխարհ]]ի շատ ավելի լայն տարախություններ:տարախություններ։
 
== Արտաքին հղումներ ==
Տող 49 ⟶ 44՝
* [http://serials.flib.sci.am/openreader/Hay%20joxovrdi%20patmutyun_%20h.1/book/index.html#page/1/mode/2up Հայ ժողովրդի պատմություն]
 
[[Կատեգորիա: Պատերազմներ]]
[[Կատեգորիա: Պետական կազմավորումներ]]
[[Կատեգորիա: Թագավորներ]]
[[Կատեգորիա: Վկայություններ]]
[[Կատեգորիա: Հին Հայաստան]]