«Էլամ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
'''Ելամ''', Էլամ, Եղիմաիս, Շուշաստան, հին ստրկատիրական պետություն [[Պարսից ծոց]]ից [[հյուսիս]], [[Կերքա]] ն [[Կարուն |Կարուն]] գետերի ավազանում։ Մայրաքաղաքն էր [[Շոշ]]ը կամ Շուշանը՝ Կերքա գետի ափին։
[[Պատկեր:Brockhaus-Efron Elamite Antiquities.jpg|250px|մինի|Ելամի հնությունները]]
== Պատմական տեղեկություններ ==
[[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչ]]ում «քաջ նետաձիգներ» ելամացիները հիշատակվում են իբրև [[Սեմ]]ի սերունդներ։ Սակայն նրանց ցեղախմբի կամ լեզվախմբի հարցը պատմագիտության մեջ դեռևս անորոշ է։ Ելամի արևելյան կողմում բնակվող ցեղերը, որոնց մուգ մաշկի համար հին հույն հեղինակներն անվանել են [[եթովպացիներ]], հավանորեն ցեղակից են [[Հնդկաստան]]ի դրավիդներին։ Վաղ դասակարգային հարաբերությունների ձնավորմանը զուգընթաց Ելամում առաջացել ևն մանր պետական միավորումներ կամ քաղաք-պետություններ, որոնք հիշատակվում ևն [[Մ.թ.ա. 3-րդ դար|մ․թ․ա․ 3-րդ հազարամյակ]]ի կեսի շումերական վավերագրերում։ [[Մ․թ․ա․ 24-23-րդ դարեր]]ում Ելամը ենթարկվել է [[Աքքադ]]ի գերիշխանությանը, զգալի չափով կրել նրա քաղաքակրթության ազդեցությունը։ [[Մ․թ․ա․ 22-րդ դար]]ում Ելամը անկախացել և հզորացել Է։
== Ելամի թագավորները ==
Ելամի [[Պուզուր-Իևշուշիևակ]] թագավորը, որի գահանիստն էր [[Ավան]] քաղաքը, իրեն անվանում Էր հզոր արքա, որին Ինշուշինակ աստվածը պարգնել է համաշխարհային տիրապետություն։ [[Մ․թ․ա․ 21-րդ դար]]ում Ելամը ընդունել է [[Շումերա-աքքադական պետության]] գերիշխանությունը։ Ելամի որոշ քաղաքներում իշխել են սումերացի կուսակալներ։ [[Ուրի Շուլգ]]ի թագավորի օրոք Շոշում կառուցվել է տաճար՝ քաղաքի հովանի աստծո՝ Ինշուշինակի անունով։ Մ․թ․ա․ 21-րդ դարի վերջին Ելամը կրկին անկախացել է և [[Կուտեր-Նախուևտ]] թագավորի գլխավորությամբ մասնակցել Շումևրա-աքքադակաև տիրակալությաև կործաևմաևը։ Հզորացած Ելամը [[մ․թ․ա․ 19-րդ դար]]ում տիրել է նույևիսկ [[Հարավային Միջագետք]]ը։ [[Կուտուրմապուկ]]ը և [[Վարադ-Սին]]ը արձաևագրություններում իրենց փառաբանում են որպես շումերների ու նրանց մշակույթի խնաակալներ։
== Ելամի նախագծումը ==
[[Պատկեր:Assyria map sr.svg|250px|մինի|Քարտեզ]]
Շումերի քաղաքներում նրանք կատարել են շինարարական աշխատանքներ։ Վարադ-Սինին հաջորդել է նրա եղբայրը՝ Ռիմ-Սինը, որը շուրջ 30 տարի Լարսայի համար պայքարել է [[Բաբելոն]]իայի [[Համուրաբի]] թագավորի դեմ։ Համուրաբին, ի վերջո, գրավել է ոչ միայն [[Լարսա]]ն, այլև Ելամի արքայանիստ [[Ցամուտբալ]]ը։ Ելամում ապաստաևած [[Ռիմ-Սիև]]ը համուրաբիի մահից հետո Փորձել է վերագրավել Լարսան, բայց հաջողություն չի ունեցել։ [[Մ․թ․ա․ 18-13-րդ դարեր]]ում Ելամը ենթարկվել է քասիթական ցեղերի տիրապետությանը։ Վերջինիս անկումից հետո Ելամը նոր վերելք է ապրել։ Իսկ [[Շուտրուկ-Նախունտ I]] թագավորը հիմնել է ուժեղ տերություն։ Թագավորությունն առավելապես հզորացել է նրա որդու՝ Շիլհակ-Ինշուշինակի օրոք, Ելամի սահմանները տարածվել են Պարսից ծոցից մինչև [[Նուգա (քաղաք)|Նուգա]], [[Եփրատ]]ից միևչև [[Կենտրոնական [[Իրան]]]]։ Նրա հաջորդի՝ Հուտելուտուշ-Ինշուշինակի ժամաևակ Ելամը եևթարկվել է բաբելակաև [[Նաբուգոդոնոսոր Գ]] թագավորի հարձակումևերիև և աևկում ապրել։ Այևուհետև Ելամի դեմ բազմիցս կռիվներ է մղել [[Ասորեստաև]]ը, և Ելամը հաճախ դաշնակցել է Բաբելոնիային։ Աշշուրբանիպալ թագավորին ևաջողվել է մ․թ․ա․ 639 թվականին վճռական հաղթանակ տանել Ելամի դեմ, նրան ենթարկել Ասորեստանի գերիշխանությանը։ Մ․թ․ա․ 6-րդ դարից թուլացած Ելամը հպատակվևլ է Մարաստաևին, ապա Աքեմենյան Պարսկաստանին ն մտել նրանց տերության մեջ՝ որպևս առանձին սատրապություն։ Ելամի հնագույն պետական ավանդներին կռթնող Աքեմենյան առաջին գահակալները կրել են «Անչանի արքա» տիտղոսը ն թողել են նաև ելամերեն արձաևագրություևներ։ Ելամերեն բնագրերում [[Հայաստան]]ը կոչվում է Խար-Մինայապ կամ Հար-Մինայապ։
{{ՀՍՀ}}
[[Կատեգորիա:Քաղաք-պետություններ]]
| |||