Էլեկտրական գեներատոր

Էլեկտրական Գեներատոր, (էլեկտրամեքենայական), մեխանիկական էներգիան հաստատուն կամ փոփոխական հոսանքի էլեկտրական էներգիայի փոխակերպող մեքենա է։ Աշխատում է էլեկտրամագնիսկան ինդուկցիայի (ինդուկտիվ Էլեկտրական Գեներատոր) և էլեկտրաստատիկ ինդուկցիայի (ունակային կամ էլեկտրաֆոր Էլեկտրական Գեներատոր) սկզբունքով։ Շարժման մեջ է դրվում հիդրավլիկական շարժիչներից (հիդրոգեներատոր), արագընթաց շոգե- կամ գազատուրբիններից (տուրբագեներատոր), ներքին այրման շարժիչներից (դիզել-գեներատոր), էլեկտրական շարժիչներից (շարժիչ-գեներատոր, էլեկտրական փոխակերպիչ)։ Էլեկտրական Գեներատորի հիմնական տեխնիկական ցուցանիշներն են' հզորությունը (կվտ), լարումը (վ), ռոտորի պտույտների թիվը (պտխ)։ Փոփոխական հոսանքի Էլեկտրական Գեներատորի համար լրացուցիչ նշվում են ֆազերի թիվը և հաճախականությունը (հց): Առաջին Էլեկտրական Գեներատորները XVII—XVIII դդ. ստեղծված ունակային գեներատորներն էին։ Առաջին ինդուկտիվ Էլեկտրական Գեներատորները ստեղծվեցին Ֆարադեյի աշխատանքների հիման վրա (1831—32), բայց արդյունաբերական նշանակություն ստացան միայն XIX դ. վերջերին (հատկապես Մ. 0. Դոչիվո-Դոբրովոչսկու կողմից եռաֆազ հոսանքի համակարգի մշակումից հետո)։ Էլեկտրական Գեներատորի աշխատանքի սկզբունքը հետևյալն է. եթե պտտական կամ հետադարձ համընթաց շարժման միջոցով ստեղծվի մագնիսական ուժային դաշտի և էլեկտրական հաղորղչի հարաբերական տեղաշարժ (երբ տեղի ունենա մագնիսական ուժային դաշտի հատում), ապա էլեկտրամագնիսական ինդուկցիայի օրենքի համաձայն հաղորդչում կառաջանա էլշու։ Մագնիսական ուժային դաշտ ստեղծվում է հաջորդաբար փոփոխվող բևեռականությամբ էլեկտրամագնիսների կամ հաստատուն մագնիսների (փոքր հզորության մագնիսաէլեկտրական Էլեկտրական Գեներատոր) միջոցով։ Հաղորդիչները տեղավորվում են ֆեռոմագնիսական համաձուլվածքի բարակ թիթեղներից հավաքված միջուկի փորակներում և հաջորդաբար միացվում այնպես, որ նրանցում ինդուկցված փոփոխական էլշուները գումարվում են։ Ֆեռոմագնիսական միջուկը, փոքրացնելով մագնիսական հոսքի ճանապարհի դիմադրությունը, մեծացնում է հոսքը, դրանով իսկ' էներգիայի փոխակերպման ինտենսիվությունը։ Եռաֆազ փոփոխական հոսանքի Էլեկտրական Գեներատորներում հաղորդիչները միավորվում են 3 հավասար խմբերում (ֆազերում) և տեղաբաշխվում միմյանց նկատմամբ 120 էլեկտրական աստիճան շեղումով։ Հաստատուն հոսանքի Էլեկտրական Գներատորների էլեկտրամագնիսների կամ հաստատուն մագնիսների համակարգը, իսկ միջուկը փաթույթով (խարիսխ), ուր ինդուկցվում է Էլշու, պատվում է (ռոտոր)։ Դա կապված է հատուկ կառուցվածքի պատվող մեխանիկական ուղղիչի (կոեկաոր) օգնությամբ ինդուկցվող փոփոխական Էլշու-ի ուղղման անհրաժեշտության հետ։ Հոսանքը դուրս է բերվում անշարժ ամրացված էլեկտրագրաֆիտային կամ պղնձագրաֆիտային խոզանակներով, որոնք, շփվելով կոլեկտորի մակերևույթի հետ, ապահովում են անհրաժեշտ կոնտակտ։ Ինդուկտորի էլեկտրամագնիսները գրգռվում են՝ կախված բեռնվածքի հոսանքից կամ անկախ դրանից։ Առաջին դեպքում, նայած էլեկտրամագնիսների և խարսխի փաթույթների միացման եղանակին, տարբերում են՝ զուգահեռ (շունտային), հաջորդաբար (սևրիես) և խառը (կոմպաունդ) գրգռումով հաստատուն հոսանքի Էլեկտրական Գեներատորներ։ Երկրորդ դեպքում էլեկտրամագնիսները սնվում ևն առանձին աղբյուրից։ Հաստատուն հոսանքի Էլեկտրական Գեներատորները կիրառվում են էլեկտրաքիմիայում՝ շարժիչ-գեներատորային փոխակերպիչների կազմում, Էլեկտրաեռակցման, գլոցման հաստոնների շարժիչների սնման համար ևս։ Կան փոփոխական հոսանքի սինխրոն և ասինխրոն Էլեկտրական Գեներատորներ։ Սինխրոն Էլեկտրական Գեներատորներում, ի տարբերություն ասինխրոնների՝ գեներացվող, լարման հաճախականությունը համեմատական է ռոտորի պտտման արագությանը։ Առավել տարածված են եռաֆազ հոսանքի սինխրոն Էլեկտրական Գներատորները։ Փոփոխական հոսանքի Էլեկտրական Գեներատորների ինդուկտորը պտտվող է (ռոտոր), իսկ խարիսխը ՝ անշարժ (ստատոր)։ Դա ապահովում է հուսալի հոսանքահանումը՝ առանց շփվող կոնտակտների։ Ինդուկտորի սնման համար անհրաժեշտ ոչ մեծ հզորությունը (Էլեկտրական Գներատորների հզորության 1—3%) տրվում է կոնտակտային օղակների միջոցով։ Անկոլեկտոր ասինխրոն Էլեկտրական Գեներատորի ռոտորի վրա փաթույթ չունի (հոծ ռոտոր), կամ Էլ ունի կարճ միացված փաթույթ (կարճ միացված ռոտոր)։ Ներկայումս շահագործման մեջ գտնվող ամենահզոր Էլեկտչական Գներատորների հզորությունը 800 հազար կվտ է (Սլավյանսկի պետական շրջանային էլեկտրակայանի տուրբագեներատորը)։ Կառուցվում է 1,2 միլիոն կվտ հզորությամբ տուրբագեներատոր։ Նախա–գծվում են 1,2—2,5 միլիոն կվտ հզորությամբ շոգեգեներատորներ։ ՀԽՍՀ-ում մինչև 100 կվտ հզորությամբ սինխրոն Էլեկտրական գեներատորներ արտադրում է «Հայէլեկտրամաշ» միավորումը։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։