«Սելենե»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Դիցաբանական կերպար | Անուն = Սելենե | Բնօրինակ գրաձև = Σελήνη | Անվան մեկնաբանում = | Տի...»:
 
No edit summary
Տող 37.
}}
 
'''Սելենե''' - (Հին հունական` Σελήνη, լատ,՝ Luna) հին հունական դիցաբանության մեջ լուսնի տիտանուհի-աստվածուհի, որը նաև հայտնի էր MENA (MENA) անվան տակ: Սելենեն տիտան [[Հիպերիոն]]ի և տիտանուհի [[Թեա]]յի դուստրն է, արև-[[Հելիոս]]ի և արշալույս [[Էոս]]ի քույրը: Նա վարում է իր կառքը ողջ երկնքով մեկ: Լուսնի աստվածուհուն, ըստ տարբեր առասպելների, վերագրվում են մի քանի սիրացյալներսիրեցյալներ, այդ թվում են՝ [[Զևս]]ը, [[Պան]]ը և մահկանացու [[Էնդիմիոն]]ը:
Դասական ժամանակներում Սելենեն հաճախ նույնացվում էր [[Արտեմիս]]ի հետ, որքան նրա եղբայրը, [[Հելիոս]]ը նույնանում էր [[Ապոլլոն]]ի հետ: Թե Սելենեն և [[Արտեմիս]]ը նույնպես կապված էին [[Հեկատա (աստվածուհի)|Հեկատե]]ի հետ, երեքն էլ համարվում էին լուսնային աստվածուհիներ, թեև միայն Սելենեն էր դիտվում որպես լուսնի անձնավորում:</b>
 
Նրա հռոմեական համարժեք աստվածուհին էր [[Լունա]]ն:
 
==Անվանում==
Անվան ստուգաբանությունը բավականին անորոշ է, բայց եթե այդ անունը հունական ծագում ունի, ապա, ամենայն հավանականությամբ, այն կապված է Selas (σέλας) բառի հետ, որը նշանակում է "լույս":
Ճիշտ այնպես, ինչպես [[Հելիոս]]ին իր նույնականացման համար [[Ապոլլոն]]ի հետ կոչում են ''Ֆեբ'', ''Փեբ'' Phoebus ("պայծառ"), Սելենեն իր նույնականացման համար [[Արտեմիս]]ին , սովորաբար կոչում են ''Փեբե'', ''Ֆիբի'' Phoebe (կանացի ձև): Բնօրինակ, իրական [[Փեբե]]ն (Phoebe) հունական դիցաբանության մեջ Սելենեի մորաքույրն է, տիտանուհի [[Լետո]]ի և [[Աստրեա]]յի մայրն է և [[Ապոլլոն]]ի, [[Արտեմիս]]ի ու [[Հեկատե]]ի տատն է: Ինչպես և Արտեմիսին, այնպես էլ Սելենեին երբեմն կոչում էին ''Սինթիա'' (Cynthia): </b>
 
Սելենեն հայտնը էր նաև '''Mene''' անունով: Men-տղամարդիկ բառը (կանացի mene), նշանակում moon-լուսին, և լուսնային ամիս: Դա նաև Ֆրիգյան տղամարդ լուսնի աստծո անունն է:
Mena (միկեն.՝ Me-no) Սելենեի անուն էր մահկանացուների մոտ: Կոչվում էր "երկմարմին": Աթենքում կար Menou (Սելենեի) պաշտպամունք, նա համարվում էր մարգարե և բանաստեղծ Մովսաիոսի (Μουσαῖος) մայրը: Ըստ նրանց պատկերացմանը Սելենեն ծնել էր Մովսաիոսին Անտիփեմից: </b>
'''Մեններ''' (Menae) - լուսնի փուլերի աստվածուհիներ, Սելենեի և Էնդիմիոնի դստրեր: Հավանաբար, նրանց թվում էին '''Նիմեան''' ( Nemea) (Նոր լուսին), '''Պանդեան''' (Pandey) (Փոքրացող լուսին), '''Մեսոմենեն''' (Mesomena) (Աճող լուսին), '''Մենիսկը''' (Meniscus) (մահիկ , կիսալուսին) և '''Մենա''' (Mena) (Լիալուսին):
 
==Ծագում==
Սովորաբար Սելենեի ծագումը կարծիքը տրվում է Հեսիոդոսի կողմից: Թեոգոնիայում, արևի աստված [[Հիպերիոն]]ին իր քույր՝ [[Թեա]]ն պարգևում է մի շարք զավակներ՝ "Մեծն [[Հելիոս]]ին, մաքուր Սելենեին և [[Էոս]]ին, ով լուսավորում է այն ամենը, ինչ երկրի վրա է, և անմահ աստվածներին, ովքեր ապրում են լայն երկնքում":</b>
 
Հոմերոսյան Օրհներգում Հելիոսին ակնհայտ երևում է այս ավանդույթը.
"[[Հիպերիոն]]ը ամուսնացավ իր քրոջ՝ փառահեղ Էվրիփեսայի հետ, ով ծնեց նրան սիրելի երեխաներ՝
Տող 67 ⟶ 70՝
 
*Էնդիմիոնը երբեմն համարվել է Կարիայի արքա Էփիլիոսի, երբեմն էլ՝ [[Զևս]]ի որդին: Հնարավոր է, որ Էնդիմիոնը հին կարիական քնի աստվածը լինի: Կարիան երկիր է Փոքր Ասիայում, Միջերկրականի ափին:
Ըստ Կանանցի Գրացուցակի, [[Էնդիմիոն]]ը Էթլիոսի որդին էր ([[Զևս]]ի որդի) և [[Զևս]]ը շնորհել էր նրան ընտրելու իրավունք, երբ նա մահանա:</b>
 
Սակայն ըստ Ապոլլոդորոսին, [[Զևս]]ը ընտրության առաջ է կանգնեցնում Էնդիմիոնին, և նա ընտրում է հավերժական քուն, որպիսզի մնա անմահ ու հավերժ գեղեցիկ: </b>
Ըստ Պավսանացուն, Սելենեն ունեցել է Էնդիմիոնից հիսուն դուստրերը, որոնք հնարավոր է ներկայացնում էին Օլիմպիադական հիսուն լուսնային ամիսներ:
Ըստ Նոնի Սելենեն և Էնդիմիոն հանդիսանում էին [[Նարգիզ]]ի (Նարկիսոս) ծնողներ, չնայաց այլ այլ աղբյուրներում՝ Օվիդի Կերպարանափախություններ, [[Նարգիզ]]ը համարվում էր գետերի աստված Կեփիսոսի և հավերժահարս Լավրիոնեի որդին:
Ըստ Պավսանացուն, Սելենեն ունեցել է Էնդիմիոնից հիսուն դուստրերը, որոնք հնարավոր է ներկայացնում էին Օլիմպիադական հիսուն լուսնային ամիսներ: </b>
 
Ըստ Նոնի Սելենեն և Էնդիմիոն հանդիսանում էին [[Նարգիզ]]ի (Նարկիսոս) ծնողներ, չնայաց այլ այլ աղբյուրներում՝ Օվիդի Կերպարանափախություններ, [[Նարգիզ]]ը համարվում էր գետերի աստված Կեփիսոսի և հավերժահարս Լավրիոնեի որդին:</b>
 
Ցիցերոնը կարծես թե Սելենեին նշանակել էր, տեսնում էր [[Էնդիմիոն]]ի քնի պատասխանատուն, այնպես, որ "նա կարող էր համբուրել նրան քնած ժամանակ":
 
Տող 93 ⟶ 100՝
 
==Նկարագրություններ==
Սելենեի տեսքի մասին, դիմագծերի և այլն նկարագրությունները բավականին սակավ են:</b>
 
Երեք վաղ աղբյուրներում նշվում է Սելենեի մազերը: Թե [[Հելիոս]]ի Օրհներգում և թե Սելենեի Օրհներգում օգտագործվում է εὐπλόκαμος բառը, որը ունի տարբեր թարգմանություններ՝ "հարուստ", "պայծառ" կամ "գեղեցիկ մազերով", այստեղից էլ հնարավոր է, որ Էպիմենիդեսը օգտագործում "սիրուն մազերով" մակդիր:
 
Սելենեի Օրհներգում նկարագրվում է, ինչպես շատ գեղեցիկ, երկար թևերով և ոսկե թագով աստվածուհի, անվանելով նրան "սպիտակով զինված" և "բարեգործական": </b>
 
Էսքիլոսը (Aeschylus) կոչում է Սելենեին "գիշերվա աչք": </b>
 
Օռփիկների Օրհներգում Սելենեն ստանում է պոզեր և ջահ, նկարագրում են նրան որպես "բոլորին տեսնող, ամենատես", "իմաստուն", ձիեր սիրող, զգոն:
Տող 105 ⟶ 112՝
Հետագա արվեստներում, ինչպես և մյուս երկնային աստվածությունները, ինչպիսիք են՝ [[Հելիոս]]ը, [[Էոս]]ը և [[Նիկտա]]ն ("գիշեր"), Սելենեն էր ճանապարհորդում էր, վարում էր իր երկանիվը ողջ երկնքոբ մեկ: Նա սովորաբար պատկերված էր լինում իր երկանիվը վարելիս, կամ ձիավարում էր կողաթամբով (կամ երբեմն եզի, ցուլի, էշի, կամ խոյի վրա):
Սելենեն և [[Հելիոս]]ը պատկերված էին [[Աթենաս]]ի ([[Պարթենոն]]ի արևելյան ճակատում ) և [[Աֆրոդիտա]]յի ([[Զևս]]ի արձանի բազայի վրա) ծնունդի ժամանակ:
Սելենեն նույնպես հայտնվում է ձիով Գիգանտոմաքիայի ժամանակ, նա պատկերված է Պերգամոն Խորանի ֆրիզի վրա: </b>
 
Սովորաբար Սելենեն պատկերված է լինում կիսալուսնի հետ, հաճախ ուղեկցվում է աստղերով, աստղերի հետ, երբեմն մահիկը փոխարինվում է լուսնային սկավառակով: Հաճախ մահակը հենվում է իր ճակատին,
կամ մահակը տեղադրված է գլխի վրա,սուր անկյուններով դեպի վայր ցցած, նմանվելով եղջյուրի, կամ էլ հետևից նրա գլխին կամ ուսերին է հենված: Կան նկարներ, որտեղ Սելենեն պատկերված է լինում լուսապսակով դլխի շուրջ, երբեմն էլ պատկերված է ջահով: </b>
 
Հետագայում, երկրորդ և երրորդ դարերում Հռոմական դամբարանային արվեստում Սելենեի և [[Էնդիմիոն]]ի սերը դառնում է հայտնի թեմա արվեստագետների համար: Հռոմական սարկոֆագների վրա հաճախ էր պատկերված Սելենեն լուսինը ձեռքին իջնելիս անձավ իր սիրեցյալի՝ [[Էնդիմիոն]]ի մոտ:
'''Հետ-Վերածննդի''' դարաշրջանի արվեստներում, Սելենեն ընդհանուր առմամբ, պատկերված էր որպես գեղեցիկ կին, գունատ դեմքով և երկար, փայլուն սև մազերով: Նա վարում էր արծաթե կառք, ով լծազ էր եզներով, կամ մի զույգ ձիերով: </b>
 
Շնորհիվ այն բանի, որ աստվածուհու երկո անունն էլ, հատկապես նրանցից առաջինը, պահպանվել էր հունարենուն իր հասարակ անունը Լուսնի, ամսվա, իսկական Սելենեի մակդիրների և ատրիբուտների նշանակությունը և դիցաբանական պատմությունները բավականին թափանցիկ են և շփոթեցնող:
 
Տող 159 ⟶ 169՝
Պատկեր: Luna statue.jpg |Սելենեի արձանը
</gallery>
 
==Աղբյուրներ==
* [http://www.theoi.com/Titan/Selene.html Սելենե]
 
{{Հին հունական դիցաբանություն}}
 
[[Կատեգորիա:Հին հունական աստվածներ]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Սելենե» էջից