«Տիեզերական ճառագայթներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
Նոր էջ «'''Տիեզերական Ճառագայթում''', տիեզերական ճառագայթներ, տիեզերական տարածությունից Երկիր հասնող բարձ...»:
 
Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը
Տող 1.
'''Տիեզերական Ճառագայթում''', տիեզերական ճառագայթներ, տիեզերական տարածությունից Երկիր հասնող բարձր էներգիայի (մոտավորապես 106-ից մինչև 1022 էվ) կայուն մասնիկների և միջուկների (առաջնային տիեզերականtճառագայ- թ ու մ), ինչպես նաև մթնոլորտի ատոմների միջուկների հետ այդ մասնիկների փոխազդեցության ժամանակ ծնվող աար- րակւսն մասնիկների (երկրորդային տիեզերական ճառագայ- թ ու մ) հոսքը։ Տիեզերական Ճառագայթում-ման լրիվ հոսքն ու ինտենսիվությունը մթնոլորտի ներքին շերտերում համապատասխանաբար կազմում են 0,6 (սմ2․վրկ)_1 և 0,2 (սմ2․վրկ․ աոեո)_1։ Առաջնային Տիեզերական Ճառագայթում ժամանակի ընթացքում կարելի է համարել անփոփոխ, իսկ տարածության մեջ՝ իզոտրոպ։ Այն կազմված է պրոտոններից (բոլոր առաջնային մասնիկների և միջուկների մոտավորապես 90%-ը), a-մասնիկներից (շուրջ 7%) և ատոմային այլ միջուկներից (ընդհուպ մինչև ամենածանր միջուկները), ինչպես նաև ոչ մեծ քանակության էլեկտրոններից, պոզիտրոններից, նեյտ- րինոներից U y-Ք Վախտներից։ Տիեզերական Ճառագայթում-ման Էներգիայի խտությունն արևամերձ տարածությունում կազմում է 0,9 էվ/սմ<sup>3</sup>։ Առաջնային Տիեզերական Ճառագայթում-ման Էներգիայի ինտեգրալ բաշխումը պատկերված է նկ․ 1-ում։ Նկ․ 1․ առաջնային տիեզերական ճառագայթման հադրոնների Էներգիայի ինտեգրալ բաշխումը (տարբեր մեթոդներով ստացված արդյունքներ) Առաջնային Տիեզերական Ճառագայթում-ման ճնշող մասը Երկիր է գալիս Գալակտիկայից, և միայն չնչին մասն է կապված Արեգակի ակտիվության հետ։ Հնարավոր Է, որ 1016քէ/-ից բարձր Էներգիայով տիեզերական ճառագայթները գալիս են Մետագալակտիկայից։ Նկ․ 2․ տ ի և գերական ճառագայթման Փոխազդեցությունների ընթացքը մըթ- նոլորաում․ 1․ առաջնային մասնիկ (պրոտոն), 2․ ցածր էներգիայի միջուկային բաղադրիչ (նեյտրոններ, ուժեղ իոնացնող պրոտոններ, a-մասնիկներ են), 3․ երկրորդային առաջընթացիկ նուկլոն (պրոտոն կամ նեյտրոն, հազվադեպ՝ հիպերոն), 4․ լիցքավորված առաջընթացիկ պիոն, 5․ պիոնի տրոհում (կոշտ բաղադրիչի առաջացում), 6․ «°-մեզոնի տրոհում (Էլեկտրամագնիսական կասկադի սկիզբ, էլեկտրոն-ֆոտոնային բաղադրիչի առաջացում), 7․ նեյտրոնների ալբեդո, 8․ Փոխազդեցության կետեր, 9․ տրոհման կետեր, 10․ միջուկային ճեղքումներ՝ առանց ռելյատիվիստական մասնիկների առաջացման Գալակտիկական Տիեզերական Ճառագայթում-ման հիմնական աղբյուրը գերնոր աառղերի պայթյուններն են։ ժամանակակից տեսական պատկերացումների համաձայն, լիցքավորված մասնիկներն արագացվում են պայթյունների ժամանակ առաջացած հարվածային ալիքներով։ Ուժեղ մագնիսական դաշտերը պտտեցնում են ռելյատիվիստական էլեկտրոնները և առաջ բերում ինտենսիվ սինխրոտրոնային ճառագայթում՝․ Գերբարձր էներգիաների Տիեզերական Ճառագայթում-ման հզոր աղբյուր կարող են լինել ւցուչսարները և, ըստ երևույթին, քվազարները, որոշ գալակտիկաների և ռադիոգալակտիկաների միջուկները։ Արագացված լիցքավորված մասնիկները Երկիր են հասնում միջին հաշվով 30—50 մլն տարում։ Մթնոլորտի վերին շերտերի ատոմների միջուկների հետ առաջնային Տիեզերական Ճառագայթում-ման Փոխազդեցության հետևանքով (Փոխազդեցությունների ընթացքը սխեմատիկորեն պատկերված է նկ․ 2-ում) Երկրի մակերևույթ է հասնում երկրորդային Տիեզերական Ճառագայթում։ Այդ ճառագայթման հադրոնների էներգիայի դիֆերենցիալ բաշխումը 3200 Վ բարձրության վրա և մյուոնների իմպուլսների ինտեգրալ բաշխումը ծովի մակարդակի վրա բերված են նկ․ 3-ում։ Տիեզերական Ճառագայթում գերբարձր էներգիայի մասնիկների ու միջուկների բնական աղբյուր է և հնարավորություն է տալիս ուսումնասիրել տարրական մասնիկների կառուցվածքն ու փոխազդեցությունները։ Շատ տարրական մասնիկներ հայտնագործվել են Տիեզերական Ճառագայթում հետազոտելիս։ 1011 էվ-ից բարձր էներգիաների տիրույթում Տիեզերական Ճառագայթում բացառիկ աղբյուր է, որի միջոցով կարելի է նորանոր տեղեկություններ ստանալ մյուոնների, պիոնների, կաոնների և տարրական այլ մասնիկների հատկությունների ու բնութագրական մեծությունների, ինչպես նաև միջուկ-միջուկ փոխազդեցությունների վերաբերյալ։ Ավելին, քանի դեռ չեն ստեղծվել 1016 էվ-լ գերազանցող էներգիաների տիրույթում աշխատող արագացուցիչներ, Տիեզերական Ճառագայթում կմնա մասնիկների և դաշտերի ու դրանց փոխազդեցությունների մասին ին- Նկ․ 3․ երկրորդային տիեզերական ճառագայթման բաշխումները տարբեր բարձրությունների վրա․ ա․ հադրոնների բաշխումը 3200 մ բարձրության վրա (մուգ կետերով նշված են մագնիսական սպեկտրոմետրի չւաիումները, օղակներով, մուգ քառակուսիներով և + -ով՝ կալորիմետրական չաՓումները), p․ մյուոնների իմպուլսային բաշխումը ծովի մակարդակի վրա՝ ըստ մագնիսական սպեկտրոմետրով և մագնիսական դաշտում տեղադրված Վիլսոնի խցիկով կատարված չափումների Նկ․ 4․ Արագածի տիեզերական ճառագայթներ ի հետազոտման կայանի «Պիոն» տեղակայանքը (առաջին հարկաբաժ- նում երեում է կալորիմետրը, իսկ երկրորդում՝ անցումային ճառագայթման դետեկտորները) ֆորմացիայի թերևս միակ հնարավոր աղբյուրը։ Աովետական ֆիզիկոսները հիմնարար ավանդ ունեն տիեզերական ճառագայթների ուսումնասիրման բնագավառում։ ՀՄՄՀ-ում Տիեզերական Ճառագայթում-ման կանոնավոր հետազոտություններն սկսվել են 1943-ին հիմնադրված Երևանի ֆիզիկայի ինստ-ում և կապված են Ա․ Ի․ Աչիքսանովի, Ա․ Ի․ Աչի- խանյանի, Ն․ Մ․ Քոչարյանքւ և նրանց աշխատակիցների անունների հետ։ Հայ գիտնականների կատարած շատ աշխատանքներ՝ տիեզերական ճառագայթների նուկլոնային բաղադրիչի և նեղ հեղեղների հայտնադործումը, մաս-սպեկտ- րոմետրական և կալորիմետրական մեթոդների մշակումը, Տիեզերական Ճառագայթում-ման բաղադրության և մասնիկների էներգիայի բաշխման հետազոտումը լեռների բարձրության վրա, նոր տեսակի մասնիկների որոնումները, անցումային ճառագայթման դետեկտորների կիրառումը Տիեզերական Ճառագայթում-ման հադրոնների (պրոտոնների և պիոնների) տարբերման նպատակով ևն, Տիեզերական Ճառագայթում-ման ուսումնասիրման բնագավառում ձեռք բերված կարևոր նվաճումներից են։ Տիեզերական Ճառագայթումքման հետազոտությունները Հայաստանում կատարվում են ծովի մակարդակից 3200 մ բարձրության վրա գտնվող Արագածի տիեզերական ճառագայթների հետազոտման կայանում, որի տեղակայանքներից մեկը պատկերված է նկ․ 4-ում, և 2050 մ բարձրության վրա գտնվող Նոր Ամբերդի կայանում։ Տիեզերական Ճառագայթում-ման հադրոնների ու միջուկների փոխազդեցությունների հետա- զոտումը 1015—1017 էվ էներգիաների տիրույթում իրականացնելու նպատակով Արագած լեոան վրա կառուցվում է տեղակայանքների նոր, եզակի՝ «ԱՆԻ* («АНИ», Адронные наземные исследования) համալիրը, որի ստեղծմամբ Արագածի տիեզերական ճառագայթների հետազոտման կայանը կդառնա ՍՍՀՄ-ում գերարա- գացուցչային էներգիայի մասնիկների ուսումնասիրման հիմնական կենտրոնը։