«Գահերեց իշխան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 1.
[[Պատկեր:Հայաստանի վարչա-քաղաքական կացությունը VII-IX-դդ.-640-849-թթ.jpg|աջից|thumb|330px|[[Արմինիա կուսակալություն]]ը՝ <br />[[Հայաստան]], [[Վրաստան]] և [[Աղվանք]]]]▼
'''Գահերեց իշխան''', [[Ավատատիրություն|ավատատիրական]] պաշտոն [[միջնադարյան Հայաստան]]ում: Հիմնադրվել է [[Բագրատունի]]ների դարաշրջանում՝ [[9-րդ դար]]ում: Այդ ժամանակ Մերձավոր Արևելքը թևակոխել էր զարգացած ավատատիրության ժամանակաշրջան:
== Պատմություն==
Ճյուղերի են բաժանվում [[Մեծ Հայք|Արշակունյաց Հայաստան]]ի նախկին հզոր նախարարական տոհմերը` Բագրատունիները, [[Արծրունիներ]]ը, [[Սյունիներ]]ը: Նախկինում տոհմի նահապետը իրավասու տնօրինել նախարարական տան ամբողջ ունեցվածքը: Այժմ ավատատիրական տոհմի յուրաքանչյուր ընտանիք վերցնում էր իր բաժին կալվածքը և այն տնօրինում ինքնուրույն: Այսպիսով [[սեպուհ]]ները դառնում են ինքնուրույն ավատատերեր և սկսում են կոչվել ''գահակալ իշխաններ:'' Դրան հակառակ տանուտերը կամ նահապետը սկսում է կոչվել '''գահերեց իշխան''' և որևէ իրավասություն չուներ գահակալ իշխանի կալվածքի նկատմամբ: Այս ամենի հետևանքով ավատատիրական խոշոր տների ներսում առաջացան բազմաթիվ ինքնուրույն կալվածատերեր՝ իրենց [[ամրոց]]ներով, [[զորք]]ով: ▼
▲[[Պատկեր:Հայաստանի վարչա-քաղաքական կացությունը VII-IX-դդ.-640-849-թթ.jpg|աջից|thumb|330px|[[Արմինիա կուսակալություն]]ը՝ <br />[[Հայաստան]], [[Վրաստան]] և [[Աղվանք]]]]
▲
Դեռ վաղ քրիստոնեական շրջանից սկսած հայ իշխաններն իրենց հողերի մեծ մասին տիրում էին ժառանգաբար` որպես սեփականատեր և նման կալվածքը կոչվում էր ''հայրենիք:'' Նրանց տրամադրության տակ կային նաև պարգևական կամ արքայատուր հողեր, որոնք ստանում էին [[թագավոր]]ներից՝ որևէ ծառայության դիմաց և [[վասալ]]ը այն վաճառելու կամ նվիրելու իրավունք չուներ: Դրանք նրա իրավասության տակ էին մնում այնքան ժամանակ, քանի դեռ կատարում էր վասալական պարտականությունները: Կային նաև արծաթագին կամ գանձագին հողեր, որոնք գնվում էին իշխանի կողմից և վերածվում էին հայրենիքի:
[[Պատկեր:Bagratuni Armenia 1000-hy.svg|ձախից|thumb|330px|[[Բագրատունյաց Հայաստան]]ը հզորության գագաթնակետին]]▼
[[Բագրատունյաց Հայաստան]]ում իշխանության բուրգի գլուխ կանգնած էր թագավորը, որը կրում էր ''«Շահնշահ Հայոց»'' տիտղոսը: Նրանից ցածր կանգնած էին [[Բագրատունյաց Հայաստանի ենթակա թագավորություններ|ենթակա թագավորներ]]ը և [[Բագրատունյաց Հայաստանի գահերեց իշխանություններ|գահերեց իշխանները]]: Վերջիններին նշանակում էր թագավորը, և նրանք պարտավոր էին զորք և հարկ տրամադրել իրեն: Գահակալ իշխանները ենթակա էին գահերեց իշխանին և զորք ու հարկ էին տալիս նրան: Գահակալ իշխանների կախվածությունը գահերեցից հիմնականում ոչ թե [[Տնտեսություն|տնտեսական]] էր, այլ` [[Քաղաքականություն|քաղաքական]]: Ֆեոդալական աստիճանակարգության ստորին սանդուղքին կանգնած էին մանր ազնվականները` ազատները կամ խոստակդարները: Սրանք զինվորական ծառայության դիմաց կալվածք էին ստանում որևէ իշխանից, որից ունեին թե՛ տնտեսական, թե՛ քաղաքական կախվածություն:▼
▲[[Բագրատունյաց Հայաստան]]ում իշխանության բուրգի գլուխ կանգնած էր թագավորը, որը կրում էր ''«Շահնշահ Հայոց»'' տիտղոսը: Նրանից ցածր կանգնած էին [[Բագրատունյաց Հայաստանի ենթակա թագավորություններ|ենթակա թագավորներ]]ը և [[Բագրատունյաց Հայաստանի գահերեց իշխանություններ|գահերեց իշխանները]]: Վերջիններին նշանակում էր թագավորը, և նրանք պարտավոր էին զորք և հարկ տրամադրել իրեն: Գահակալ իշխանները ենթակա էին գահերեց իշխանին և զորք ու հարկ էին տալիս նրան: Գահակալ իշխանների կախվածությունը գահերեցից հիմնականում ոչ թե [[Տնտեսություն|տնտեսական]] էր, այլ` [[Քաղաքականություն|քաղաքական]]: Ֆեոդալական աստիճանակարգության ստորին սանդուղքին կանգնած էին մանր ազնվականները` ազատները կամ խոստակդարները: Սրանք զինվորական ծառայության դիմաց կալվածք էին ստանում որևէ իշխանից, որից ունեին թե՛ տնտեսական, թե՛ քաղաքական կախվածություն:
▲[[Պատկեր:Bagratuni Armenia 1000-hy.svg|ձախից|thumb|330px|[[Բագրատունյաց Հայաստան]]ը հզորության գագաթնակետին]]
Թագավորը երկրի կառավարումը իրականացնում էր արքունիքի միջոցով, ուր կային տարբեր գործակալություններ: Կարևորագույն հարցերը քննարկելու համար գումարվում էր արքայական ատյան, որին մասնակցում էին գահերեց իշխանները, պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաները և և հոգևորականները: Արքունիքը գավառների կառավարումն իրականացնում էր հատուկ պաշտոնյաների միջոցով, որոնք կոչվում էին գործակալ կամ ձեռնավոր: Դրանք հիմնականում այն իշխաններն էին, որոնք տվյալ գավառի խոշորագույն ավատատերն էին: Գործակալներն ունեին իրենց ստորադաս պաշտոնյաները, որոնք իրականացնում էին հարկերի հավաքումը և կարգավորում էին մյուս հարցերը:
| |||