«Սուչավա»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Սուչավա''', (Suceava), քաղաք Հյուսիս-Արևելքում [[Ռումինիա]]յում, Սիրետի վտակ Սուչավայի ափին։ Համանուն գավառի վարչական կենտրոն է։ Ունի 78 հազար բնակչություն ([[1981]] թվական)։ Ունի թղթի-ցելյուլոզի և փայտամշակման խոշոր [[կոմբինատ]]ներ, սննդի, մեքենաշինական, կաշվի-կոշկեղենի, տեքստիլ արդյունաբերություն։ [[14]]-[[17]]-րդ դարերում եղել է Մուլդովականա իշխանության [[մայրաքաղաք]]ը։ Սուչավան (հայկական աղբյուրներում՝ Չիչով, Սուչով, Միչով, Սոչովա, Շեչով ևն) Մոլդովայի հայկական առաջին գաղթավայրերից է։ Ենթադրվում է, որ հայերը Մոլդովայում հաստատվել են [[13]]-րդ դարում։ Նրանք եկել են [[Անի]]ից, [[Ղրիմ]]ից, ապա նաև [[Լեհաստան]]ից և այլ վայրերից։ Իբրև [[Լվով]]ի հայկական թեմին ենթակա համայնք, Սուչավան առաջին անգամ հիշվում է [[1388]] թվականին, Թեոդորոս Բ Կիլիկեացու կաթողիկոսական կոնդակում։ Մոլդովայի իշխան Ալեքսանդր Բարեպաշտը [[1401]] թվականի հրովարտակով Սուչովայում Մոլդովայի հայերի համար հաստատել է հոգևոր առաջնորդական աթոռ, [[1418]] թվականին [[Լեհաստան]]ից հրավիրել 3 հազար հայ ընտանիք, որոնցից 700-ը հաստատվել են Սուչավայում։ Հայկական համայնքն ունեցել է իր քաղաքային վարչությունը (քաղաքապետ, 12 ծերերից բաղկացած խորհուրդ, գլխավոր դատավոր)։ [[15]]-[[17]]-րդ դարերում քաղաքապետ են եղել Սերգիսը, Ծուռ Գթակը, Նորգոն, Խաչիկը, Թոադերը, Գրիգորը, Կյուրեղը։ Հայ արհեստավորներն ու վաճառականները ստեղծել են համքարություններ և եղբայրություններ, պատանիները՝ «Կտրիճվորաց եղբայրություն»։ Վերջինիս գործունեությունն ուղղված է եղել ազգային ավանդույթների պահպանմանը, հայերեն ձեռագրերի հավաքմանը և նորոգմանը։ Սուչավայում հայերի ստվարացման ապացույցն է մերձակա Արմենեշտ և Արենի հայկական գյուղերի գոյությունը 15-րդ դարում․ Ենթադրվում է, որ նախապես հայկական են եղել նաև Մուշորիկա և Բարձիկ [[բնակավայր]]երը։ Հայ վաճառականները, օգտագործելով Սուչավայի հարմար դիրքը, տարանցիկ առևտրով են զբաղվել [[Լեհաստան]]ում, Արևմտյան Ուկրաինայում, [[Ռուսաստան]]ում։ [[14]]-[[17]]-րդ դարերում այդ երկրներում մեծ պահանջարկ է ունեցել Սուչավայի հայ կաշեգործների արտադրանքը։ Հայերն զբաղվել են նաև անասնաբուծությամբ։ Որոշ հայ վաճառականներ, ձեռք բերելով հողակտորներ, դարձել են կալվածատերեր, ստացել ազնվականական կոչումներ։ Իշխան Շտեֆան Մեծի ([[1457]]-[[1504]] թվականներ) բանակում եղել են մեծ թվով հայ զինվորականներ։ Իշխան Պետրու Ռարեշի երկրորդ կառավարման ժամանակ ([[1541]]-[[1546]] թվականներ) հայազգի Պետրու Վարդիկը դարձել է հետման (զորքերի ընդհանուր հրամանատար)։ [[1672]] թվականին Սուչավայի հայերը մասնակցել են Դուկա իշխանի հարկային ծանր քաղաքականության դեմ համաժողովրդական շարժմանը, որի պարտությունից հետո ստիպված հեռացել են [[Տրանսիլվանիա]], այնտեղ հիմնադրել Գեռչան ու Եղիսաբեթուպոլիսը։ Մակայն Մոլդովայի հետագա իշխանների՝ հայերի նկատմամբ վարած մեղմ քաղաքականության շնորհիվ Սուչավայիի հայկական գաղթավայրը կրկին ստվարացել է ([[1693]] թվականին Սուչավայում բնակվել է 3 հազար հայ)։ Սուչավայի հայերը կառուցել են վանքեր, [[եկեղեցի]]ներ, [[մատուռ]]ներ։ Հնագույնը՝ Սուչավայի և Լվովի հայերի հոգևոր առաջնորդարան-վանատունը (կառուցված [[14]]-րդ դարում), քանդվել է [[16]]-րդ դարում կեսին, բայց ավերակների մոտ շուտով բարձրացել է Սուչավայում Օգսենտ կամ Զամկա վանքը (բաղկացած է երեք շինությունից և ներկայումս կանգուն է), որը մինչև [[1686]] թվականը եղել է Մոլդովայի հայերի հոգևոր կենտրոնը, ունեցել դպրոց և մատենադարան։ [[15]]-րդ դարում (գուցե և ավելի վաղ) կառուցվել են Սուչավայի Աստվածածին և Սուչավայի [[Խաչ]] հայկական եկեղեցիները։ Վերջինս հետագայում վերականգնվել է և այժմ կանգուն է։ Սուչավայից 2 կմ հեռավորության վրա պահպանվել է նաև Հաճկատարի վանքը ([[1512]] թվական), որն այժմ [[Արևելյան Եվրոպա]]յի հայերի ուխտատեղին է։ Վերջինիս զանգը բերվել է [[Տաթևի վանք]]ից և վրան ունի [[1244]] թվականի արձանագրություն։ Հավանաբար [[16]]-րդ դարում է կառուցվել Սուչավայի Սիմեոն հայկական եկեղեցին։ [[17]]-րդ դարի սկզբին կառուցված Սուչավայի Երրորդություն եկեղեցին [[18]]-րդ դարում քանդվել է, և դրա քարերով [[1776]] թվականին կառուցվել է Սուչավայի Հովհաննես Մկրտչի մատուռը (Սուչավայի Խաչ եկեղեցու կողքին)։ Բրունգուլյան (Պրունկուլ) հայկական նշանավոր տոհմի պատվին [[1904]] թվականին կառուցվել է Սուչավայի Հարություն մատուռը։ Սուչավայում եղել է հայ գրչության կենտրոն։ Զամկայի, Հաճկատարի վանքերում, Սուչավաի Խաչ, Սուչավայի Սիմեոն, Սուչավայի Երրորդություն եկեղեցիներում գրված ձեռագրերն այժմ պահվում են Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում, [[Բուխարեստ]]ի, [[Գեռլա]]յի, [[Վենետիկ]]ի, [[Վիեննա]]յի և այլ հավաքածուներում։ Սուչավայում են գործել գրիչ և մանրանկարիչ Ղազար Բաբերդացին (Վալաքացի), գրիչներ՝ Մարգիս դպիր Մելիտենցին, Սրապիոն Բաբերդացին, Աբրահամ Սեչովցին (Պուղտանցի) և ուրիշներ, բանաստեղծներ [[Մինաս Թոխաթցի]]ն և Վրթանես Սռնկեցին։ [[Ռումի]]ն արվեստաբան Նիկոլեսկուի կարծիքով, Սուչավայի հայերի ազգային արվեստը ազդեցություն է թողել մոլդովականի վրա։ Բուկովինայի կազմում Ավստրիական կայսրությանը միացվելուց ([[1775]] թվական) հետո Սուչավայի Խաչ հայկական եկեղեցին (15-րդ դար) զանգակատնով և Սուչովայի ՝՝Հովհաննես մատուռով ([[1776]] թվական) Սուչովայի հայտարարվել է ազատ առևտրային քաղաք, հայկական համայնքը համալրվել է Մոլդովայի այլ վայրերից, մասամբ նաև Լեհաստանից ու [[Բուլղարիա]]յից եկած հայերով։ Բացվել է հայկական աշխարհիկ դպրոց ([[1831]] թվականին ունեցել է 71 աշակերտ)։ [[1851]] թվականին դպրոցին կից գործել է թատրոն։ [[19]]-րդ դարում Սուչավայի հայկական գաղթավայրի ներքին կյանքը ղեկավարել է 7 հոգանոց հոգաբարձությունը և այսպես կոչված, [[Մեծաժողով]]ը (բաղկացած 12 անդամից, գումարվում էր տարին մեկ անգամ)։ [[Հոգաբարձություն]]ը ղեկավարվել է կառավարության հաստատած կանոնադրությամբ։ Ազգապահպանման գործին նպաստել են «Անի» ազգային ընկերությունը ([[1885]] թվական),«Հայ տիկնանց միությունը» ՀԲԸՄ Սուչավայի մասնաճյուղը ([[1913]] թվական)։ Թուրքիայում կազմակերպված հայկական ջարդերի և [[1915]] թվականի [[Մեծ եղեռն]]ի ժամանակ Սուչավայի հայերը գաղթականներին և որբերին օգնելու նպատակով կատարել են հանգանակություններ։ [[1920]] թվականին բացվել է «Հիմնարկություն Քրիստեա և Սաթիլդա Հաճի» որբանոցը։ [[1928]] թվականի տվյալներով Սուչավայում ունեցել է 300, [[1948]]-ի՝ 100 հայ բնակիչ։ Ներկայումս Սուչավայում բնակվում է մոտ 20 հայ ընտանիք։ Սուչավայի կենտրոնաան փողոցներից մեկը կոչվում է «Արմենեասկը» («Հայկական»)։▼