«Մինչկոլումբոսյան Ամերիկա»–ի խմբագրումների տարբերություն

[[Պատկեր:Colomb.jpeg|250px|մինի|աջից|Քրիստաֆոր Կոլումբոս]]

[[Պատկեր:Wheel Iran.jpg|մինի|ձախից|Անիվ]]

Մինչկոլումբոսյան Ամերիկայում ապրող հնդկացիական ցեղերը զարգացման տարբեր աստիճանների վրա էին: Նրանց մի մասն ապրում էր նախնադարյան համայնական հասարակարգում և զբաղվում էր որսորդությամբ, ձկնորսությամբ և հավաքչությամբ: Մյուսները, մասնավորապես` մայաները, ացտեկները, ինկերը, նստակյաց հողագործներ էին և ստեղծել էին իրենց պետությունները:

Նրանք մշակում էին [[եգիպտացորեն]], [[լոբի]], [[ծխախոտ]], [[դդում]], Կենտրոնական Ամերիկայում` [[կակաո]], [[լոլիկ]], իսկ Անդյան լեռներում` [[կարտոֆիլ]]: Տնային կենդանիներից պահում էին շներ և [[Հնդկահավեր|հնդկահավեր]], իսկ [[Ձի|ձիեր]] այստեղ բերեցին եվրոպացիները: Տեղաբնիկներին անծանոթ էին [[երկաթ|երկաթը]], [[անիվ]]ը, բրուտի անիվը:Երբ եվրոպացիները հայտնվեցին Ամերիկա աշխարհամասում այստեղ ապրում էր շուրջ 15-20 միլիոն մարդ:Սկզբում եվրոպացիները մտացում էին,որ Ամերիկան [[Հնդկաստան|Հնդկաստանն]] է,և տեղաբնիկներին անվանում էին հնդկացիներ:

== Մայաներ ==

[[Պատկեր:Belize mountians, Cayo district Laslovarga002.JPG|մինի|ձախից|Բնությունը մայաների երկրում]]

=== Տնտեսություն ===

[[Պատկեր:Cast of Maya maize god statue.JPG|մինի|Մայաների Աստծո արձանը]]

Մայաներն ընտանի կենդանիներ չէին պահում և անասնապահությամբ չէին զբաղվում: Միակ կենդանին, որ նրանք պահում էին, [[Շուն|շունն]] էր, որի միսն օգտագործում էին որպես սննդամթերք: Միսը համարվում էր տոնական և ծիսակարգային ուտեստ: Կենդանական ծագում ունեցող սննդամթերք ձեռք էին բերում որսորդության և ձկնորսության ժամանակ:

[[Պատկեր:0700AD Maya-Vase anagoria IMG 5620.JPG|մինի|Մայայական սափոր]]

 

=== Պետական կարգ ===

Մայաների հասարակության մեջ գոյություն ուներ սոցիալ–քաղաքական աստիճանակարգություն: Ամենավերին աստիճանին կանգնած էին քուրմ–թագավորը (նա օժտված էր գերագույն իշխանությամբ), զորահրամանատարները, քրմերը և նվաճված տարածքների կառավարիչները: Երկրորդ աստիճանը զբաղեցնում էին զինվորները: Հաջորդ աստիճանին կանգնած էին առևտրականները, արհեստավորները, գյուղացիները, որոնք հարկեր էին վճարում, բայց համարվում էին ազատ: Ստորին աստիճանը զբաղեցնում էին կախյալները և ստրուկները:

 

[[Պատկեր:DaySign Etznab.svg]]

[[Պատկեր:DaySign Caban.svg]]

 

== Ացտեկներ ==

[[Պատկեր:Appletons' Montezuma I - Montezuma II.jpg|մինի|Մոնթեսումա 2-րդի դիմանկարը]]

[[12-րդ դար]]ում ացտեկները հաստատվեցին [[Մեխիկո|Մեխիկոյի]] հովտում: [[1325]] թվականին նրանք կառուցեցին իրենց մայրաքաղաքը` [[Տենոչտիտլան]]ը: Քաղաքն ուներ երեք քառակուսի կիլոմետր տարածք, իսկ բնակչության թիվը շուրջ 70 հազար էր: Քաղաքը բաժանված էր չորս մասերի, որոնք խորհրդանշում էին աշխարհի չորս կողմերը, և 20 փոքր թաղամասերից, որոնք խորհրդանշում էին ացտեկների տոհմացեղային կառուցվածքը` 20 ցեղ, 20 տոհմ:

Գրավելով շրջակա տարածքները` [[15-րդ դար|15-րդ դարում]] սկզբին ացտեկները ստեղծեցին իրենց պետությունը, որն իր հզորության գագաթնակետին հասավ Մոնթեսումա II–ի գահակալման ժամանակ ([[1502]]–[[1520]] թվականներ):

Պետության եկամուտները ճշտելու և հարկերի հավաքումը կանոնավորելու համար նա օրենք ընդունեց, որով սահմանվում էին հարկերի և տուրքերի չափերը:

 

=== Տնտեսություն ===

 

Ացտեկների հիմնական զբաղմունքը նստակյաց երկրագործությունն էր: Նրանք սովորել էին ոռոգել մշակելի հողերը և չորացնել ճահիճները: Հիմնականում մշակում էին եգիպտացորեն, դդում, ծխախոտ, բամբակ, կակաո: Անասնապահությունը զարգացած չէր. միակ ընտանի կենդանին շունն էր, որի միսն օգտագործում էին:

Սակայն նրանք պահում էին նաև ընտանի թռչուններ` հնդկահավեր, սագեր, բադեր: Ացտեկների մոտ բարձր զարգացման էր հասել արհեստագործությունը, մասնավորապես` ջուլհակությունը, ոսկերչությունը, արծաթագործությունը: Ացտեկների հասարակության մեջ լայն տարածում ուներ ստրկությունը, ընդ որում` ստրուկներ ունեին ոչ միայն առանձին համայնքներ, այլև մասնավոր անձինք:

Ստրուկների մեծ մասը ռազմագերիներ էին, սակայն ստրկացնում էին նաև պարտքերը չվերադարձնելու դիմաց, ինչպես նաև մարդիկ կարող էին իրենց և իրենց երեխաներին վաճառել ստրկության:

 

Պետության գլուխ կանգնած էր գերագույն իշխանությամբ օժտված թագավորը: Ացտեկների հասարակության մեջ ևս ձևավորվել էր սոցիալ–քաղաքական աստիճանակարգություն: Նրա ամենավերին աստիճանին կանգնած էին ազնվականները` թագավորի գլխավորությամբ: Քաղաքներում բնակվելու իրավունք ունեին միայն նրանք: Հաջորդ աստիճանը զբաղեցնում էին առևտրականները, արհեստավորները, գյուղացիները, որոնք բնակվում էին քաղաքների արվարձաններում և գյուղերում: Ացտեկների ամենահարգի և ցանկալի զբաղմունքը ռազմական ծառայությունն էր: Հպատակ ժողովուրդներին հնազանդ պահելու և նոր տարածքներ նվաճելու համար ացտեկները կարիք ունեին լավ վարժեցված կանոնավոր բանակի: Նրանք հավատում էին, որ պատերազմի ժամանակ զոհվածները գնում էին աստվածների հետ երկնքում ապրելու: Զինվորները միշտ կռվում էին եռանդով և արիությամբ, քանի որ որքան շատ սպանեին և գերի վերցնեին, այնքան բարձր կլիներ նրանց նկատմամբ հարգանքը հասարակության մեջ: Ացտեկների բանակը բաղկացած էր առանձին զորամասերից, որոնցից ամենահեղինակավորը արծվի զինվորները և հովազի զինվորներն էին: Առաջինների նշանը արծվի փետուրն էր, իսկ երկրորդներինը` հովազի մորթին: Նրանց կրոնական արարողությունների կարևոր մասն էին կազմում մարդկային զոհաբերությունները: Ացտեկները հավատում էին, որ իրենց Արև–աստվածն ամեն օր մայր մտնելուց հետո մահանում է և հարություն կառնի այն դեպքում, երբ նրան մարդկային զոհ մատուցվի: Այս նպատակով Արևի տաճարում մարդկային զոհաբերություն էին կատարում:

 

 

 

{{Կաղապար:Պետսյունակ |

| պետությանանվանում = Ինկերի կայսրություն

| քարտեզ =

}}

 

Բոլոր ինկերը մտնում էին բարձրագույն կաստայի մեջ: Նրանք չէին աշխատում և հարկեր չէին վճարում: Պետությունը նրանց հողատարածքներ էր տրամադրում, ինչպես նաև ստրուկներ` դրանք մշակելու համար: Ինկերի մի մասը զբաղվում էր ռազմական ծառայությամբ, իսկ մյուսներն իրականացնում էին կառավարման և կրոնական–մշակութային գործառույթներ: Առանձին կաստայի մեջ էր մտնում նվաճված ցեղերի ավագանին: Դրանց պատկանող հողերը մշակում էին գյուղացի համայնականները:

Նվաճված ցեղերի արհեստավորները և գյուղացիները կազմում էին առանձին կաստա: Նրանց ազատությունները սահմանափակված էին: Նրանք կարող էին տեղաշարժվել միայն կառավարության համաձայնությամբ: Կառավարությունն էր որոշում, թե նրանք երբ և ում հետ պետք է ամուսնանային, քանի որ ամուսնական զույգերին առանձին հողաբաժին էր հասնում:

 

[[Կատեգորիա:Ացտեկներ]]

[[Կատեգորիա:Ինկեր]]

[[Կատեգորիա:Մինչկոլումբոսյան Ամերիկա]]

== Ծանոթագրություններ ==

{{ծանցանկ}}