«Գետնանուշ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ունի մոտավորապես [[70]] տեսակ: <ref name="TPL">[[The Plant List]]:[http://www.theplantlist.org/browse/A/Leguminosae/Arachis/ ''Arachis'']</ref>ՏեսակներիծՏեսակների մեծ մասը վայիվայրի են: Բոլոր տեսակները խոտային բույսեր են բարդ [[տերև]]ներով: Գետնանուշի [[սերմ]]երը պարունակում են մինչև [[60]]% [[յուղ]] և մինչև [[3]]4% [[սպիտակուց]]: [[Յուղ]]ը օգտագործվում Էէ անմիջապես սննդի, ինչպես նաև պահածոների, [[հրուշակեղեն]]ի և օծանելիքի արդյունաբերության մեջ: Գետնանուշի քուսկը պարունակում Էէ մինչև [[48]]% [[սպիտակուց]] և [[8]]% [[ճարպ]]: Ցողուններով կարելի Էէ կերակրել անասուններին: Գետնանուշի միջին բերքը ոռոգվող հողերում կազմում Էէ [[10]]-[[12]]ց/հա: Սակայն բարենպաստ պայմաններում և բարձր ագրոտեխնիկայի դեպքում գետնանուշի բերքը հասնում Էէ [[35]]ց/հա և ավելի:

Գետնանուշը (չինական [[ընկույզ]], հողի պիստակ) (Arachis hypogaea L.) - միամյա խոտաբույս Էէ, կանգուն կամ փռվող թփի ձևով: Գետնանուշի [[արմատ]]ը թափանցում Էէ հողի մեջ մինչև [[186]] սմ խորությամբ և ճյուղավորվում Էէ մինչև [[140]] սմ [[շառավիղ]]ով: 8ողունըՑողունը և նրա ճյուղավորությունները ծածկված են խիտ, բարդ, զույգ փետրավոր [[տերև]]ներով: [[Ծաղիկ]]ները հավաքված են ծաղկափթթության մեջ, որոնք տարբեր աստիճանի հոծախիտ ողկույզներ կամ հուրաններ են: [[Ծաղիկ]]ների գույնը լինում Էէ վառ դեղին կամ նարնջագույն տարբեր նրբերանգներով: Գետնանուշի ծաղկման շրջանը շատ երկարատև Էէ (հունիսից մինչև օգոստոսի վերջը, երբեմն Էլէլ մինչև հոկտեմբեր): Վեգետացիոն ժամանակաշրջանի ընթացքում մեկ [[բույս]]ի վրա կազմակերպվում Էէ մինչև [[2000]] [[ծաղիկ]], սրանց մեծ մասը ծաղկում Էէ բերքահավաքից մի քանի շաբաթ առաջ, այդ պատճառով Էլէլ պտուղ չեն տալիս: Գետնանուշի [[ծաղիկ]]ները երկու տիպի են` վերգետնյա և ստորգետնյա: Այդ ծաղիկների երկու տիպերն Էլէլ ինքնափոշոտվող են: Բեղմնավորվելուց հետո սերմնարանի ներքևի մասը երկարում Էէ, առաջացնելով [[գինոֆոր]], որը սկզբում աճում Էէ դեպի ներս, իսկ ապա ծռվում Էէ և աճում դեպի ներքև: Գինոֆորը թափանցում Էէ հողի մեջ [[8]]-[[10]] սմ խորությամբ, և աճը դադարում Էէ: [[Գինոֆոր]]ի ծայրին գտնվող սերմնարանն ընդունում Էէ հորիզոնական դիրք և, սկսվում Էէ պտղի զարգացումը: Թփային ձևերի մոտ վերին ծաղկափթթությունների գինոֆորները կարող են չհասնել մինչև հողին: Գետնանուշի պտուղը գլանաձև կամ բոժոժանման ունդ Էէ: Այն պարունակում Էէ [[1]]-[[7]] [[սերմ]] (հաճախ [[2]]-[[4]]): [[Սերմ]]երը երկար-օվալաձև և կլորավուն են: [[Սերմնաթաղանթ]]ը ձևերի մեծ մասի մոտ բաց վարդագույն կամ մուգ կարմիր Էէ:

Մշակովի գետնանուշը ստորաբաժանվում Էէ երեք ենթատեսակների` հարավամերիկյան, ասիական և սովորական: Մեր երկրում մշակվող սորտերը պատկանում են սպիտակասերմ և կարմրասերմ խմբերին:

Գետնանուշը ջերմասեր, լուսասեր և խոնավասեր [[բույս]] Էէ: [[Սերմ]]երը սկսում են ծլել [[12]]-[[140]] [[ջերմաստիճան]]ի պայմաններում: Ծիլերը շատ զգայուն են սառնամանիքների նկատմամբ և ջերմաստիճանը մինչև մինուս [[10]] իջնելու դեպքում մահանում են: Աշնանային 1,5-[[20]] սառնամանիքները վնասում են վեգետատիվ զանգվածին, իսկ մինուս [[80]]-ի դեպքում հողից փորված թարմ ունդերի սերմերը կորցնում են ծլունակությունը: Գետնանուշի աճի և զարգացման համար լավագույն ջերմաստիճանը [[25]]-[[300]] Էէ, [[12]]-[[130]]-ից ցածր ջերմության դեպքում պտուղներ չեն կազմակերպվում: Գետնանուշը պահանջկոտ Էէ խոնավության նկատմամբ, հատկապես ծաղկման սկզբից մինչև [[պտուղ]]ների կազմակերպման վերջը: Ցանքից մինչև ծաղկումն ընկած ժամանակահատվածում գետնանուշը խոնավության նկատմամբ պակաս պահանջկոտ Էէ: Այդ ժամանակ այն բավարար չափով Էէ տանում երաշտը: Ունդերի հասունացման ժամանակ պակասում Էէ գետնանուշի ջրի պահանջը: Ավելորդ խոնավության դեպքում երկարում Էէ վեգետացիոն շրջանը և ավելանում է հասունացած ունդերի քանակը: Գետնանուշի համար լավագույնը թեթև մեխանիկական կազմ ունեցող սևահողերն են: Գետնանուշի համար պիտանի չեն անստրուկտուր, աղակալած և ճահճացած հողերը, ինչպես նաև այն հողամասերը, որոնց վրա կանգնում են ջրերը:

Գետնանուշը սովորաբար տեղադրում են ցանքաշրջանառության շարահերկային դաշտում` աշնանացան [[ցորեն]]ից կամ աշնանացան գարուց հետո, սակայն սրա համար լավ նախորդ է հանդիսանում շարահերկ կուլտուրաներից եգիպտացորենը: Որպես ազոտ հավաքող բույս, այն արժեքավոր նախորդ Էէ հանդիսանում բազմաթիվ կուլտուրաների համար:

Գետնանուշը շատ զգայուն Էէ [[պարարտանյութ]]երի, հատկապես [[ֆոսֆոր]]ական, իսկ պալարաբակտերիաննրի թույլ գործունեության դեպքում` նաև ազոտականի նկատմամբ:

Ցանքից առաջ սերմերը ախտահանամ են գրանոզանով, [[1]]ց սերմի համար [[150]]-[[200]] գ պրեպարատի հաշվով և մշակում [[նիտրագեն]]ով: Գետնանուշը ցանում են, երբ հողի [[10]] սմ խորության վրա օրվա միջին [[ջերմաստիճան]]ը լինում է [[14]]-[[150]]°C-ից ոչ պակաս: Առավել տարածված է գետնանուշի ցանքի քառակուսի-բնային եղանակը` 70x70սմ70x70 սմ սխեմայով, յուրաքանչյուր բնում պետք է լինի [[5]]-[[6]] [[բույս]]: Գետնանուշը կարելի է ցանել և սովորական լայնաշարք եղանակով` [[60]]-[[70]] սմ միջշարային տարածությամբ: Ցանքի նորման տատանվում է [[40]]-[[95]] կգ սահմաններում: Ունդերով ցանելու դեպքում այդ նորմաներն ավելանում են [[30]]%-ով: Բուսածածկի լավագույն խտությունը [[հեկտար]]ի վրա [[քառակուսի]] բնային և լայնաշար ցանքի դեպքում կազմում Էէ շուրջ [[100]]-[[120]] հազար [[բույս]]: Գետնանուշի սերմերը պետք Էէ ցանել [[6]]-[[5]]սմ խորությամբ: Հողային կեղև առաջանալու դեպքում, մինչև ծիլերի երևալը, այն փշրում են թեթև փոցխերով, պտտվող հողուրագներով կամ կողավոր գլանվակներով: Ծիլերը երևալուց հետո փոցխում են: Գետնանուշի խնամքի հետագա աշխատանքը միջշարային տարածությունների փխրեցումներն են: Միջշարային տարածությունների առաջին փխրեցումը ուղեկցվում Էէ քաղհանիչ փոցխերի օգտագործմամբ: [[3]]-[[4]] [[տերև]] երևալու դեպքում նոսրացնում են, յուրաքանչյուր բույսի համար թողնելով շուրջ [[1000]] սմ սնման [[մակերես]]: Գետնանուշի ցանքերում բուկլիցը կատարում են գինոֆորների առաջացման շրջանում: Առատ տեղումների դեպքում բուկլից պետք Էէ կատարել [[2]]-[[3]] անգամ: Գետնանուշի բերքահավաքը սկսում են, առանց սպասելու նրա լրիվ հասունացմանը: Այդ անհրաժեշտությունը բխում Էէ նրանից, որպեսզի բերքահավաքն ավարտեն մինչև սառնամանիքները: Հավաքում են կարտոֆիլաքանդիչներով կամ հատուկ մեքենաներով (գետնանուշա-ամբարձիչներով, գետնանուշահավաք կոմբայններով): Ունդերը ցողուններից անջատելու համար օգտագործում են գետնանուշա-հնձող [[մեքենա]]ներ: Թարմ հավաքած գետնանուշը պարունակում Է [[18]]-[[20]]% խոնավություն, այդայդ պատճառով Էլէլ լրացուցիչ չորացնում են, խոնավությունը հասցնելով մինչև [[8]]-[[10]]%-ի: