«Սոյուզ (տիեզերանավ)»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''«Սոյուզ»''' (ռուսերեն «Союз»), շուրջերկրյա ուղեծրով թռիչքներ կատարելու համար նախատեսված սովետական [[տիեզերանավ]]երի սերիայի անվանում, դրանց մշակման ([[1962]] թվականից) և արձակման ([[1967]] թվականից, անօդաչու սոյուզները՝ [[1966]] թվականից) ծրագիրը։ «սոյուզ» տիեզերանավերը նախատեսված են երկրամերձ տիեզերական տարածությունում բազմաթիվ խնդիրների լուծման համար, ինքնանավավարման պրոցեսների մշակում, կառավարում, մանևրում, մոտեցում ու կցում, մարդու [[օրգանիզմ]]ի վրա երկարատև տիեզերական թռիչքի պայմանների ազդեցության ուսումնասիրում, ժողովրդի տնտեսական նպատակներով երկրի հետազոտման համար օդաչուավոր [[տիեզերանավ]]երի օգտագործման սկզբունքների ստուգում և ուղեծրակայանների հետ կապի համար տրանսպորտային գործողությունների կատարում, տիեզերական տարածությունում գիտատեխնիկական փորձերի անցկացում և այլն։ «Սոյուզի» տիեզերանավերի հիմնական բնութագրերն են․ լրիվ լցավորված և համալրված տիեզերանավի զանգվածը՝ 6,38-6,8 տոննա, անձնակազմի թիվը՝ 2 մարդ (3 մարդ՝ մինչև [[1971]] թվականը եղած տեսակներում և «սոյուզ» տիեզերանավերում), ինքնավար թռիչքի առավելագույն տևողությունը՝ 17,7 օր (2 [[մարդ]]ուց բաղկացած անձնակազմով), [[երկարություն]]ը (ըստ իրանի)՝ 6,98 մ, [[տրամագիծ]]ը՝ 2,72 մ, երկու կենսախցիկների [[ծավալ]]ը՝ 10,45 մ/³, ազատ ծավալը՝ 6,5 մ/³։ «Սոյուզը» բաղկացած է 3 հիմնական հատվածամասերից, որոնք միացված են միմյանց և բաժանվում են պիրոտեխնիկական սարքերի օգնությամբ։ «Սոյուզը» [[տիեզերանավ]]ի կազմի մեջ մտնում են թռիչքի ընթացքում և վայրէջքի ժամանակ կողմնորոշման ու շարժման կառավարման համակարգերը, կառավարման և կողմնորոշման շարժիչների համակարգը, մոտեցնող ճշգրտող շարժիչակայանքը, [[ռադիո]]կապի, էլեկտրասնման, կցման, ռադիոմակածման և մոտեցումն ու կառանումը ապահովող համակարգերը, վայրէջքի և փափուկ իջեցման համակարգերը, կենսաապահովման համակարգերը, [[տիեզերանավ]]ի ապարատների և սարքավորման կողային համալիրի կառավարման համակարգը։

Իջեցվող ապարատ (ԻԱ), զանգվածը՝ 2,8 տ, առավելագույն [[տրամագիծ]]ը՝ 2,2 մ, երկարությունը՝ 2,16 մ, ազատ ծավալը՝ 2,5 մ³։ Իջեցվող ապարատի հերմետիկ իրանը պատրաստված է [[ալյումին]]ից, կոնաձև է ՚և ներքևի ու վերևի մասերում դառնում է գնդաձև։ Իջեցվող ապարատին հանդերձված է երեք լուսանցույցով, որոնցից երկուսն ունեն եռապակի, իսկ մեկը՝ երկապակի կառուցվածք։ Իրանի ճակատամասում տեղակայված են փափուկ վայրէջքի 4 շարժիչներ։ Վայրէջքի [[արագություն]]ը, հիմնական պարաշյուտային համակարգի կիրառմամբ, հաշվի սռնելով փափուկ վայրէջքի շարժիչների իմպուլսը, 6 մ/վրկ-ից չի անցնում։ Իջեցվող ապարատը նախատեսված է տարվա ցանկացած եղանակին, ամենատարբեր գրունտների (այդ թվում և ժայռոտ) և բաց ջրավազանների վրա վայրէջք կատարելու համար։ Ջրավազանների վրա վայրէջք կատարելիս անձնակազմը Իջեցվող ապարատոում կարող է «լողալ» մինչև 5 օր։ Իջեցվող ապարատում տեղավորված են տիեզերագնացների կառավարման կետը, [[տիեզերանավ]]ի կառավարման բռնակը, հիմնական և օժանդակ համակարգերի [[սարքերը]] և սարքավորումը, երկիր վերադարձվող գիտական ապարատների բեռնարկղները, պահեստի պաշարը (մթերք, հանդերձանք, դեղամիջոցներ ևն), որն ապահովում է անձնակազմի կենսագործունեությունը վայրէջք կատարելուց հետո՝ 5 օրվա ընթացքում։ «Սոյուզ» ուղեծիր դուրս բերելու, երկրի վրա իջեցնելու, կցման և անջատման գործողություններ կատարելու ժամանակ անձնակազմի անդամները սկաֆանդր են կրում (կիրառվում է [[1971]] թվականից)։ Բնակելի ուղեծրային (կենցաղային) հատվածամաս զանգվածը՝ 1,2—1,3 տ, տրամագիծը՝ 2,2 մ, երկարությունը (կցման ագրեգատի հետ)՝ 3,44 մմ, ազատ ծավալը՝ 4 մ/³, ծավալը ըստ հերմոտիկ իրանի ներքին շրջագծի՝ 6,6 մ3։մ³։ Ծառայում է, որպես աշխատանքային հատվածամաս՝ գիտական փորձեր կատարելու, անձնակազմի հանգստի, ուրիշ տիեզերանավ անցնելու և տիեզերական տարածություն դուրս գալու համար։ [[Կենցաղ]]ային հատվածամասի հերսետիկ իրանը, որը պատրաստված է [[մագնեզիում]]ի համաձուլվածքից, իրենից ներկայացնում է երկու կիսագնդաձև պատյաններ՝ 2,2 մ տրամագծով՝ միացված 0,35 մ/<sup>3<sup> բարձրությամբ գլանային ներդիրով։ Հատվածամասն ունի տեսադաշտային երկու լուսանցույց։ [[Իրան]]ի վրա կան երկու դռնակներ, որոնցից մեկը՝ կենցաղային հատվածամասը, միացնում է իջեցվող ապարատներ, իսկ մյուսը ծառայում է անձնակազմի՝ ստարտային դիրքում տիեզերանավով վայրէջք կատարելու և տիեզերք դուրս գալու համար։

Կենցաղային հատվածամասում տեղադրված են տիեզերանավի կառավարման կետը, հիմնական և օժանդակ համակարգերի սարքերն ու ագրեգատները, կենցաղային սարքավորումը, գիտական ապարատները։ «Սոյուզ» տիեզերանավերում կիրառվում են կցման երեք տիպի սարքեր։ Առաջինը պատրաստված է «ցցաձող-[[կոն]]» սխեմայով, երկրորդը՝ այդ նույն սխեմայով՝ հերմետիկ կցում ստեղծելով։ Երրորդը [(փորձարկվում է) ներկայացնում է նոր, տեխնիկական տեսակետից ավելի կատարելագործված սարք՝ կցման անդրոգինային, ծայրամասային ագրեգատ։ Սարքաագրեգատային հատվածամասի ([[ՍԱՀ]]) զանգվածը 2,7— 7-2,£8 ատ է։ Նախատեսված է տիեզերանավի հիմնական համակարգի ապարատները և սարքավորումները տեղավորելու համար, որոնք ապահովում են ուղեծրային p ոիչ- քը։թոիչքը։ ՍԱՀ-ն բաղկացած է անցումս ւյին, սարքերի և ագրեգատային բաժանմւււնք֊ ներից։ Անցումային բաժանմունքում տե¬ ղակայվածտեղակայված են կառանման և կողմնւ րոշ- մանկողմնորոշման 10 շարժիչներ4շարժիչներ յուրաքանչյուրը՝ 100 ն քարշուժով, վառելիքի բաքերը Uսոյուզի քիա- բաղաղրիչքիաբաղաղրիչ վառելիքի մատուցման համա¬ կարգը։համակարգը։ Սարքերի 2,2 մձմ ծավալով հերմե¬ տիկհերմետիկ բաժանմունքը պատրաստված է ալ¬ յումինի[[ալյումին]]ի համաձուլվածքից Uսոյուզն ունի 2,1 մ տրամագծով, 0,5 մ բարձրությամբ գգլանի անի ձե՝ձև՝ երկու հանովի կափարիչներով։ Այս բաժանմունքում տեղավորված են շսրժ-շսրժման ման կոդմնորոշմանկողմնորոշման ու կառավարման հա¬ մակարգերիհամակարգերի, տիեզերանավի ապարատ¬ ներիապարատների ու սարքավորման կողային համա¬ լիրիհամալիրի և սարքավորման կառավար յ՜անկառավարման, Երկրի հետ ռադիոկապի և ծրագրաժամա- նակայինծրագրաժամանակային կարգավորման, հեռուստաթափ¬ մանհեռուստաթափման ու միասնական էլեկտրասնման սար¬ քերը։սարքերը։ Ագրեգատային բաժանմունքի [ւրա- նըիրանը նույնպես պատրաստված է ալյումի¬ նիալյումինի համաձուլվածքից՝ 2,1 մ տրամագծով գլանաձև պատյանի ձևով, որը փոխվսմ է կոնաձևի և վերջանում բազային նավա¬ կողով[[նավ]]ակողով (տրամագիծը4 2,72 մ)․ վերջինս նախատեսված է տիեզերանավը կրող հրթիռի[[հրթիռ]]ի վրա տեղակայելու համար։ Տիե¬ զերանավի[[Տիեզերանավ]]ի բոլոր բաժանմունքները դըր- սիցդրսից ծածկված են կանաչ գույնի էկրանա- վակուումայինէկրանավակումային ջերմամեկուսիչով։ Տիեզերանավի հիմնա1անհիմնական համակարգերն են՝ տիեզերանա¬ վիտիեզերանավի շարժման կոդմնորոշման և կառավար¬ մանկառավարման համակարգը, կենսաապահովման համակարգը և ռադիոտեխ․ռադիոտեխնիկական միջոցներն հա¬ մալիրը։համալիրը։ ԿոդմնորոշմանԿողմնորոշման և կառավարման համակարգը նախատեսված է տարսծու- թյանտարսծության մեջ տիեզերանավի դիրքը կառավա- րելուկառավարելու, տարբեր տեսակի կողմնորոշում¬ ներիկողմնորոշումների, կողմնորոշված վիճակի երկարատև պահպանման, շարժիչակայանքի աչխա-աշխատանքի տանօհժամանակ Ժամանակ աիհզելւա1ւԱւվի կ սյոլ-տիեզերանավի նացմանկայունացման, մեկ այչայլ տիեզերանավի մոտե¬ նալումոտենալու ընթացքի կառավարման համար։ Համակարգը կարող է աշխատել ինչպես ավտոմատ, այնպես էլ ձեռքի կառավար¬ մանկառավարման ռեժիմով։ Տիեզերանավի ապարատ¬ ներըապարատները էներգիա են ստանում էլեկտրս սըն- մանէլեկտրսնման կենտրոնացված համակարգից (ւսրե- վայինարևային մարտկոցներով), որն ընդգրկսմ է նաև ինքնավար քիմ․քիմիական մարտկոցները կամ բուֆերային մարտկոցները (օգտակար մակերեսը՝ 11 —14 մ2մ²)։ Կենսաապսհով- մանԿենսաապսհովման համակարգը ներառնում է ԻԱ-իԻջեցվող Ապարատի (օդի բաղադրությամբ մոտ է երկրի օդին) և ԿՀ-իԿենցաղայի Հատվածամասի մթնոլորտի վերականգնման ու ջեր¬ մակարգավորմանջերմակարգավորման օղակները, սննդի և ջրի պաշարները, սանիտարական սար¬ քը։սարքը։ Վերականգնումն ապահովվում է այն¬ պիսիայնպիսի նյութերով, որոնք կլանում են ած- խաթթուածխաթթու գազը, միաժամանակ անջատե¬ լովանջատելով թթվածին։ Հատուկ զտիչները կլա¬ նումկլանում են վնասակար խառնուկները։ Բնա¬ կելիԲնակելի խցիկների հերմետիկության հնա¬ րավորհնարավոր խախտման դեպքում անձնակազ¬ միանձնակազմի համար նախատեսված են սկափանսկաֆան-դռներ։ դըրներ։tՋերմակարգավորմանtհամա¬Ջերմակարգավորման կարգըհամակարգը բնակելի խցիկներում օդի ջեր¬ մաստիճանըջերմաստիճանը պահպանում է 15—25°Շ-ի, իսկ հարաբերական խոնավությունը՝ 20— 70% ֊ի սահմաններում, գազի ջերմաստի¬ ճանըջերմաստիճանը սարքերի խցիկում 0—40°С է։ Ռա¬ դիոտեխ․Ռադիոտեխնիկական միջոցների համալիրը նախա¬ տեսվածնախատեսված է տիեզերանավի ուղեծրի պա¬ րամետրերիպարամետրերի որոշման, Երկրից հրահանգ¬ ներհրահանգներ ստանալու, Երկրի հետ երկկողմանի հեռախոսային և հեռագրական կապի, խցիկների և լուսանցույցների միջոցով ար¬ տաքինարտաքին իրադրության մասին հեռուստա¬ տեսայինհեռուստատեսային պատկերները Երկիր հաղորդե-հաղորդելու լուհամար, համար։ Տեղեկություններնաև արձա¬տեղեկություններ կումներիարձակումների մասին։ 1967—81[[1967]]-ին[[1981]] թվականներին Երկրի արհեստական արբանյակի ուղեծիր է դուրս բերվել 38 «Ս․Սոյուզ» օդաչուավոր տիե¬ զերանավ (տես աղ․)։տիեզերանավ։ 6,56 ատ զանգվածով «ՍՍոյուզ-1»-ն (տիեզերագնաց՝ Վ․ Մ․[[տիեզերագնաց]]՝ Կոմարով) արձակվել է [[1967-ի]] թվականի [[ապրիլի 23]]-ին՝ տիե¬ զերանավիտիեզերանավի փորձարկման և նրա կառուց¬ վածքիկառուցվածքի համակարգերի և տարրերի մշակ¬ մանմշակման նպատակով։ Վայրէջքի ժամանակ, 7 կմ բարձրության վրա հիմնական պա¬ րաշյուտայինպարաշյուտային համակարգի, իսկ հետո նաև պահեստային պարաշյուտի նորմալ չբաց¬ վելուչբացվելու հետևանքով ԻԱ-նԻջեցվող Ապարատն ցած է իջել մեծ արագությամբ, որը և տիեզերագնացի մահվան պատճառն է դարձել։tդարձել։ «ՍՍոյուզ-2»-ը (անօդաչու) և «ՍՍոյուզ-3»-ը (տիեզերագնաց՝ Գ․ Տ․ Բերեգովոյ) համատեղ թռիչք կա¬ տարեցինկատարեցին համակարգերի և կոնստրուկ¬ ցիայիկոնստրուկցիայի աշխատանքը ստուգելու, մոտե¬ ցումնմոտեցումն ու մանևրումը մշակելու համար։ «ՍՍոյուզ-4» և «ՍՍոյոզ-5» տիեզերանավերի թռիչքի ընթացքում կատարվեցին ավտոմատ մո¬ տեցումմոտեցում, օդաչուավոր 2 տիեզերանավերի ձեռքի կառավարմամբ կառանում և կցում (12,924 ատ զանգվածով[[զանգված]]ով երկու տիեզերա¬ նավերիտիեզերանավերի թռիչքը տևեց 4,5 ժ)։ Թռիչքի ժա¬ մանակժամանակ (կցումից հետո) Ա․ Ս․ Եւիսեևը և Ե․ Վ․ խրունովըԽրունովը սկաֆանդրներով (սեփա¬ կանսեփական կենսաապահովման համակարգով) դուրս եկան տիեզերական տարածություն և իրականացրին անցումը մի տիեզերա¬ նավիցտիեզերանավից մյուսը (տիեզերքում մէւացիէւ 37 ր)։ «ՍՍոյուզ-6», «ՍՍոյուզ-7», «ՍՍոյուզ-8» տիեզերանավերով կատարվեց խմբային թռիչք։ Իրականաց¬Իրականացվեց վեց գիտատեխ․գիտատեխնիկական փորձերի մեծ ծրագիր։ «ՍՍոյուզ-7» և «ՍՍոյուզ-8» տիեզերանավերի պլանա¬ վորվածպլանավորված կցումը տեղի չունեցավ՝ հարաբե¬ րականհարաբերական շարժման պարամետրերի չափիչ ապարատների նորմալ աշխատանքը խախտվելու պատճառով։ «ՍՍոյուզ-9» տիեզերա¬ նավիտիեզերանավի թռիչքով սկիզբ դրվեց տիեզերքում այնպիսի միջոցների մշակմանը, որոնք անհրաժեշտ են երկարատև թռիչքների համար՝ առանց տիեզերանավում արհես¬ տականարհեստական ձգողականություն ստեղծելու։ «ՍՍոյուզ-10», «ՍՍոյուզ-15», «ՍՍոյուզ-23» և «ՍՍոյուզ-25» տիեզե¬ րանավերիտիեզերանավերի համար պլանավորված էր կը-կցում ցում <ՍաԱոա»Սալյուտ ուղեծրակայանի հետ։ Հարաբերական շարժման պարամետրերի չափիչ ապարատների սխալ աշխատանքի («ՍՍոյուզ-15», «ՍՍոյւզ-23»), ձեռքի կառանման տե¬ ղամասումտեղամասում աշխատանքի տրված ռեժիմից շեղման («ՍՍոյուզ-25») պատճառով կցում տեղի չունեցավ։ «ՍՍոյուզ-10»-ի կցման պրոցեսը չա¬ վարտվեցչավարտվեց կցման ագրեգատի անսարքու¬ թյանանսարքության պատճառով։ «ՍՍոյուզ-11», «ՍՍոյուզ-14», «ՍՍոյուզ-17», «ՍՍոյուզ-18», «ՍՍսոյուզ-21», «ՍՍոյւզ-24», «ՍՍոյուզ-26», «ՍՍոյուզ-32», «ՍՍոյուզ-35», «ՍՍոյուզ-40» տիեզերանավերով անձնա- կազմերըանձնակազմերը հասցվեցին ուղեծրակայաններ։ «ՍՍոյուզ-11» տիեզերանավով անձնակազմի վե¬ րադարձիվերադարձի ժամանակ վայրէջքի տեղամա¬տեղամասում սումԻջեցվող ԻԱ-իԱպարատի հերմետիկության վթարային խախտման հետևանքով մահացան տիե¬տիեզերագնացներ զերագնացներ Դ․ Տ․ Դոբրովոչսկին, Վ․ Ն․ Վոչկովը, Վ․ Ի․ Պացանը։

Առաջին անգամ («Ս-18») կատարվեց հյուսիսափայլի և բնության հազվադեպ երևույթի՝ արծա¬ թափայլ ամպերի, լուսա- և սպեկտրա- նկարահանման կոմպլեքսային հետազո¬ տություն։ «Ս-12»-ի միջոցով ստուգվեց անձնակազմը փրկելու համակարգը՝ տիե¬ զերանավի հերմետիկության վթարային խախտման դեպքում։ «Ս-13» տիեզերա¬ նավով հեռադիտակների համակարգի «Օ- րիոն-2» օգնությամբ կատարվեցին աստ¬ ղային երկնքի տեղամասերի աստղա- ֆիզիկական դիտումներ և սպեկտրանկա- րահանում՝ ուլտրամանուշակագույն դիա¬ պազոնում։«Ս-16»-ի թռիչքը իրականացվեց «Ս․»-ի նոր վերափոխված տեսակի մշակման նպատակով։ «Ս-19» տիեզերանավի թռիչ- քըն իրականացվել է <ւՍոյու․զ^—<Ապոււոն> փորձնական թռիչքի (ՍԱՓԹ) ծրագրով։ «Սալյուտ-4» ուղեծրակայանի հետ «Ս- 20»-ի 3-ամսյա համատեղ թռիչքի ընթաց¬ քում անցկացվեցին ռեսուրսային փորձար¬ կումներ։ «Ս-22»-ի թռիչքն անցկացվեց «Ինտերկոսմոս» ծրագրով։ Թռիչքի հիմ¬ նական նպատակն էր տիեզերքից ժող․ տնտ․ նպատակներով Երկրի մակերևույթի երկրաբանաաշխարհագրական բնութա¬ գրերի հետազոտման գիտատեխ․ մեթոդ¬ ների և միջոցների մշակումն ու կատարե¬ լագործումը։ «Ս-28», «Ս-30», «Ս-31», «Ս- 33», «Ս-36», «Ս-40» տիեզերանավերի թռիչքներին մասնակցել են ՉՍՍՀ-ի, նԺՀ-ի, ԴԴՀ-ի, ԲԺՀ-ի, ՀԺՀ-ի, ՎՍՀ-ի Կուբայի, ՄԺՀ-ի, ՌՍՀ-ի տիեզերագնաց¬ ները։tՄոտեցնող-ճշգրտողtշարժիչակա¬ յանքի աշխատանքի՝ տրված ռեժիմից շեղ¬ վելու հետևանքով «Ս-33» տիեզերանավի կցումը «Սալյուտ-6»-ի հետ տեղի չունե¬ ցավ; «Մ-26», «Մ-27>, «Մ-29», «Ս-31», «Մ- 32», «Ս-35», «Ս-36», «Ս-37» աիեզերանա- վերով«Սալյուտ-6» ուղեծրակայան հասցը- ված անձնակազմերի վերադարձը ուղեծ- րից՝ Երկիր, իրականացվեց համապա¬ տասխանաբար՝ «Ս-27», «Ս-26», «Ս-31», «Ս-29», «Ս-34», «Ս-37», «Ս-35», «Ս-36» տիեզերանավերով։ Այդ տիեզերանավերի անձնակազմերի փոփոխման ժամանակ փոփոխություններ կատարվեցին տիեզե¬ րագնացների բազկաթոռներում։ «Ս-26»-ի, «Ս-28»-ի, «Ս-30»-ի», «Ս-31»-ի, «Ս-34»-ի, «Ս-36»-ի, «Ս-40»-ի կցումը «Սալյուտ-6»-ին կատարվեց կայանի ագրեգատային հատ¬ վածամասի կողմում տեղադրված կցման ագրեգատի հետ, իսկ «Ս-27»-ի, «Ս-29»-ի, «Ս-32»-ի, «Ս-35»-ի կցումը կցման ագրե¬ գատի հետ՝ անցումային հատվածամասի կողմից։ Կայանը վառելիքով և բեռներով մատակարարելու տրանսպորտային գոր¬ ծողությունների անցկացումն ապահովե¬ լու համար կատարվեց «Ս-31», «Ս-34», «Ս-36», «Ս-37» տիեզերանավերի վերա¬ կառուցում։ «Ս․»-ի կոնստրուկցիաների և համակարգերի մշակման համար արձակ¬ վել են մի քանի անօդաչու տիեզերանա- վեր։ Համատեղ թռիչքներ են կատարել «Կոսմոս-186»-ը և «Կոսմոս-188»-ը, «Կոսմոս-212»-ը, «Կոսմոս-213»-ը և «Կոսմոս- 1443»-ը (աես <ԿոսՎոս>) ՍԱՓԹ ծրագրով համատեղ թռիչքի նախապատրաստու¬ թյան սովետական ծրագրին համապա¬ տասխան կատարվել է 2 թռիչք «Ս․» տիպի անօդաչու տիեզերանավերով՝ («Կոսմոս- 638» և «Կոսմոս-672»)։ «Ս․»-ի բազայի վրա ստեղծվել են «Պրոգրես» սերիայի բեռնա- փոխադրական տիեզերական ապարատ¬ ները, իսկ մշակման և շահագործման փոր¬ ձի հիման վրա4 էապես արդիականացված «Սոյուզ Տ» սերիայի տիեզերանավերը։ «Ս․ Տ»-երը մեկ անգամ օգտագործման տրանսպորտային երեքտեղանի տիեզե- րանավեր են՝ նախատեսված «Սալյուտ» ուղեծրակայանի սպասարկման, ինչպես նաե առանձին թռիչքներ կատարելու համար։ Տիեզերանավն ունի համանման կառուցվածք և առանձին հատվածամասե¬ րի նույնանման նշանակում։ Զանգվածը (առանց գլխային շրջահոսիչի և վթարա¬ յին փրկման համակարգի) 6,85 տ է, առա¬ վելագույն երկարությունը (ըստ իրանի)՝ 6,98 մ, առավելագույն տրամագիծը՝ 2,72 ւ/, ԻԱ-ի երկարությունը՝ 2,14 մ, տրա¬ մագիծը՝ 2,2 t/, ուղեծրային հատվածամա¬ սի տրամագիծը՝ 2,2 г/, հատվածամասերի ազատ ծավալը՝ 6,5 մ3։ «Ս․ Տ» բաղկացած է 3 հատվածամասից՝ ուղեծրային (կեն¬ ցաղային) հատվածամասից՝ կցման ագրե¬ գատի հետ (զանգվածը՝ 1,1 տ), ԻԱ-ից (3 иг) U սարքաագրեգատային հատվածա¬ մասից (2,75 տ)։ «Ս․ Տ» տիեզերանավի շարժման կառավարման համակարգի հիմ¬ քում դրված է անպլատֆորմ իներցիալ համակարգի սկզբունքը, որը հիմնված է տիեզերանավի թվանշանային հաշվողա- կան համալիրի բազայի վրա։ Կողմնորոշ¬ ման բոլոր ռեժիմները, այդ թվում և դեպի Երկիր ու Արն, կարող են կատարվել ավ¬ տոմատ կամ անձնակազմի մասնակցու¬ թյամբ։ Համակարգի կառավարումն իրա¬ կանացվում է Երկրից՝ հրահանգային ռա¬ դիոգծով կամ կատարում է անձնակազմը։ Համակարգում նախատեսված է անցում ձեռքի կառավարման՝ վայրէջքի ցանկա¬ ցած փուլում։ Մոտեցնող-ճշգրտող երթա¬ յին հեղուկահրթիռային շարժիչով շարժիչ- կայանքը (քարշը՝ 3,1 կն) միավորված է կառանման և կողմնորոշման շարժիչների համակարգի հետ։ Միավորված շարժիչա- կայանքը ներառնում է կառանման և կողմնորոշման 14 հրթիռային շարժիչ՝ 137 ն U 12 հրթիռային շարժիչ՝ 24,5 ն նոմինալ քարշով։tէլեկտրասնման հա¬ մակարգը հանդերձված է նոր արևային մարտկոցներով։ Կենսաապահովման հա¬ մալիրն արդիականացված է (նախատես¬ ված է 3 հոգուց բաղկացած անձնակազմի համար)։ Սկաֆանդրներն ունեն նոր կա¬ ռուցվածք։ Ռադիոկապի համակարգերը ներառնում են կատարելագործված հրա- հանգածրագրային ռադիոգիծը և ռադիո- հեռուստաչափական համակարգը։tՌա¬ դիոգծերի անտենաները տեղադրված են արևային մարտկոցների վրա։ Տիեզերա¬ նավում տեղակայված է նոր հեռուստա¬ տեսային համակարգ՝ պատկերի հաղորդ¬ ման լավագույն որակով։ ԻԱ-ն ունի կա¬ տարելագործված պարաշյուտային հա¬ մակարգ և փափուկ վայրէջքի՝ պինդ վա¬ ռելիքով աշխատող 6 հրթիռային շարժիչ¬ ներ։ Տիեզերանավի հուսալիությունը մե¬ ծացնելու նպատակով մտցված է առավել պատասխանատու գործողությունների կրկնակիություն։ 1979—84-ին (օգոստ․ 10-ի դրությամբ) Երկրի արհեստական արբանյակի ուղե¬ ծիր են դուրս բերվել 1 անօդաչու և 11 օդաչուավոր «Ս․ Տ» տիեզերանավեր (տես աղ․)։ «Ս․Տ»,«Ս․ Տ-2»,«Ս․Տ-3» և«Ս․ Տ-4» տիեզերանավերը կցվել են «Սալյուտ-6», իսկ «Ս․ Տ-5», «Ս․ Տ-6» և «Ս․ Տ-7», «Ս․ Տ-9» և«Ս․ Տ-10», «Ս․ Տ-11», «Ս․ Տ-12» տիեզերա¬ նավերը՝ «Սալյուտ-7» ուղեծրակայանի հետ։ Անօդաչու «Ս․ Տ» նախատեսված էր կայանի հետ երկարատև համատեղ թռիչ¬ քի պայմաններում կառուցվածքի և հա¬ մակարգերի մշակման համար։ «Ս․ Տ-2»-ը իրագործել է առաջին փորձնական թռիչքը, և անձնակազմը իրականացրել է ձեռքի կա- ռավարմամբ կցումը կայանի հետ։ «Ս․ Տ- 3»-ով կայան է հասցվել 3 հոգուց բաղկա¬ ցած անձնակազմ, իսկ «Ս․ Տ-4»-ով՝ 2 հո¬ գուց բաղկացած հիմնական անձնակազմը, «Ս․ Տ-5»-ի հիմնական անձնակազմի հա¬ ջող աշխատանքը կարևոր քայլ էր մշտա¬ կան գործող ուղեծրակայան ստեղծելու գործում։ Անձնակազմը իրականացրեց աշ¬ խարհում ամենաերկարատև (211 օր) տիե¬ զերական թռիչքը։ «Ս․ Տ-6»-ի թռիչքին մաս¬ նակցել է Ֆրանսիայի Հանրապետության քաղաքացի, տիեզերագնաց ժան Լու Կրե- տիենը, «Ս․ Տ-11»-ի թռիչքին՝ Հնդկաս¬ տանի Հանրապետության քաղաքացի Ռա֊ կեշ Շարման։ Թռիչքների ժամանակ կա¬ տարվել են բժշկական, անկշռության պայմաններում մարդու օրգանիզմի վի¬ ճակի, Երկրի մթնոլորտի, միջմոլորակա¬ յին միջավայրի և այլ ուսումնասիրություն¬ ներ։ «Ս․Տ-7»-ի անձնակազմի անդավ էր աշխարհում երկրորդ կին ւոիեզերագնաց- օդաչու Ս․ Սավիցկայան։ Թռիչքի նպա¬ տակն էր աստղաֆիզիկական և տեխ․ փորձերի կատարումը, Երկրի մակերե- վույթի դիտարկումը և լուսանկարումը ժող․ տնտ․ նպատակներով, մեծ ծավալի բժշկակենսաբանական հետազոտություն¬ ների և փորձերի անցկացումը։ «Ս․ Տ-8» տիեզերանավը պետք է իրա¬ կանացներ կցումը «Սալյուտ-7» ուղեծրա¬ կայանի հետ և կատարեր գիտատեխ․ և բժշկակենսաբանական հետազոտություն¬ ներ ու փորձեր։ Սխալ ուղեծիր դուրս գա- «Աոյուզ» և «Ապոլլոն» աիեզերանավերհ մո¬ տեցումը կցումից աոաշ լու պաււճառով կցումը չի իրականացվել և «Ս․ Տ 8»-ը վայրէջք է կատարել։ «Ս․ Տ- 9»-ի թուչքի ընթացքում տիեզերագնաց¬ ները 2 անգամ դուրս են եկել բաց տիե¬ զերք (5 ժ 45 ր տևողությամբ), տեղա- կայել լրացուցիչ արևային մարտկոցներ։ «Ս․ S-П» տիեզերանավի թոիչքի ընթաց¬ քում տիեզերական թռիչքների պատմու¬ թյան մեջ առաջին անգամ բաց տիեզերք է դուրս եկել կին տիեզերագնաց Ս․ Սա- վիցկարււն (Վ․ Ջանիբեկովի) հետ։ «Ս․ Տ» տիեզերանավի կառուցվածքի և նրա հււմակարգի մշակման նպատակով, սկսած 1974-ից ուղեծիր են դուրս բերվել անօդաչու 5 տիեզերանավ։ «Ս․» և «Ս․ Տ» տիեզերանավերը ուղեծիր են դուրս բեր¬ վում «Սոյուզ» եռաստիճան տանող հըր- թիռով (նկ․ 2)։ Գրկ․ Շատալով Վ․ Ա․, Տիեզերքի դըժ- վարին ուղիները, Ե․, 1982։ Освоение косми¬ ческого пространства в СССР, [т․ 1—7], М․, 1971 — 71); Космические полёты на кораблях «Союз», М․,t1976;tОсвоениеtкосмического пространства в СССР․ 1980, М․, 1982