«Լատվիական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

{{վիքիֆիկացում}}{{Տեղեկաքարտ պատմական երկիր

[[Պատկեր:Bundesarchiv Bild 183-H27337, Moskau, Stalin und Ribbentrop im Kreml.jpg|մինի|ձախից|Ջոզեֆ [[Ստալին]] և Ռիբենտոն Իաոխիմ ֆոն]]

ԼԽՍՀ (Լատվիա) Գտնվում է [[ԽՍՀՄ]] եվրոպական մասի հյուսիսարևմուտքում։ Արևմուտքից ողողվում է [[Բալթիկ ծովիծով]]ի և [[Ռիգայի ծոցիծոց]]ի ջրերով։ Տարածությունը՝ 63,7 հազար կմ քառակուսի։ Բնակչությունը 2589 հազար ([[1984]])։ Ազգության կազմը ([[1979]]-ին, հազար մարդ), լատիշներ՝[[լատիշներ]]՝ 1344, ռուսներ՝[[ռուսներ]]՝ 821, բելոռուսներ՝[[բելոռուսներ]]՝ 112, ուկրաինացիներ՝[[ուկրաինացիներ]]՝ 67, [[լեհեր]] 63 և այլք։ Միջին խտությունը՝ 1 կմ քառակուսու վրա 40,3 մարդ (1983)։ Մայրաքաղաքը՝ Ռիզա[[Ռիգա|Ռիգա]] (875 հազար բնակիչ՝ 1984)։ Խոշոր քաղաքներն են՝ [[Դաուգավպիլս|Դաուգավպիլսը]] (122), [[Լիեպայա|Լիեպայան]] (109)։ Նոր քաղաքներից են [[Օլայնե|Օլայնեն]], Ատուչկան։[[Ատուչկա|Ատուչկան]]։ Վարչականորեն բաժանվում է 26 շրջանի։[[Շրջան (վարչական միավոր)|շրջանի]]։ Ունի 56 [[քաղաք]], 37 քտա։ Մակերևույթը [[հարթավայր|հարթավայրային]] է։

[[1919]]-ի հունվարին կազմվեց Լատվիական Խորհրդային Աոցիալիստական Հանրապետությունը։ [[1920]]-ի սկզբին իշխանությունը զավթեց ազգային բուրժուազիան։ Ատեղծվեց բուրժուական հանրապետություն։ [[1934]]-ին Լատվիայում կատարվեց [[Ֆաշիստական Գերմանիա|ֆաշիստական]] հեղաշրջում։ [[1940]]-ի հունիսին լատվիական աշխատավորները տապալեցին ֆաշիստական կառավարությունը և վերականգնեցին [[սովետական իշխանությունը։իշխանություն]]ը։ Հուլիսի 21-ին կազմվեց ԼԽՍՀ, որը [[1940]]-ի [[օգոստոսի 5]]-ին մտավ ԽՍՀՄ կազմի մեջ։ [[Հայրենական մեծ պատերազմիպատերազմ]]ի (1941—45[[1941]]—[[1945]]) ժամանակ ֆաշիստական Գերմանիայի կողմից օկուպացված Լատվիայի տարածքը ազատագրվեց [[1944]]-ից մինչև 1945-ի մայիսը։[[մայիս|մայիսը]]։ Կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությամբ անցկացվող ինդուստրացման, կոլեկտիվացման և կուլտուրական հեղափոխության շնորհիվ Լատվիայում հիմնականում կառուցվել է սոցիալիստական հասարակարգ։ [[1983]]-ի հունվարի 1-ի դրությամբ Լատվիայի կոմկուսը ուներ 162045 անդամ և 5422 անդամության թեկնածու։ Լենինյան կոմերիտմիության շարքերում ընդգրկված էր 306461 մարդ, հանրապետությունում կար 1454093 [[արհմիություն|արհմիության]] անդամ։ ԼԽՍՀ աշխատավորությունը, ԽՍՀՄ եղբայրական մյուս ժողովուրդների հետ, ետպատերազմյան հնգամյակներում մեծ հաջողությունների է հասել կոմունիստական հասարակարգի կառուցման գործում։ Հանրապետությունը պարգևատրվել է Լենինի (1965), ժողովուրդների բարեկամության (1972) և հոկտեմբերյան հեղափոխության (1980) շքանշաններով։

Խորհրդային շինարարության տարիներին ԼԽՍՀ դարձել է ինդուստրիալ-ագրարային հանրապետություն։ ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության մեջ այն առանձնանում է առաջին հերթին [[մեքենաշինություն|մեքենաշինությամբ]], թեթև և սննդի արդյունաբերությամբ։ Արդյունաբերության արտադրանքը 1980-ին 45 անգամ գերազանցել է 1940-ի ծավալը։ Էներգիայի հիմքը կազմում է բերովի վառելանյութը։ Աշխատում են [[Պլավինյաս|Պլավինյասի]], [[Կեգում|Կեգումի]] և Ռիգայի խոշոր հէկերը։ Արդյունաբերության գլխավոր ճյուղերն են մեքենաշինությունը և մետաղամշակությունը (սարքերի, տրանսպորտային և էներգատար մեքենաների, անասնապահական և կերարտադրության մեքենաների, կապի միջոցների, էլեկտրատեխնիկայի և ռադիոէլեկտրոնիկայի արտադրություն)։ Արդյունաբերության հիմնական կենտրոններն են Ռիգան և Դաուգավպիլսը։[[Դաուգավպիլս|Դաուգավպիլսը]]։ Քիմիական արդյունաբերությունը արտադրում է [[Մանրաթելեր|մանրաթելեր]] ու թելեր, ապակեթելեր, խողովակներ, խողովակատարերի դետալներ են (Դաուգավպիլս, Օլայնե)։ Անտառաարդյունաբերության մեջ առանձնանում է կահույքի և լուցկու արտադրությունը: Թեթև արդյունաբերության մեջ հատկապես զարգացած է տրիկոտաժի արտադրությունը։ Զարգացած է նաև սննդի արդյունաբերությունը։ Համախառն արտադրանքը գյուղատնտեսության մեջ 1940-ի համեմատ 1980-ին ավելացել է 1,4 անգամ։ Գյուղատնտեսական հողահանդակները 1980-ին կազմել էին 2,5 մլն [[հեկտար]], այդ թվում՝ 1,7 մլն հեկտար վարելահող։ Մեծ նշանակություն ունի մելիորացիան։ Չորացվող հողերի մակերեսը 1980-ին հասել է 1844,9 հազար հեկտարի։ ԼԽՍՀ գյուղատնտեսությունն ունի անասնապահական ուղղվածություն։ Գյուղատնտեսական համախառն արտադրանքի 71% ֊ը ստացվում է անասնապահությունից։ Տարածված է [[մեղվաբուծություն|մեղվաբուծությունը]], լճակային ձկնաբուծությունը և գազանաբուծությունը։ Աճեցնում են ջրաքիս, աղվես և բևեռաղվես։ Փոխադրումներ կատարվում են հիմնականում [[երկաթուղի|երկաթուղով]] և ծովով։ Երկաթուղիների երկարությունը 2380 կմ է (1980), ավտոճանապարհներինը՝ 27100 կմ, այդ թվում կոշտ ծածկով՝ 16900 կմ։ Նավահանգիստներն են Ռիգան, [[Լիեպայա|Լիեպայան]] և Վենտսպիլսը։ Զարգացած են օդային տրանսպորտը և գետային փոխադրումները։ Ազգային եկամուտը 1980-ին 1970-ի համեմատությամբ ավելացել է 1,6 անգամ։ 1980-ի վերջին քաղաքային բնակության ֆոնդի ընդհանուր մակերեսը կազմել է 27,9 մլն մ քառակուսի։

1939-ին հանրապետության 9—49 տարիքի բնակչության մեջ գրագիտությունը կազմում էր 92,7% ։ 1979-ին այն կազմեց 99,8% ։ 1980-ին մշտական նախադպրոցական հաստատություններում ընդգրկված էր 114 հազար երեխա։ 1982—83 ուս․ տարում 0,9 հազար դպրոցներում սովորում էր 0,4 մլն աշակերտ, 81 պրոֆտեխուսումնարաններում՝ 36,9 հազար սովորող, 55 միջնակարգ մասնագիտական ուս․ հաստատություններում՝ 40,6 հազար, 10 բուհերում՝ 46,6 հազար ուսանող։ Խոշորագույն բուհերն են Լատվիական համալսարանը, Ռիգայի [[պոլիտեխնիկ|պոլիտեխնիկական]], Ռիգայի բժշկական ինստիտուտները և Լատվիական գյուղատնտեսական ակադեմիան։ Հանրապետության առաջատար գիտական հաստատությունները մտնում են ԼԽՍՀ ԳԱ-ի մեջ։ 1980-ին գիտական հաստատություններում և բուհերում աշխատում էր 12,6 հազար գիտական աշխատող։ Խոշորագույն գրադարանը Վ․ Լացիսի անվան պետական գրադարանն է։ 1982-ին աշխատում էին 10 թատրոն, 1,2 հազար կինոսարքավորում, 0,9 հազար ակումբային հաստատություն, 1,4 հազար մասսայական գրադարան, 68 թանգարան։ 1982-ին հրատարակվել է 2274 անուն գիրք և բրոշյուր՝ 15,98 մլն տպաքանակով, 112 ամսագիր՝ 56,3 մլն տարեկան ընդհանուր տպաքանակով, 105 թերթ՝ 321,4 մլն տարեկան տպաքանակով։ Գրքերը, ամսագրերը և թերթերը հրատարակվում են լատիշերեն և ռուսերեն։ Լատվիական հեռագրական գործակալությունը հիմնվել է 1940-ին, գրքերի պալատը՝ 1940-ին։ Առաջին ռադիոհաղորդումները սկսվել են Ռիգայում 1925-ին։ 1954-ից գործում է Ռիգայի հեռուստատեսային ստուդիան։ Հաղորդումները տրվում են լատիշերեն և ռուսերեն։ 1982-ին հանրապետությունում կար 183 հիվանդանոցային հիմնարկ՝ 35,2 հազար մահճակալով։ Աշխատում էր 11,6 հազար բժիշկ և 29,2 հազար միջին բուժանձնակազմ։ Մեծ ճանաչում ունեն Բալդոնե, Ցուրմալա և մյուս առողջարանները։