|
'''Սոդա''', ածխաթթվի[[ածխաթթու|ածխաթթ]]վի նատրիումական[[նատրիում]]ական աղերի[[աղեր]]ի տեխնիկական և կենցաղային անվանումը։ Տարբերում են [[կալցինացված սոդա՝Naսոդա]]՝Na<sub>2</sub>C0<sub>3</sub>, խմելու սոդա՝ NаНСО<sub>3</sub>, և բյուրեղական սոդա՝ Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>{{*}}nH<sub>2</sub>O(n= 10, 7 և 1)։ [[Նատրիումի հիդրօքսիդին՝հիդրօքսիդ]]ին՝ NaOH, տեխնիկայում և կենցաղում անվանում են կաուստիկ սոդա։ Սոդան հայտնի է հին ժամանակներից, հին եգիպտացիները լճերի[[Լիճ|լճ]]երի ջրերից[[Ջուր|ջր]]երից ստացվող սոդան օգտագործում Էին [[ապակի]] ստանալու համար և որպես լվացող միջոց։ Հռոմեացիներն[[Հռոմ]]եացիներն այդ նպատակներով օգտագործում Էին արևելքից[[արևելք]]ից բերվող «նիտրումը»՝ բնական սոդան։ [[Բնություն|Բնության]] մեջ սոդան հանդիպում է տրոն՝ Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>{{*}}NaHCO<sub>3</sub>{{*}}2H<sub>2</sub>O, սոդա (նատրիտ, նատրոն)՝ Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>{{*}}10H<sub>2</sub>O և թերմոնատրիտ Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> H<sub>2</sub>O միներալներիհանքանյութերի ձևով։ Զգալի քանակներով սոդա են պարունակում Նատրոն (Տանզսաիա[[Տանզանիա]]), [[Սերլս]] (ԱՄՆ[[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]) լճերը, նաև անդրբայկալյան և [[Արևմտյան ՍիբիրիՍիբիր]]ի սոդային լճերը։ Արդյունաբերական նշանակություն ունի [[Գրին-ՌիվերիՌիվեր]]ի ([[Վերջինիա]], ԱՄՆ) Էոցենային շերտում հայտնաբերված տրոնը։ Անջուր սոդա՝ Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>, անգույն բյուրեղական[[բյուրեղ]]ական նյութ է, խտությունը՝[[խտություն]]ը՝ 2532,6 կգ/մ<sup>3</sup>, հալման ջերմաստիճանը՝ 853 °C։ Լավ է լուծվում ջրում (100 գրամում 20 °С ջերմաստիճանում 21,5 գրամ, 100°C ջերմաստիճանում՝[[ջերմաստիճան]]ում՝ 45,6 գրամ)։ Լուծույթները հիմնային են։ Լուծույթից[[Լուծույթ]]ից անջատվում է Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>{{*}}10H<sub>2</sub>O (կենցաղային անվանումը՝ լվացքի սոդա), որը 32,017 °C-ից բարձր տաքացնելիս փոխարկվում է Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>{{*}}7H<sub>2</sub>O-ի, իսկ 35,27 °C-ից բարձր՝ Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>{{*}}H<sub>2</sub>O-ի։ [[Նատրիումի թթու կարբոնատը՝կարբոնատ]]ը՝ NaHCO<sub>3</sub>, սպիտակ բյուրեղական նյութ է, 50 °C-ից բարձր տաքացնելիս սկսում է քայքայվել (100-150 °C-ում՝ ամբողջությամբ)՝ առաջացնելով Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>։ Լավ է լուծվում ջրում, լուծույթը թույլ հիմնային է։ Սոդաի ստացման արդյունաբերական[[արդյունաբերություն|արդյունաբեր]]ական առաջին եղանակը առաջարկել է ֆրանսիացի[[ֆրանսիա]]ցի քիմիկոս Ն․ Լեբլանը ([[1887]]-[[1889]] թվականներ)․ Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>, [[ածխածին]](C) և [[կալցիումի կարբոնատ]] (СаСO<sub>3</sub>) պարունակող խառնուրդը բովում են (1000°С), ստացված սոդան լուծում ջրում, որտեղից նստեցված Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>{{*}}H<sub>2</sub>O-ն շիկացնելով կալցինացնում։ Ավելի շահավետ է բելգիացի[[բելգիա]]ցի քիմիկոս[[Քիմիա|քիմի]]կոս է․ Սոլվեի առաջարկած ([[1861]] թվական) ամոնիակային[[ամոնիակ]]ային եղանակը, որը սոդայի ստացման հիմնական արդյունաբերական եղանակն է։ Որպես հումք օգտագործում են [[նատրիումի քլորիդիքլորիդ]]ի լուծույթը և կրաքարը։ Օգտագործվում է նաև [[ամոնիակ]], որը չի ծախսվում։ Սոդայի ստացումն իրականացվում է հետևյալ սխեմայով՝
* CaCO<sub>3</sub>=CaO + CO<sub>2</sub>,
* CO<sub>2</sub>+ 2NH<sub>3</sub>+ H<sub>2</sub>O=(NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>,
* NH<sub>4</sub>HCO<sub>3</sub>+ NaCl=NaHCO<sub>3</sub> + NH<sub>4</sub>Cl,
* 2NaHCO<sub>3</sub>=Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>+ CO<sub>2</sub>+H<sub>2</sub>O
[[Ամոնիումի քլորիդիքլորիդ]]ի լուծույթը կրակաթի[[կրակաթ]]ի հետ տաքացնելով ստանում են ամոնիակ, որն օգտագործվում է նորից։ Սոդան քիմիական արդյունաբերության հիմնական նյութերից է։ Օգտագործվում է ապակու, օճառի[[օճառ]]ի, թղթի[[թուղթ|թղթ]]ի և ներկարարական արտադրություններում, շոգեկաթսաներում[[շոգեկաթսա]]ներում (ջուրը փափկացնելու համար)։ [[Նատրիումի հիդրոկարբոնատնհիդրոկարբոնատ]]ն օգտագործվում է զովացուցիչ ըմպելիքների, հացի[[հաց]]ի, թխվածքի արտադրության և բժշկության (ստամոքսահյութի թթվայնությունը իջեցնելու, կոկորդը[[կոկորդ]]ը ողողելու, մաշկի[[մաշկ]]ի լվացումների համար են) մեջ։
{{ՀՍՀ}}
[[Կատեգորիա:Քիմիական նյութեր]]
|
