«Ուկրաինական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ուկրաինական Սովետական Սոցիալիս¬Խորհրդային տականՍոցիալիստական Հանրապետություն''' Ուկր․Ուկրաինայի ՍԱՀ-ն (Ուկրաինա, ՈւԱԱՀՈւԽՍՀ), գտնվում է ԱԱՀՄԽՍՀՄ եվրոպ․եվրոպական մասի հվ- արմ-ում։հարավարևմտքում։ Սահմանակից է արմ-ում Լեհաս¬արևմտքում տանինԼեհաստանին և Չեխոսլովակիային, հվ-արմ-ում՝հարավարևմտքում՝ Հունգարիային և Ռումինիային։ Հվ-ումՀարավում ողողվում է Սև և Ազովի ծովերի ջրերով։ Տարածքը 603,7 հզ․հազար կէ!2կմ քառակուսի է, բն․բնակչությունը 50681 հզ․հազար մարդ (1984)։ Ազգ․Ազգության կազմը (1979-ի մարդա¬ համարով, հզ․ մարդմարդահամարով), ուկրաինացիներ՝ 36489, ռուսներ՝ 10472, հրեաներ՝ 634, բելոռուսներ՝ 406, մոլդավացիներ՝ 294, լեհեր՝ 258, բուլղարացիներ՝ 238 և այլք։ Միջին խտությունը՝ 1 կմ2կմ քառակուսի վրա 83,6 մարդ (1983)։ Մայրաքաղաքը՝ Կիև (2411 հզ․հազար մարդ)։tԽոշոր։ Խոշոր քաղաքները․քաղաքները. Խարկով (1536), Դնեպրոպետրովսկ (1140), Օդեսա (1113), Դոնեցկ (1064), Զապորոժիե (844), Լվով (728), Կրիվոյ ռոգ (680), ժդանով (520), Վորոշիլովգրադ (485), Նիկոլաև (474), Մակեևկա (446), Վիննիցա (350), Դոռլովկա (339), Խերսոն (337), Սևաս- տոպոլՍևաստոպոլ (328), Աիմֆերոպոլ (324, բոլորը 1 հունվ․հունվարի, 1984)։ Կառուցվել են նոր քաղաք¬ ներ․քաղաքներ․ Սևերոդոնեցկը (120 հզ․հազար), Նովայա Կախովկան (58 հզ․հազար), Նովովոլինսկը, Վա- տուտինոնՎատուտինոն և ուրիշներ։ Վարչականորեն ՈւՍՍՀ բաժանված է 25 մարզի։ Միավոր¬ վածՄիավորված է Դոնեց-Մերձդնեպրյան, Հարավ- Արևմտյան, Հարավային տնտեսական շըր- ջաններում։շրջաններում։ Հանրապետությունն ունի 479 շրջան, 417 քաղաք, 908 քտա։ Սովետա¬ կանՍովետական իշխանություն հաստատվել է 1917-ի նոյեմբեր- 1918-ի հունվարին։tՈւՍԱՀհունվարին։ ՈւԽՍՀ կազմավորվել է 1917-ի դեկտ․դեկտեմբերին 12(25)-ին։ 1918—20-ին ուկր․ուկրաինայի ժողովուրդը կար¬ միրկարմիր բանակի աջակցությամբ ջախջախել է հակահեղափոխ․հակահեղափոխական Կենտր․կենտրոնական ռադան, Դիրեկ¬ տորիանԴիրեկտորիան, սպիտակգվարդիականներինսպիտակ գվարդիականներին, ավստրո-գերմ․գերմանական և անգլո-ֆրանս․ֆրանսիական զավթիչ¬ ներին։զավթիչներին։ 1922-ի դեկտ․դեկտեմբերի 30-ին ՈւՍՍՀՈւԽՍՀ մտել է ԱԱՀՄԽՍՀՄ կազմի մեջ։ 1939-ի նոյեմբերին ՈւԱԱՀ-ին վերամիավորվեց Արմ․արևմտյան Ուկրաի¬ նան։Ուկրաինաև։ 1940-ի օգոստ․օգոստոսի 2-ին ՈւԱԱՀ կազմ մտան Բեսարաբիայի մի շարք գավառներ և Հս․Հյուսիսային Բուկովինան։ Կոմունիստական կու¬ սակցությանկուսակցության ղեկավարությամբ իրակա¬ նացվածիրականացված ինդուստրացման, գյուղատնտ․գյուղատնտեսական կո¬ լեկտիվացմանկոլեկտիվացման և կուլտուրական հեղափո¬ խությանհեղափոխության շնորհիվ ՈւՍՍՀՈւԽՍՀ-ում հիմնականում կառուցվեց սոցիալիստ, հասարակարգ։ Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ գերմանա-ֆաշիստ․ֆաշիստական զորքերը օկուպացրել են Ուկրաինան (1941—44)։ Ծավալվել է պարտիզանական շարժում։ Մինչև 1943-ի աշուն սովետական զորքերն ազատագրե¬ ցինազատագրեցին Ձախակողմյան Ուկրաինան, 1944-ի հոկտեմբերին՝ ողջ հանրապետությունը։ 1945-ի հունիսին Անդրկարպատյան Ուկ¬ րաինանՈւկրաինան վերամիավորվեց ՈւՍԱՀՈւԽՍՀ-ի հետ։ 1954-ին նրա կազմի մեջ մտավ Ղրիմը։ 1945-ին ՈւԱԱՀՈւԽՍՀ դարձավ ՄԱԿ-ի անդամ։ 1983-ի հունվ․հունվարի 1-ին Ուկրաինայի կոմկուսի շարքերում կար 2936404 կուսանդամ և 101577 թեկնածու, Ու ԼԿԵՄ շարքերում՝ 6,7tմլն7 մլն կոմերիտական։ Հանրապետու¬ թյունումՀանրապետությունում կա 25,34 մլն արհմիութենական։ ՈւԱԱՀՈւԽՍՀ ժողովուրդները, ԱԱՀՄԽՍՀՄ բոլոր ժո¬ ղովուրդներիժողովուրդների հետ միասին, ետպատերազմ¬ յանետպատերազմյան հնգամյակներում հասել են զգալի հաջողությունների կոմունիստական հա¬ սարակարգիհասարակարգի կառուցման գործում։ ՈւԱԱՀ պարգևատրվել է Լենինի 2 (1954, 1958), Հոկտեմբերյան հեղափոխության (1967) և ժողովուրդների բարեկամության (1972) շքանշաններով։ Աոցիալիստ․Աոցիալիստական շինարարության տարինե¬տարիներին րին ՈւՍՍՀՈւԽՍՀ դարձել է բարձր զարգացած ինդուստրիալ-ագրարային հանրապետու¬ թյունհանրապետություն, զարգացած տնտ․տնտեսական կապեր ունի ՍՍՀՄԽՍՀՄ բոլոր հանրապետությունների հետ։ 1980-ին նրա արդյունաբերության արտա¬ դրանքիարտադրանքի ծավալը գերազանցել է 1940 թ․թվականին մակարդակը 14, 1913-ինը՝ 104 անգամ։ Արդ․Արդյունաբերության արտադրության առանձին տեսակնե¬ րիտեսակների թողարկման մասին տես աղյուսակ 1։ Հանրապետության արդյունաբերությունը հենվում է հզոր վառելիքաէներգետիկ բազայի վրա, հատկապես Դոնբասի քա¬ րածուխըքարածուխը, ինչպես նաև բնական գազն ու նավթը։ Խոշորագույններից են Ուգլեգորս- կիՈւգլեգորսկի, Զապորոժիեի, Կրիվոյ ռոգի II, Բուրշտինսկի, Զմիևկայի, Զուևոյի, Մերձ- դնեպրյանՄերձդնեպրյան, Վորոշիլովգրադի, Ատարոբե- շևիԱտարոբեշևի ջերմակայանները։ Դնեպրի վրա ըս- տեղծվածստեղծված է հէկերի կասկադ։ 1977-ից հո¬ սանքհոսանք է տալիս Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ը, կառուց¬ վումկառուցվում են (1983) Հարավ-Ուկրաինական, Խմելնիցկիի, Զապորոժիեի են ԱԷԿ-նե-ները։ րը։ ՈւՍՍՀՈւԽՍՀ ունի հզոր սև մետալուրգիա (Դոնցեկ-Մերձդնեպրյան շրջան)։tԳու¬։ նավորԳունավոր մետալուրգիան արտադրում է թեթև մետաղներ, սնդիկ ևն։սնդիկ։ Հատկապես զար¬ գացածզարգացած է ծանր, էներգետիկ, տրանսպոր¬ տայինտրանսպորտային մեքենաշինությունը, տրակտոր¬ ներիտրակտորների և գյուղատնտ․ մեքենաների, սարքե¬ րիսարքերի արտադրությունը (Նովոկրամոտորսկի և ժդանովի ծանր մեքենաշինական, Խար- կովիԽարկովի տրակտորի և «էլեկտրոտյաժմաշ», Վորոշիլովգրադի ջերմաքարշաշինական, ԳոռլովկայիtլեռնաարդյունահանմանԳոռլովկայի լեռնաարդյունահանման սարքերի են)։ Քիմ․Քիմիական արդյունաբերությունը թողարկում է հանքային պարարտանյու¬ թերպարարտանյութեր, " քիմ․քիմիական թելեր, սինթետիկ խեժեր, պլաստմասսաներպլաստմասաներ, ներկեր, ռետինե իրեր ևն։ Զարգացած են սննդի և թեթև արդյու¬ նաբերությունները։արդյունաբերությունները։ Զարգանում է ման¬ րէաբանականմանրէաբանական սինթեզի արդյունաբերու¬արդյունաբերությունը։ թյունը։ Գյուղատնտ․Գյուղատնտեսական համախառն արտադրանքը 1980-ին 1940-ի համեմատությամբ աճել է 2,1tանգամ։1 անգամ։ 1980-ին գյուղատնտեսության մեջ աշխատում էր 408,8 հզ․հազար տրակտոր (1940-ին՝ 94,6 հզ․հազար), 89,9 հզ․հազար կոմբայն (33,4 հզ․հազար), 230,8 հզ․հազար բեռնատար ավտո¬ մեքենաավտոմեքենա (54,9 հզ․հազար)։ ՈւՍՍՀՈւԽՍՀ գյուղատնտ․գյուղատնտեսական հողերը 42,1 մլն հահեկտար էին (տարածքի 70%֊ը), այդ թվում ցանքերը՝ 33,3 մլն հահեկտար, խոտհարքները՝ 2,1 մլն Лшհեկտար, արոտավայ¬ րերը՝արոտավայրերը՝ 4,6 մլն հահեկտար (1983)։ Ոռոգելի հողա¬ տարածությունըհողատարածությունը 1980-ին 2014 հզ․հազար հահեկտար էր։ Գյուղատնտեսության համախառն արտա¬ դրանքիարտադրանքի մեջ դաշտավարության բաժինը 45% է, անասնապահությանը՝ 55% ։ Զգա¬ լիորենԶգալիորեն աճել է պտղատու այգեգործությու¬ նըայգեգործությունը և խաղողագործությունը։ Չորացված հողերը 1980-ին կազմել են 2539 հզ․հազար հա։հեկտար։ Գյուղատնտ․Գյուղատնտեսական կուլտուրաների ցանքատա¬ րածություններիցանքատարածությունների համախառն բերքատվու¬ թյանբերքատվության և անասնապահության մասին տվյալ-Աղյուսակ 1 Արդյունաբերական արտադրանքի առանձին տեսակների արտադր ու թյունը 1940 1970 1 1980 1982 էքեկտրաէներգիա, մլրդ կվա․ժ 12,4 138 236 238 Ածուխ, մլն ա 83,8 207,1 197,1 — Պողպատ, մլն ա 8,9 46,6 53,7 — Գլանվածք սե մետաղների, մլն т 5,6 32,7 36,0 34,7 Երկաթահանք, մլն ա 20,2 111,2 125,5 126,0 Հանքային պարարտանյութեր (100%-ի հաշվով), մլն 1/1 0,2 2,5 4,1 4,7 Քիմիական թելեր, հզ․ т 1,6 65,3 161 167 Սոդա կալցինացված (100%-անոց), հզ․ w 413 871 1077 1200 Ծծմբաթթու, հզ․ ա 407 2223 4507 — Տուրբիններ, մլն կվա 0,14 4,4 7,0 — Դոմնային և պողպատաձուլական սարքեր, հզ․ ս 1 10,0 84,7 102,9 — Գլանվածքային սարքավորում, հզ․ ա 6,0 61,7 60,1 — Ջերմաքարշեր, սեկցիաներ 1* 1390 13 11 — Ավտոմեքենաներ, հզ․ հատ — 115,7 206,2 205 Տրակտորներ, հզ․ հատ 10,4 147,5 135,6 — էքսկավատորներ, հզ․ հատ 0,017 7,7 9,9 — Գութաններ (տրակտորային), հզ․ հատ 19,8 112,5 105,7 107 Շարքացաններ (տրակտորային), հզ․ հատ 11,0 63,1 78,0 — Կոմբայններ (ճակնդեղահավաք), հզ․ հատ — 9,1 9,5 — Կոշկեղեն (կաշվե), մլն զույգ 40,8 148,9 177,2 174 Լուսանկարչական ապարատներ, he լ․ հատ 32,3 225 461 481 Ռադիոընդունիչներ, հզ․ հատ 1․7 673 256 — Հեռուստացույցներ, հզ․ հատ — 1981 2436 2700 Սառնարաններ, հզ․ հատ 0,2 482 692 697 Սիս, հզ․ m 299,3 1565 2074 3400 Ցուղ կենդանական, հզ․ ա 33,3 245,2 335 322 Շաքար-շաքարավազ, մլն ա 1,58 5,97 5,3 6,6 Ցուղ բուսական (ձեթեր), հզ․ иг 158,7 1071,3 941 937 • Ջերմաշոգեքարշ Գյուղատնտեսական կուլտուրաների ները և համախառն ] Աղյուսակ 2 ցանքատարածություն- բերքը 1940 1970 1980 1982 Ամբողջ ցանքատարածությունները, մլն հա 31,3 32,8 33,6 33,3 Հացահատիկային կուլտուրաներ 21,4 15,5 16,5 16,7 այդ թվում՝ ցորեն 7,2 6,0 8,0 7,7 Տեխնիկական կուլտուրաներ 2․7 3,9 4,1 3,9 այդ թվում՝ շաքարի ճակնդեղ (գործարանային) 0,8 1․7 1․8 1,7 արևածաղիկ 0,72 1,71 1․7 1․6 ւ1ուշ-եոևաոաթել 0,12 0,23 0,23 — Բանջարաբոստանային կուլտուրաներ 0,75 0,60 0,6 0,6 Կարտոֆիլ 2․1 2,0 1,7 1․7 Համախառն բերքը, մլն տ Հացահատիկային կուլտուրաներ 26,4 36,4 38,1 — այդ թվում՝ ցորեն 8,4 15,6 21,3 — Շաքարի ճակնդեղ (գործարանային) 13,1 46,3 48,9 42,3 Արևածաղիկ 0,9 2․7 2,3 2,5 Բանջարեղեն 5,5 5,8 7,2 7,2 Կարտոֆիլ 20,7 19,7 13,1 20,0 ներըտվյալները տես աղյուսակներ 2, 3, 4-ում։ Կա¬ րեորԿարեոր տեղ է գրավում դեղաբույսերի և եթերայուղային կուլտուրաների մշակու¬ թյունը։մշակությունը։ Անասնապահությունից հատկա¬ պեսհատկապես զարգացած է տավարաբուծությունը։ Արդ․Արդյունաբերական կենտրոնների շուրշշուրջ ստեղծվել են անասնապահական համալիրներ, հատ¬ կապեսհատկապես միս և ձու արտադրող ձեռնարկու¬ թյուններ։ձեռնարկություններ։ Տրանսպորտի հիմնական տեսակը եր¬ կաթուղայիններկաթուղայինն է (1980-ին 22,55 հզ․հազար կւէկւ)։ Ուկրաինայի ծովային նավահանգիստներ Օդեսայի, Նիկոլաեի, Իլյիչովսկի, ժդա- նովիժդանովի, Խերսոնի միշոցով իրականացվում են ՍՍՀՄԽՍՀՄ ծովային առետր․առետրական կապերը։ Գե¬ տայինԳետային նավարկելի ուղիների ընդհանուր երկարությունը 4,9 հզ․ կւէ է (1980), ավտո- ճանապարհներինը՝ 209,8 հզ․ կւէ, այդ թվում կոշտ ծածկով՝ 165,7 հզ․ կւէ։ Զար¬ գացածԶարգացած է օդային տրանսպորտը։ ՈւՍՍՀՈւԽՍՀ-ով են անցնում խողովակաշարեր, որոնցով հանրապետությունը կապվում է Հս․Հյուսիսային Կովկասի, Պովոլժիեի, Ուրալի հետ։ Հանրապետության տարածքով է անցնում «Դրուժբա* նավթատար խողովակաշարը» (690 կւէկւ)։ Բնակչության կենսամակարդակը ան¬ ընդհատանընդհատ բարձրանում է։ 1980-ին, 1970-ի համեմատությամբ, ազգ․ազգության եկամուտն աճել է 1,5, մանրածախ առետուրը՝ 14, մեկ շնչի հաշվով՝ 8,6, ավանդների գումարը խնայ- դրամարկղներում՝խնայդրամարկղներում՝ 360 անգամ (1940-ի համեմատությամբ)։ 1980-ի վերշին քա¬քաղաքների ղաքներիբնակֆոնդը բնակֆոնդըկազմելէ441կազմել է 441, 1 մլն г/2։ 1897-ի մարդահամարով 9—49 տարեկան¬ ներիտարեկանների 27,9%֊ն էր գրագետ (1939-ին՝ 88,2, 1979-ին՝ 99,9%-ը)։ 1914—15 ուս․ տարում Ուկրաինայում կար 26,1 հզ․հազար դպրոց (2,6 մլն սովորող), 577 միջնակարգ, 88 միջնա¬ կարգմիջնակարգ մասնագիտական, 27 բարձրագույն ուսումնական հաստատություն։ Սովետա կանՍովետական իշխանության հաստատումից հետո ստեղծվեցին ազգ․ազգային լեզվով ուսուցման դըպ- րոցներ։դպրոցներ։ 1980-ին նախադպրոցական հաս¬ տատություններումհաստատություններում դաստիարակվում էր 2444 հզ․հազար երեխա։ 1982—83 ուս․ տարում 22,5 հզ․հազար հանրակրթական դպրոցում սո¬ վորումսովորում էր 7,4 մլն աշակերտ, 1112 պրոֆ¬ տեխ․պրոֆտեխ․ ուսումնարաններում՝ 642,5 հզ․հազար, 728 միջնակարգ մասնագիտական ուս․ուսումնական հաստատությունում՝ 795,4 հզ․հազար սովորող, 146 բուհերում՝ 884,9 հզ․ ուսանող։ Ուկր․ ՍՍՀՈւԽՍՀ ԳԱ ցանցում և բուհերում 1980-ին կար 195,8 հզ․հազար գիտաշխատող։ Զգալի զարգացում են ստացել մշակու¬մշակութային թայինհիմնարկները։ հիմնարկները։t19821982-ին գործում էր 84 թատրոն, 27,7 հզ․ կինոսարքավո¬հազար րումկինոսարքավորում, 26,1 հզհազար, ակումբային հիմնարկ։ Խո- շորագույնԽոշորագույն գրադարաններն են․ ՍՍԿԿ անվ․անվան Ուկր․ ՍՍՀ պետ․պետական գրադարանը (հիմնվել է 1866-ին, 1729,1 հզ․հազար կտոր գիրք և ամսագիր), ՈԻՍՍՀՈԻԽՍՀ ԳԱ կենտր․կենտրոնական գիտ․գիտական գրադարանը (ավելի քան 6 մլն կտոր գիրք-ամսագիր)։ 1982-ին եղել է 26,1 հզ․հազար մասսայական գրադարան (393,8 մլն կը- աորկտոր գրականություն) և 168 թանգարան։ 1982-ին լույս է տեսել 8239 անուն գիրք Uու գրքույկ՝ 144,8 մլն տպաքանակով (1940-ից 3 անգամ ավելի)։ Թողարկվել է 199 ամ¬ սագիր՝ամսագիր՝ 185,0 մլն տարեկան տպաքանա¬ կովտպաքանակով, 1778 թերթ՝ 22682 հզ․հազար միաժամանակ¬ յամիաժամանակյա տպաքանակով (տարեկան տպաքանա¬ կն՝տպաքանակն՝ 4325 մլն օրինակ)։ Գրքերը, հանդես¬ ներնհանդեսներն ու թերթերը լույս են տեսնում ուկ- րաիներենուկրաիներեն (ավելի քան 2/3-ը), ռուսերեն, մոլդավերեն, ինչպես նաենաև մի քանի օտար լեզուներով։tՈւկրաինայիtռադիոհեռա¬լեզուներով։ գրականՈւկրաինայի ռադիոհեռագրական գործակալությունը և գրաաա- լատըգրապալատը գործում են 1922-ից, Կիեում։ Առա¬Կիևում։ ջինԱռաջին ռադիոհաղորդումները տրվել են 1924-ին, Խարկովում։ Ներկայումս հա- Աղյուսակ 3 Անասունների և թռչունների գլխաքանակը (1 հունվ․), հզ․ 1941 1971 1982 Խոշոր եղջերավոր անասուններ 10997 21352 25500 այդ թվում՝ կով 5965 6563 9200 Խոզ 9186 20746 20800 Ոչխար և այծ 7325 8971 8900 Թռչուններ, մլն 69,6 155,2 233,6 Աղյուսակ 4 Անասնապահ ու թյան հիմնա¬ կան մթերքների արտադրու- թ յ ու ն ը 1940 1970 1982 Սիս (մորթված զանգ¬ ված), հզ․ т 1127 2850 3400 Կաթ, հզ․ ա 7114 18712 20300 Զու, մլն հատ 3272 9202 15500 Բուրդ, հզ․ ա 13,4 24,9 26,5ղորդումներըհաղորդումները արվում են ուկր․ուկրաիներեն, ռուս․ռուսերեն, մոլդ․մոլդովերեն, հունգ․հունգարերեն, գերմ․գերմաներեն, անգլ․։անգլերեն։ 1951-ին շարք է մաելմտել ԿիեիԿիևի հեոուսաակենարոնը։հեոուսաակենտրոնը։ 1983-ի հունվ․հունվարի 1-ին հանրապետությունում եղել են 3843 հիվանդանոցային հիմնարկ՝ 644,2 հզ․հազար մահճակալով (1940-ին 2498 հիվանդանոց՝ 157,6 հզ․հազար մահճակալով), որտեղ աշխատել են 194,2 հզ․հազար բժիշկ ե 511,1tհզ․1 միշինհազար միջին բուժանձնակազմ (1940-ին4ին 35,3tհզ․3 հազար բժիշկ և 100,8 հզ․հազար միջին բուժ¬ անձնակազմբուժանձնակազմ)։ ճանաչված են Ղրիմի հվ․հիվանդանոցի ափի, Օդեսայի կուրորտային շրջանի, Եվպատորիայի, Սակիի, Տրուսկավեցի և այլ աոողջարանները։