«Սենտիմենտալիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Սենտիմենտլիզմ''' (ֆրանսերեն sentimental is- mesentimentalisme, < անգլերեն sentimental — -զգայուն, < ֆրանսերեն sentiment — -զգացմունք բառերից), գեղագիտական ուղղություն 18-րդ դարի 2-րդ կեսի և 19-րդ դարի սկզբի գրականության և արվեստի մեջ։ Սկզբնավորվել է արևմտաեվրոպական իրականության մեջ, կլասիցիստական և լուսավորական ռացիոնալիզմի (տես Լուսավորականություն) ճգնաժամի պայմաններում։ Առավել համակողմանիորեն դրսևորվել է [[Անգլիա]]յում։ Սենտիմենտալիզմը «մարդու բնության» գերհատկանիշը համարել է ոչ թե բանականությունը, այլ զգացմունքը։ Ընդունելով լուսավորականության առաջ քաշած բարոյական անհատի [[իդեալ]]ը, վերջինիս իրագործման պայմանը համարել է ոչ թե աշխարհի «բանական» վերակառուցումը, այլ «բնական» զգացմունքի ազատագրումն ու զարգացումը։ [[Կյանք]]ի արտացոլման սկզբունքով հակադրվել է կլասիցիզմի[[կլասիցիզմ]]ի վերացականությանն ու չոր դատողականությանը, մարդկային հոգեբանությունը պատկերել չափազանցված զգացմունքայնությամբ։ Լուսավորական գրսկանության հերոսին սենտիմենտալիստ [[գրող]]ները օժտել են առավել խոր անհատական գծերով ու հուզական ներաշխարհով։ Նրանց հերոսը դարձել է դեմոկրատական ծագումով (կամ համոզմունքով) «միջին քաղաքացին», բուրժուական կամ գեղջկական աշխարհի հասարակ մարդը։ Ըստ այդմ, փոխվել է նաև պատկերվող միջավայրը, արիստոկրատական պալատներին ու սալոններին փոխարինել են գյուղական խաղաղ բնությունը, գեղջկական հյուղակները, արհեստավորների ու առևտրականների տները։ Կլասիցիզմի արծարծած համազգային և համապետական խնդիրների փոխարեն սենտիմենտալիզմը առաջ է քաշել մարդու կյանքի ու երջանկության հարցերը։ Հերոսական պոեմի, ներբողի կամ ողբերգության տեղը գրավել են եղերերգությունը, ուղերձը, նամակագրական և հոգեբանական վեպն ու վիպակը, ճամփորդական նոթերը, օրագրերը, գեղարվեստական [[արձակ]]ի այն տեսակները, որ ունեն խոստովանանքի բնույթ։ Իր դեմոկրատական միտումներով սենտիմենտալիզմը դարձել է [[ֆեոդալիզմ]]ի և միապետական իշխանության դեմ առաջավոր բուրժուազիայի ծավալած պայքարի գեղարվեստական արտահայտությունը։ Սենտիմենտալիզմը հանդես է եկել անհատի իրավունքի պաշտպանությամբ և որոշակի դեր խաղացել գրականության դեմոկրատացման, հասարակ մարդու հոգեբանության պատկերման գործում։ Դա սենտիմենտալիզմի հիմնական նվաճումն էր և պատմական առաջավոր դերը։ Իր լավագույն հատկանիշներով սենտիմենտալիզմը ազդել է նախառոմանտիզմի գրականության և [[արվեստ]]ի վրա, մեծապես նպաստելով [[ռոմանտիզմ]]ի առաջացմանն ու զարգացմանը։ Սենտիմենտալիզմին բնորոշ տրամադրություններ (հովվերգություն, մելամաղձոտ հայեցողություն) արտահայտվել են դեռևս Թոմսոնի («Տարվա եղանակներ», [[1730]] թվական), Ցունգի («[[Գիշեր]]ային խոհեր», 1742-1745 թվականներ) և Գրեյի («Եղերերգություն գրված գյուղական գերեզմանատանը», [[1751]] թվական) բանաստեղծական երկերում։ Սենտիմենտալիստական մոտիվներն առավել որոշակիորեն են հնչել Ռիչարդսոնի հոգեբանական վեպերում, Ֆիլդինգի ուշ շրջանի գործերում («Ամելիա», [[1752]] թվական)։ Սենտիմենտալիզմը սակայն, վերջնականապես ձևավորվել է Ստեռնի ստեղծագործության մեջ։ Նրա անավարտ «Սենտիմենտալ ճանապարհորդություն» ([[1768]] թվական) առաջին խոշոր սենտիմենտալիստական երկն է, որի վերնագրից էլ բխել է ուղղության անվանումը։ Անգլերեն սենտիմենտալիզմի հիմնական գծերը դրսեվորվել են հատկապես Գոլդսմիթի, Կուպերի, Կրաբի, Մակենզիի[[Մակենզի]]ի և Ամոլետի (ուշ շրջանի) երկերում։ «[[Գյուղ]]ական թեման» աստիճանաբար կորցրել է իր հովվերգական բովանդակությունը և ներկայացվել կոնկրետ սոցիալական խնդիրներով։ Անգլիական սենտիմենտալիստների, հատկապես Ստեռնի ազդեցությամբ այդ ուղղությունը տարածվել է արևմտաեվրոպական գրականության մեջ։ [[Գերմանիա]]յում և մանավանդ նախահեղափոխական [[Ֆրանսիա]]յում Սենտիմենտալիզմիի դեմոկրատական միտումներն ստացել են առավել արմատական բնույթ։ [[Եվրոպա]]կան Սենտիմենտալիզմի բարձրակետն է ժան ժակ Ռուսոյի «Նոր էլոիզ» ([[1761]] թվական) վեպը։ Ժամանակի ազդեցությունն զգալի է [[Դենի Դիդրո]]յի և Լեսինգի, երիտասարդ Ֆրիդրիխ Շիլլերի և Վոլֆգանգ Գյոթեի վրա։ [[Ռուս]] գրականության մեշ Սենտիմենտալիզմի հիմնադիրն է Կարամզինը («Թշվառ Լիզա», [[1792]] թվական)։ Սենտիմենտալիզմին հարել են Մուրավյովը, Բոգդանովիչը, երիտասարդ ժուկովսկին և ուրիշներ։ Հայ գրականության մեշ Սենտիմենտալիզմը ամբողջական արտահայտություն չի գտել։ Հայկական կլասիցիզմից դեպի Սենտիմենտալիզմի ռոմանտիզմ անցման շրջանի բանաստեղծ է համարվում Ալամդարյանը։ Սենտիմենտալիզմի որոշ տարրեր նկատելի են նաև Թաղիադյանի, [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի, ինչպես նաև [[Խաչատուր Աբովյան]]ի ստեղծագործության մեջ («Վերք Հայաստանի», «Աղասու խաղը»)։ Բախչինյան բեմարվեստում Սենտիմենտալիզմը զարգացել է պսլատական կլասիցիստական [[թատրոն]]ի պայմանականությունների դեմ պայքարի նշանաբանով։ Սենտիմենտալիզմին բնորոշ զգացմունքի պաշտամունքը, մարդու ներաշխարհի նկատմամբ առավել հետաքրքրությունը հանգեցրել է կլասիցիստական արձանագրությունից, չափածո խոսքը արտասանելու պայմանական եղանակից հրաժարվել են։ Նոր խաղացանկը [[դերասան]]ին պարտադրել է անձնավորումների կենցաղայնություն, [[կերպար]]ի զարգացման ցուցադրում, կենդանի հուզառատ խոսքի ինտոնացիաների արտաբերում։ Փոփոխություններ են կատարվել նաե ներկայացման ձևավորման մեջ՝ «պալատական» միօրինակ դեկորները փոխարինվել են ավելի իրա¬ կանիրական միջավայրով, պայմանական զգեստները մոտեցվել են ժամանակակից հագուստներին, կիրառվել է բնորոշ գրիմ են։ Այս ամենը որոշակի է դարձրել ռեալիստական միտումների կուտակումը դերասանական արվեստում, որը տարբեր չափով է դրսևորվել 18-րդ դարի 2-րդ կեսի նշանավոր դերասաններ Գարրիկի (Մեծ Բրիտանիա), Շրյոդերի և Բրոկմանի (Գերմանիա) և այլոց ստեղծագործության մեջ։ Սենտիմենտալիզմը ազդել է տարբեր երկրների թատերարվեստի և այլ արվեստների վրա, ունեցել նաև ուշ արձագանքներ։