«ՀՀ բուսաբուծություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Հայկական լեռնաշխարհում պտղաբուծությունը հատկապես զարգացել է մ.թ.ա. 9- մ. թ. 1 դարերում։ [[Վան]]ի մերձակայքում՝ «Ահերի դռան» վրա, [[Մենուա]]ն (մ. թ. ա. 871-810) թողել է հետևյալ հիշատակությունը՝ «Խաղողի և պտղատու այգի հիմնեցի, պատերով այն շրջապատեցի»։ Հայաստանի պտղաբուծության մասին նշել են հույն և հայ պատմիչներ Հերոդոտոսը (մ. թ. ա. 5-րդ դար), Ստրաբոնը (մ. թ. ա. 1-ին դար), [[Ագաթանգեղոս]]ը, [[Մովսես Խորենացի]]ն, [[Անանիա Շիրակացի]]ն, [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը և ուրիշներ։ Հայաստանը բազմաթիվ պտղատու ծառատեսակների (ծիրանենի, տանձենի, սալորենի և այլն) մշակության հնագույն վայրերից է։ Հազարամյակների ընթացքում ժողովրդական ընտրասերման միջոցով ստեղծվել են ծիրանենու, դեղձենու, սալորենու, խնձորենու, տանձենու, ընկուզենու բազմաթիվ արժեքավոր սորտեր։ Դրանցից համաշխարհային ճանաչում ունեն ծիրանն[[ծիրան]]ն ու դեղձը, որոնք հայտնի են նաև որպես հայկական պտուղ։

Պտղատու այգիներ կան գյուղատնտեսական բոլոր գոտիներում։ Արարատյան, նախալեռն., Հյուսիս-արլ. և Զանգեզուրի գոտիներում մշակվում են հիմնականում ծիրանենի, դեղձենի, սալորենի, նախալեռն, և ՁանգեզուրիԶանգեզուրի գոտիների 1000-1500 մ բարձրներում, Լոռի-Փամբակի և մասամբ լեռն, շրջաններում՝ խնձորենի և տանձենի։ [[Սյունիքի մարզի՝մարզ]]ի՝ Մեղրու, և Տավուշի մարզի Նոյեմբերյանի (ցածրադիր մասերում) տարածաշրջաններում զարգանում է չոր մերձարևադարձային պտղատեսակների մշակությունը։ [[2011-ին]] թվականին պտղի և հատապտղի տնկարկների մակերեսը 37,1 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 236,0 հազար տ։ Բանջարաբուծություն։
=== Բանջարաբուծություն ===
ՀՀ-ում բանջարանոցային մշակաբույսերից առավել տարածված են լոլիկը[[լոլիկ]]ը, վարունգը[[վարունգ]]ը, կաղամբը[[կաղամբ]]ը, սեխը[[սեխ]]ը, սմբուկը[[սմբուկ]]ը, բողկը[[բողկ]]ը, գազարը[[գազար]]ը, սխտորը[[սխտոր]]ը, ծնեբեկը[[ծնեբեկ]]ը, սպանախը[[սպանախ]]ը, տաքդեղը[[տաքդեղ]]ը, լոբին[[լոբի]]ն, ծաղկակաղամբը[[ծաղկակաղամբ]]ը, շաղգամը[[շաղգամ]]ը, տերևաբանջարներից՝ թարխունը[[թարխուն]]ը, մաղադանոսը[[մաղադանոս]]ը, համեմը[[համեմ]]ը, ռեհանը[[ռեհան]]ը և այլն, բոստանային մշակաբույսերից՝ ձմերուկը[[ձմերուկ]]ը, սեխը[[սեխ]]ը, դդումը[[դդում]]ը, դդմիկը։ Փորձեր են կատարվում արտադրական պայմաններում վայրի տերևաբանջարների մշակության ուղղությամբ։ Տարբերում են բաց գրունտի (բույսի մշակությունը բաց դաշտում) և պաշտպանված (փակ) գրունտի (աճեցումը ջերմատներում, ջերմոցներում) բանջարաբուծություն։ [[2011-ին]] թվականին բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 30,7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 970,2 հազար տ։ Ցանքատարածությունների մոտ 80 %-ն զբաղեցրել են լոլիկը[[լոլիկ]]ը, տաքդեղը[[տաքդեղ]]ը, վարունգը[[վարունգ]]ը և սմբուկը։[[սմբուկ]]ը։

«Հազարամյակի մարտահրավերներ-Հայաստան» ծրագրի «Ջրից դեպի շուկա» բաղադրիչի ու «Գյուղական ձեռնարկությունների և փոքրածավալ առևտրային գյուղատնտեսության զարգացման» շրջանակներում կիրառվող մրցակցային դրամաշնորհի միջոցներով սկսել են մշակել բրյոաելյան, չին., պեկինյան և կարմրագլուխ կաղամբներ, բրոկ-կոլի, կոլռաբի, մշակովի հազարի տարբեր տեսակներ։ Ջերմատնային տնտեսություններ կան հանրապետության գրեթե բոլոր մարզերում։ Ջերմատներն զբաղեցնում են մոտ 75 հա տարածք, որտեղ աճեցնում են բանջարեղեն (60 %) և ծաղիկ (40 %)։
=== Տեխնիկական մշակաբոցսեր։մշակաբույսեր ===

Հանրապետությունում մինչև [[1988-ը]] թվականը մշակվել են շաքարի ճակնդեղ (Շիրակի[[Շիրակ]]ի, [[Լոռու մարզերմարզ]]եր), վարդաբույր խորդենի ([[Արմավիրի մարզ]]), մինչև [[1965-ը՝բամբակենի]] թվականը՝ [[բամբակենի]] (Արարատյան դաշտ)։ Սահմանափակ տարածքներում մշակում են [[ծխախոտ]] և ձիթատու կտավատ։ [[2010-ին]] թվականին Ախուրյանի[[Ախուրյան]]ի տարածքում շաքարի գործարանի շահագործումից հետո առաջացել է ճակնդեղագործությունը վերականգնելու անհրաժեշտություն։

Կերային բույսերից մշակում են [[առվույտ]], [[կորնգան]], [[երեքնուկ]], վիկ և կերի արմատապտղավորներ։ [[2010-ին]] թվականին ցանովի կերային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 65,5 հազար հա էր։ Առվույտ մշակում են [[Արարատյան դաշտումդաշտ]]ում, նախալեռն.նախալեռնային և լեռն,լեռնակին գոտիներում, կորնգան՝ նախալեռն,նախալեռնային ու լեռն,լեռնային գոտիներում, երեքնուկ՝ Շիրակի գոտու լ-տափաստանային և Սևանի ավազանի լեռն,լեռնային սահմանափակ տարածքներում, վիկ ու կերային արմատապտղավորներ՝ որոշ գյուղաց.գյուղացանկային տնտեսություններում։