«Արյունաստեղծում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ clean up, փոխարինվեց: ` → ՝ oգտվելով ԱՎԲ
No edit summary
Տող 1.
'''Արյունաստեղծում''', [[հեմոպոեզ]] ({{lang-gr|αίμα}} - [[արյուն]] և {{lang-gr|ποίησις}} - պատրաստում, ստեղծում), [[մարդ]]ու և [[կենդանի]]ների [[օրգանիզմ]]ում արյան [[բջիջ]]ների առաջացումը, զարգացումն ու հասունացումը։ Արյունաստեղծումը [[անողնաշարավոր կենդանիներ]]ի օրգանիզմում տեղի է ունենում [[խոռոչ]]ային [[հեղուկ]]ներում և արյան մեջ, մարդու և [[ողնաշարավոր կենդանի]]ների օրգանիզմում՝ հատուկ արյունաստեղծ օրգաններում ([[ոսկրածուծ]], [[փայծաղ]], [[ավշային հանգույց]]ներ, [[ռեթիկուլո-էնդոթելային համակարգ]])։ [[Սաղմ]]նային զարգացման վաղ շրջանում արյան մարմնիկները գոյանում են պտղի մեզենքիմում։ Ներարգանդային կյանքի հետագա շրջանում գլխավոր արյունաստեղծ օրգանը դառնում է [[լյարդ]]ը, իսկ վերջում՝ ոսկրածուծը։ Օրգանիզմի բնականոն կենսագործունեության պայմաններում անընդհատ տեղի է ունենում արյան բջիջների ստեղծում և ոչնչացում։ Օրինակ՝ [[էրիթրոցիտ]]ների [[կյանք]]ի միջին տևողությունը 100 [[օր]] է, սակայն արյունաստեղծման շնորհիվ նրանց քանակն արյան մեջ մնում է հարաբերականորեն հաստատուն։
 
Արյունաստեղծման վերաբերյալ ներկայումս ընդունված է ունիտար տեսությունը, ըստ որի, արյան բոլոր [[բջիջ]]ները սկիզբ են առնում ընդհանուր, չտարբերակված մայր բջջից՝ [[հեմոցիտոբլաստ]]ից։ Շնորհիվ հեմոցիտոբլաստի բարդ բաժանման և վերափոխման արյան մեջ են անցնում լիովին հասունացած բջիջներ՝ [[էրիթրոցիտ]]ներ, [[լեյկոցիտ]]ներ և [[թրոմբոցիտ]]ներ։ Յուրաքանչյուր բջիջ զարգացման ընթացքում ենթարկվում է յուրահատուկ փոխակերպման։ Արյունաստեղծման պրոցեսը կազմված է հետևյալ բաժիններից․
 
1․ [[էրիթրոպոեզԷրիթրոպոեզ]]՝ էրիթրոցիտների ստեղծում, տեղի է ունենում ոսկրածուծում։
 
2․ [[Լեյկոպոեզ]]՝ լեյկոցիտների ստեղծում, տեղի է ունենում [[ավշային հանգույց]]ներում, փայծաղում և ոսկրածուծում։
 
3․ [[Թրոմբոցիտոպոեզ]]՝ թրոմբոցիտների կամ արյան թիթեղիկների ստեղծում, տեղի է ունենում ոսկրածուծում։
3․ [[Թրոմբոցիտոպոեզ]]՝ թրոմբոցիտների կամ արյան թիթեղիկների ստեղծում, տեղի է ունենում ոսկրածուծում։ Արյունաստեղծման պրոցեսը կարգավորվում է բարդ նյարդա-հումորալ ճանապարհներով և սերտորեն կապված է օրգանիզմի [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]], ինչպես նաև ներզատիչ [[գեղձ]]երի և [[ստամոքս-աղիքային համակարգ]]ի գործունեության հետ։ Օրգանիզմում արյան բջիջների, հատկապես էրիթրոցիտների առաջացման համար կարևոր նշանակություն ունեն [[հյուսվածք]]ներում [[Թթվածին|թթվածնի]] մասնակային (պարցիալ) [[ճնշում]]ը, սննդի հետ ընդունած որոշ [[սպիտակուց]]ների, [[երկաթ]]ի, [[կոբալտ]]ի, [[ֆոլաթթու|ֆոլաթթվի]], B<sub>6</sub>, B<sub>12</sub>, C վիտամինների և այլ նյութերի յուրացումը։ Վերոհիշյալ նյութերի անբավարարության, զանազան թունավորումների և հիվանդությունների դեպքում առաջանում են արյունաստեղծման խանգարումներ, որոնց հետևանքով փոփոխվում է շրջանառվող արյան բաղադրությունը (տես [[Սակավարյունություն]] և [[Լեյկոզ]])։
 
3․ [[Թրոմբոցիտոպոեզ]]՝ թրոմբոցիտների կամ արյան թիթեղիկների ստեղծում, տեղի է ունենում ոսկրածուծում։ Արյունաստեղծման պրոցեսը կարգավորվում է բարդ նյարդա-հումորալ ճանապարհներով և սերտորեն կապված է օրգանիզմի [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]], ինչպես նաև ներզատիչ [[գեղձ]]երի և [[ստամոքս-աղիքային համակարգ]]ի գործունեության հետ։ Օրգանիզմում արյան բջիջների, հատկապես էրիթրոցիտների առաջացման համար կարևոր նշանակություն ունեն [[հյուսվածք]]ներում [[Թթվածին|թթվածնի]] մասնակային (պարցիալ) [[ճնշում]]ը, սննդի հետ ընդունած որոշ [[սպիտակուց]]ների, [[երկաթ]]ի, [[կոբալտ]]ի, [[ֆոլաթթու|ֆոլաթթվի]], B<sub>6</sub>, B<sub>12</sub>, C վիտամինների և այլ նյութերի յուրացումը։ Վերոհիշյալ նյութերի անբավարարության, զանազան թունավորումների և հիվանդությունների դեպքում առաջանում են արյունաստեղծման խանգարումներ, որոնց հետևանքով փոփոխվում է շրջանառվող արյան բաղադրությունը (տես [[Սակավարյունություն]] և [[Լեյկոզ]])։
Խորհրդահայ բժիշկներ Թ․Իստամանովան, Հ․Մարկոսյանը, Ռ․Հարությունյանը, Ռ․Դուրինյանը, Է․Անդրեասյանը և ուրիշներ կատարել են մի շարք կարևոր ուսումնասիրություններ՝ նվիրված արյունաստեղծման պրոցեսների նյարդային և հումորալ կարգավորմանը։
 
Խորհրդահայ բժիշկներ Թ․ԻստամանովանԹ ․Իստամանովան, Հ․ՄարկոսյանըՀ․ Մարկոսյանը, Ռ․ՀարությունյանըՌ․ Հարությունյանը, Ռ․ԴուրինյանըՌ․ Դուրինյանը, Է․ԱնդրեասյանըԷ․ Անդրեասյանը և ուրիշներ կատարել են մի շարք կարևոր ուսումնասիրություններ՝ նվիրված արյունաստեղծման պրոցեսների նյարդային և հումորալ կարգավորմանը։
 
{{ՀՍՀ}}