«Ձի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
չ clean up, փոխարինվեց: : → ։ (30), ։Ձ → ։ Ձ oգտվելով ԱՎԲ
Տող 33.
}}
 
'''Ձի''' ({{lang-la|Equus ferus caballus}}), ընտելացված [[կենդանիներ|կենդանի]] և բառացությամբ Պրժևալսկու ձիու, վայրի ձիու միակ պահպանված ենթատեսակը։ Ձիերի ընտալացումը մարդու կողմից սկսվել է մոտավորապես [[մ.թ.ա. 4000]] թ-ին, իսկ արդեն [[մ.թ.ա. 3000]] թ-ին ձին [[մարդ]]ու օգնությամբ տարածվեց աշխարհով մեկ։ Ներկայումս գոյություն ունեն ձիերի բազմաթիվ ցեղատեսակներ, որոնք հարմարված են այս կամ այն աշխատանքի համար։ Ձիաբուծության հնագույն կենտրոններից է նաև [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը:ը։ [[2008]] թ-ի տվյալներով աշխարհում կա մոտ 59 միլլիոն ձի, որոնցից 33,500,000 առանձնյակը [[Ամերիկա]]յում, 13,800,000՝ [[Ասիա]]յում, 6,300,000՝ [[Եվրոպա]]յում և մնացածը [[Աֆրիկա]]յում ու [[Ավստրալիա]]յում:յում։ Ձիերը ձիազգիների ընտանիքի միասմբակավոր կենդանիներ են:են։ Խոշոր են (իրանի երկարությունը մինչև 2,5 մ է, մնդավի բարձրությունը՝ մինչև 1,6 մ), վերջույթները՝ երկար, զարգացած է միայն միջին մատը (սմբակ):։ Մազածածկը խիտ է, մազերը՝ կարճ (երկար են միայն պարանոցի վերին և պոչի հատվածներում):։
Վայրի ձիերը հանդիպում են Ասիայի և Աֆրիկայի տափաստաններում, կիսաանապատներում և անապատներում (Եվրոպայում բնաջնջվել են):։ Ապրում են երամակներով:երամակներով։ Հայտնի է 8 տեսակ՝ խմբավորված 4 ենթասեռի մեջ. իսկական ձիեր (Պրժևալսկու ձի, ընտանի ձիեր, անհետացած տարպան), էշեր, կիսաէշեր (կուլաններ) և վագերաձիեր:վագերաձիեր։ Պահպանված վայրի տեսակների գլխաքանակը խիստ սահմանափակ է և վերցված է պահպանության տակ:տակ։ Ձին ընտելացվել է 5–6 հզ. տարի առաջ Ասիայում:Ասիայում։
Ընտանի ձիերը տարածված են գրեթե բոլոր երկրներում:երկրներում։ Մարդը հնագույն ժամանակներից կատարելագործել է ձիերի որակական հատկանիշները և ստեղծել է 200 տարբեր ցեղեր՝ միավորված 3 հիմնական տիպերում (հեծկաններ, լծկաններ և ծանրաքարշներ):։ Առավել հայտնի են անգլիական զտարյուն արագավազները, նորֆոլկյան վարգունները, շայրի, սուֆոլկի, կլեյդեսդալյան ծանրաքարշները, ամերիկյան վարգունները, արաբական ձին, տարբեր երկրներում տարածված բրաբանսոնները, արդենները, Ռուսաստանի օռլովյան վարգունները, Դոնի հեծկանները, ԽՍՀՄ բուդյոնովյանը, թերեքյանը, կաբարդինյանը, լիտվական ու լատվիական լծկանները, խորհրդային ծանրաքարշները և այլն:այլն։
Այդ ձիերի մնդավի բարձրությունը 50–185 սմ է:է։ Սեռահասուն են դառնում 1,5 տարեկանում:տարեկանում։ Հղիությունը տևում է մոտ 11 ամիս:ամիս։ Կաթնատվությունը 11–15 լ է:է։ Ապրում են 25–30 տարի:տարի։
Ընտելացած ձին երկար ժամանակ եղել է մարդու մշտական օգնականը երկրագործական ու փոխադրական աշխատանքներում և կարևոր դեր է խաղացել բանակում:բանակում։ XX դարի 1-ին կեսին գյուղատնտեսական արտադրության մեքենայացման և փոխադրամիջոցների զարգացման հետևանքով աշխարհում (հատկապես՝ բարձր զարգացած երկրներում) ձիերի գլխաքանակը կրճատվել է գրեթե կրկնակի անգամ:անգամ։ Սակայն շատ երկրներում բանող ձիեր դեռևս օգտագործվում են:են։ Մեծ քանակությամբ ձիեր բուծվում են նաև ձիասպորտի և զբոսաշրջության զարգացման, միս ու կումիս ստանալու, բժշկության և անասնաբուժության մեջ գործածվող շիճուկներ ու պատրաստուկներ արտադրելու նպատակով:նպատակով։
Հայաստանում հայտնի է Ղարաբաղյան ձին. լեռնային հեծկան ձիերի ցեղ է, որն ստեղծվել է հնագույն ժամանակներում՝ ժողովրդական ընտրասերմամբ (պարսկական, թուրքմենական հնագույն, հետագայում՝ նաև արաբական ձիերի ցեղերի ներազդմամբ)` Կուր և Արաքս գետերի միջև ընկած տարածքում:տարածքում։ Հայոց այրուձիի կազմում հայտնի էր որպես լավագույն հեծկան:հեծկան։ Արտահանվել է Իրան, Ֆրանսիա, Լեհաստան և այլ երկրներ:երկրներ։ Աչքի է ընկնում գեղեցիկ մարմնակազմվածքով, իսկ հեզ վարքագծով նման է արաբական ձիերին:ձիերին։ Գլխի շարժումը թեթև է, իրանը՝ ուղիղ:ուղիղ։ Մնդավի բարձրությունը 145–150 սմ է, իրանի թեք երկարությունը՝ 145–150 սմ:սմ։ Օգտագործվել է Դոնի, այսրկովկասյան հանրապետությունների, Արևմտյան Եվրոպայի մի շարք երկրների տարբեր ձիերի ցեղերի բուծման և բարելավման նպատակով:նպատակով։ Սահմանափակ քանակով բուծվում է ԼՂՀ տարբեր շրջաններում:շրջաններում։
 
{{Link FA|hr}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ձի» էջից