«Էմպիրիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
Նոր էջ « '''Էմպիրիցիզմը''' տեսություն է, համաձայն որի գիտելիքը գալիս է միայն կամ հիմնականում զգայ...»:
 
No edit summary
Տող 2.
'''Էմպիրիցիզմը''' տեսություն է, համաձայն որի [[գիտելիք|գիտելիքը]] գալիս է միայն կամ հիմնականում զգայական փորձից։ <ref>{{cite web|title=Empiricism|url=http://philosophy.wisc.edu/sober/Empiricism%20oct%20069.pdf}}</ref> [[Էպիստեմոլոգիա|Էպիստեմոլոգիայի]] մի շարք դիտարկումներից մեկն է, մարդկային գիտելիքի ուսումնասիրությունը՝ ռացիոնալիզմի և սկեպտիցիզմի հետ համատեղ, էմպիրիցիզմը առաջնային է համարում փորձի և ապացույցների դերը, հատկապես զգայական փորձը՝ գաղափարների ձևով. <ref>{{Cite book| last = Baird | first = Forrest E. | authorlink = |author2=Walter Kaufmann | title = From Plato to Derrida | publisher = Pearson Prentice Hall | year = 2008 | location = Upper Saddle River, New Jersey | pages = | url = | doi = | id = | isbn = 0-13-158591-6 }}{{page needed|date=December 2013}}</ref> Էմպիրիցիստները կարող են վիճել այն հարցի շուրջ, որ [[Ավանդույթներ|ավանդույթները]] ձևավորվում են նախկին զգայական փորձերի հարաբերությունների հիման վրա։ <ref>Hume, David. ''Inquiry Concerning Human Understanding'', 1748.{{page needed|date=December 2013}}</ref>
[[Գիտություն|Գիտության]] [[Փիլիսոփայություն|փիլիսոփայության]] մեջ էմպիրիցիզմը շեշտը դնում է ապացույցի վրա, հատկապես փորձի արդյունքում ի հայտ եկած ապացույցի։ Գիտական մեթոդի հիմնական մաս է համարվում այն հանգամանքը, որ բոլոր վարկածները և թեորիաները պետք է փորձարկվեն բնական աշխարհի դիտարկումների վրա և պարզապես չհիմնվեն առաջնային պատճառի, ինտուիցիայի կամ բացահայտման վրա։
Էմպիրիցիզմը, որը հաճախ կիրառվում է բնական գիտնականների կողմից, պնդում է, որ գիտելիքը հիմնված է փորձի վրա և որ գիտելիքը նախնական և հավանականային է և ենթակա է շարունակական վերանայման և կեղծիքի։ <ref>Shelley, M. (2006). Empiricism. In F. English (Ed.), Encyclopedia of educational leadership and administration. (pp. 338-339). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications, Inc.</ref> Այն, որ զգայական փորձը ստեղծում է գիտելիք, համարվում է Էպիստեմոլոգիական դրույթներից մեկը։ Գիտական մեթոդը, ներառյալ փորձը և վավերացումը չափելու միջոցները, ուղեկցում է էմպիրիկ ուսումնասիրությանը։
 
[[Պատկեր:JohnLocke.png|մինի|աջից|Ջոն Լոք]]
 
== Ստուգաբանություն ==
Տող 42 ⟶ 45՝
Հյումը հաստատում է, որ ամբողջ գիտելիքը, նույնիսկ բնության մասին հիմունքային հավատները վերջնականորեն չեն սահմանվում պատճառի կողմից։ Մեր հավատները ավելի շուտ կուտակված սովորությունների պատճառ են հանդիսանում, որոնք ստեղծվել են կուտակված զգայական փորձերին ի պատասխան։ Իր բազմաթիվ պնդումներին Հյումը ավելացնում է նաև մի կարևոր տեսակետ, որը հակասում է գիտական մեթոդին՝ այն է ինդուկցիայի խնդիրը։ Հյումը պնդում է, որ ինդուկտիվ պատճառ է հարկավոր, որպեսզի հասնենք ինդուկտիվ պատճառի սկզբունքների նախադրյալներին, և այսպիսով ինդուկտիվ պատճառի հիմնավորումը շրջաբերական փաստարկ է։ Ինդուկցիայի խնդրին վերաբերվող Հյումի եզրակացություններից է այն, որ ոչ մի որոշակիություն չկա, որ ապագան կարտացոլի մեր անցյալը։ Այսպիսով, որպես Հյումի կողմից կատարված պարզ պնդում մենք որոշակիորեն չենք կարող իմանալ ինդուկտիվ պատճառի միջոցով, որ արևը կշարունակի դուրս գալ արևելքում, սակայն կարող ենք սպասել դրան, քանի որ այն անցյալում միշտ ծագել է։ <ref name=Hume1>Hume, D. "An Enquiry Concerning Human Understanding", in Enquiries Concerning the Human Understanding and Concerning the Principles of Morals, 2nd edition, L.A. Selby-Bigge (ed.), [[Oxford University Press]], Oxford, UK, 1902. (Orig. 1748).{{page needed|date=December 2013}}</ref>
Հյումը եզրափակում է, ասելով, որ նման բաները, ինչպիսին է հավատը, արտաքին աշխարհում և ինքնագոյության վերաբերյալ հավատը բանականորեն հիմնավորված չեն։ Համաձայն Հյումին, այս հավատները պետք է այնուամենայնիվ ընդունվեն բնազդի և սովորության մեջ նրանց ունեցած խորը հիմքերով։ Այնուամենայնիվ Հյումի մնայուն ժառանգությունը կասկած էր հարուցում այն փաստի շուրջ, որ նրա սկեպտիկ պնդումները վերաբերվում էին նաև ինդուկտիվ պատճառի լեգիտիմությանը՝ թույլ տալով մի շարք սկեպտիկների նմանատիպ կասկածներ ունենալ այդ հարցի շուրջ։
 
[[Պատկեր:George Berkeley by John Smibert.jpg|մինի|աջից|Ջորջ Բարկլի]]
 
=== Ֆենոմենալիզմ ===
 
Հյումի մի շարք հետևորդներ հերքում էին նրա այն եզրակացությունը, որ հավատաը արտաքին աշխարհում բանականորեն հիմնավորված չէ՝ պնդելով , որ Հյումի սեփական սկզբունքները անվերապահորեն պարունակում էին նմանատիպ հավատի համար բանական հիմնավորում։ Համաձայն ֆենոմենալիզմի (ծայրահեղ էմպիրիկ տեսություն), ելնելով Հյումի և Բարկլիի պնդումներից, ֆիզիկական առարկան մեր փորձից դուրս կատարված կառուցման ձև է։ <ref>Marconi, D (2004), "Fenomenismo"', in Gianni Vattimo and Gaetano Chiurazzi (eds.), L'Enciclopedia Garzanti di Filosofia, 3rd edition, Garzanti, Milan, Italy.{{page needed|date=December 2013}}</ref> Ֆենոմենալիզմը մի տեսանկյուն է, համաձայն որի ֆիզիկական առարկաները, գույքը, իրադարձությունները(այն, ինչ ֆիզիկական է համարվում)համընկնում է մտավոր առարկաների հետ։ Վերջ ի վերջո միայն մտավոր առարկաները գոյություն ունեն, ուստի ամենամոտ առնչվող տերմինը սուբյեկտիվ իդեալիզմն է։
[[Պատկեր:David Hume.jpg|մինի|աջից|Դեյվիդ Հյում]]
 
Մտածելու ֆենոմենալիստիկ ճյուղով իրական ֆիզիկական առարկայի վերաբերյալ տեսողական փորձ ձեռք բերելը նույնն է, ինչ որ փորձերի խմբի հստակ տեսակի փորձ ձեռք բերելը։ Նմանատիպ փորձերի շարքը ունի հաստատունություն և կապակցվածություն, որը բացակայում է օրինակ զգայախաբության փորձերի շարքում։ Ինչպես որ Ջոն Ստուարտ Միլլն է դիտարկել 19-րդ դարի կեսերին, էությունը զգացողության մշտական հնարավորությունն է։ <ref>Mill, J.S., "An Examination of Sir William Rowan Hamilton's Philosophy", in A.J. Ayer and Ramond Winch (eds.), British Empirical Philosophers, Simon and Schuster, New York, NY, 1968.{{page needed|date=December 2013}}</ref>
Միլլի էմպիրիցիզմը էական քայլ է անցել Հյումից հետո.
Տող 57 ⟶ 64՝
 
=== Պրագմատիզմ ===
 
[[Պատկեր:Charles Sanders Peirce theb3558.jpg|մինի|ձախից|Չարլզ Սանդերս Պիրս]]
 
19-րդ դարի վերջում և 20-րդ դարի սկզբում պրագմատիկ փիլիսոփայության տարբեր ձևեր ծագեցին։ Պրագմատիզմի գաղափարները իրենց տարբեր ձևերում, ի հայտ են եկել մասնավորապես այն քննարկումներից, որոնք տեղի են ունեցել այն ժամանակ, երբ Չարլզ Սանդերս Պիրսը և Վիլյամ Ջեյմսը սովորում էին Հարվարդում 1870-ական թվականներին։ Ջեյմսը ժողովրդականացրեց պրագմատիզմ տերմինը , Պիրսին շնորհելով ամբողջական վստահություն, սակայն Պիրսը ավելի ուշ տարակուսեց շոշափման գծի վերաբերյալ, որը շարժման հետևանքով էր գծվում և վերանվանեց այն պրագմատիցիզմ։ Ճշմարտության պրագմատիկ տեսության հետ այս հեռանկարը միացրել է էմպիրիկ և ռացիոնալ մտածելակերպների հիմունքային գաղափարները։
Չարլզ Պիրսը (1839–1914) ազդեցիկ է եղել էմպիրիկ գիտական մեթոդի շրջանակներում։ Չնայած որ Պիրսը բազմիցս է քննադատել Դեսկարտեսի ռացիոնալիզմի տեսակների մի շարք տարրեր, սակայն չի հերքել ռացիոնալիզմի բացարձակությունը։ Փոխարենը, նա համաձայնում է ռացիոնալիզմի հիմնական գաղափարի հետ՝ մասնավորապես այն գաղափարի, որ ռացիոնալ գաղափարները կարող են անիմաստ լինել և այն գաղափարի, որ ռացիոնալ գաղափարները անպայմանորեն դուրս են մնում էմպիրիկ դիտարկումների տեղեկատվությունից։ Ավելի ուշ նա շեշտադրում է այն ժամանակ շարունակվող ստույգ էմպիրիցիզմի և ստույգ ռացիոնալիզմի միջև եղած գաղափարային բանավեճը, հակադրելու համար անհամաչափությունները, որոնք իր համախոհները համարում էին պրագմատիզմ՝ ստույգ էմպիրիցիստական տեսակետնից ելնելով։
Պիրսի կարևոր ներդրումներից է այն, որ նա ինդուկտիվ և դեդակտիվ պատճառները դնում է կոմպլեմենտար, այլ ոչ թե մրցակցային ձևում։ Այս ամենին Պիրսը ավելացնում է աբդուկտիվ պատճառի գաղափարը։ Պատճառի այս երեք միավորված ձևերը ծառայում են որպես առաջնային գաղափարային ձևակերպում էմպիրիկորեն հիմնված գիտական մեթոդի համար։ Համաձայն Պիրսի ֆոլիբիլիզմի ուսմունքի գիտական բոլոր եզրակացությունները փորձառական են։ Գիտական մեթոդի բանականությունը կախված չէ իր եզրակացության հստակությունից, այլ իր ինքնաուղղման բնույթից։
 
 
 
== Ծանոթագրություններ ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Էմպիրիզմ» էջից