|
'''Հիպոֆիզ''', ստորին մակուղեղ (hypophysis cerebri, glandula pituitaria), [[մարդ]]ու և [[Ողնաշարավորներ|ողնաշարավոր կենդանիներ]]ի ներզատիչ [[գեղձ]], որը կարևոր դեր է խաղում [[հորմոն]]ային կարգավորման պրոցեսներում։ Գտնվում է գանգի խոռոչում՝ թրքական թամբի փոսիկում և ոտիկով միացած է [[գլխուղեղ]]ի հետ։ Հիպոֆիզի ձևը, չափերը և կշիռը առանձին տեսակների մոտ տարբեր են և կախված են տարիքից ու [[օրգանիզմ]]ի ֆիզիոլոգիական վիճակից։ [[Մարդ]]ու Հիպոֆիզի կշիռը 0, 5—0, 6 գրամ է։ Հիպոֆիզը բաղկացած է երեք բլթից. առաջային՝ գեղձային (ադենոհիպոֆիզ), միջին (միջանկյալ) և ետին՝ նյարդային (նեյրոհիպոֆիզ)։ Առավել բարդ և բազմազան է Հիպոֆիզի առաջային բլթի ֆիզիոլոգիական դերը, նրա բնականոն ֆրակ ցիայով են պայմանավորված [[օրգանիզմ]]ի աճումն ու բազմացումը, հիմնական, [[Ածխաջուր|ածխաջր]]ային, հանքային, [[ճարպ]]ային և [[սպիտակուց]]ային փոխանակությունը։ Առաջային բլթի մզվածքից անջատել են 7 [[հորմոն]], աճման կամ սոմատոտրոպ, թիրեոտրոպ, ֆոլիկուլախթանիչ, լյուտեինացնող, լյուտեոտրոպ, պրոլակտին (կաթնածին) և ադրենոկորտիկոտրոպ (ԱԿՏՀ)։ Միջանկյալ բիլթն արտադրում է ինտերմեդին [[հորմոն]]ը, որը մասնակցում է [[մաշկ]]ի և [[աչք]]ի ցանցաթաղանթի գունավորման (պիգմենտացիայի) կարգավորմանը։ Ետին բլթի հիմնական զանգվածը բաղկացած է նեյրոգլիայից, որի մեջ պարփակված են նյարդաթելերի խրձեր։ Մասնակցում է [[Արյան ճնշում|արյան ճնշման]], միզարտադրության (վազոպրեսին) և արգանդի մկանունքի գործունեության (օքսիտոցին) կարգավորմանը։ Հիպոֆիզի արյունամատակարարումը հարուստ է և բազմաթիվ [[Նյարդային համակարգ|նյարդային]] հաղորդչական ուղիներով կապված է [[գլխուղեղ]]ի, մասնավորապես հիպոթալամուսի հետ։ Նեյրոգլիայի և նյարդային թելերի միջև կուտակվում է արտազատուկ, որը մշակվում է հիպոթալամուսի կորիզների բջիջներում և անցնում [[Արյուն|արյան]] հոսքի մեջ։ Հիպոֆիզի բնականոն գործունեության խանգարումները կարող են արտահայտվել նրա առանձին ֆունկցիաների ուժեղացմամբ (հիպերպիտուիտարիզմ) կամ թուլացմամբ (հիպոպիտուիտարիզմ), հազվադեպ՝ լրիվ անհետացմամբ։ Հիպոֆիզի գերֆունկցիան արտահայտվում է աճման խանգարմամբ և մանկական տարիքում գիգանտիզմի, մեծահասակների մոտ՝ ակրոմեգալիայի զարգացմամբ։ Ֆունկցիայի թուլացումը կամ անկումը վաղ տարիքում առաջացնում է գաճաճահասակությոմւ, հոգեկան թերզարգացում, ինֆանտիլիզմ, [[Ածխաջուր|ածխաջրային]] և [[ճարպ]]ային փոխանակության խոր փոփոխություններ, օքսիդացման պրոցեսների նվազում, մեծահասակների մոտ՝ ճարպակալում, սեռական ցիկլի ընդհատում, վահանագեղձի, սեռական [[գեղձ]]երի և մակերիկամների կեղևի ապաճում։ Որոշ հիպոֆիզային հիվանդությունների (Իցենկո-Կուշինգի, անշաքար դիաբետ, վաղաժամ սեռական հասունացում) զարգացման մեխանիզմում կարևոր դեր ունեն հիպոթալամուսի գործունեության առաջնային խանգարումները։
{{ՀՍՀ}}
|
