«Հիմալայներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
ջնջված պատկերի փոխարինում
չ clean up, փոխարինվեց: → (26), ;կ → ։ Կ (13), ։Տ → ։ Տ,   → (17), &nbsp։ → (13) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 23.
}}
 
'''Հիմալայներ''' կամ '''Հիմալայան լեռներ'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|secion=II.A.3|page=51}}</ref> ({{lang-sa|हिमालय}}, {{IAS|himālaya}}, {{lang-hi|हिमालय}}, {{lang-ne|हिमालय}}, {{lang-zh|喜馬拉雅山脈}}), աշխարհի ամենաբարձր [[լեռնաշղթա]]ն։ Հիմալայան լեռնաշղթան գտնվում է [[Տիբեթյան բարձրավանդակ]]ի (հյուսիսում) և [[Ինդո-գանգեսյան հարթավայր]]ի միջև (հարավում)։ Հիմալայներում է գտնվում աշխարհի ամենաբարձր լեռը՝ [[Էվերեստ]]ը, 8848 մ։
 
== Աշխարհագրական դիրքը ==
 
[[Երկրագունդ|Երկրագնդ]]ի ամենաբարձր և հզոր լեռնային համակարգը, գտնվում են [[Ասիա]]յում, [[Տիբեթ]]ի և [[Ինդոս]]-[[Գանգես]]յան հարթավայրի միջև։ Երկարությունը 2400&nbsp;կմ Կմ է, լայնությունը՝ 180-350&nbsp;կմ Կմ, տարածությունը՝ մոտ 650 հզ. քառ.&nbsp;կմ Կմ, միջին բարձրությունը՝ 6000 մ, առավելագույնը՝ 8848&nbsp;մ մ (Ջոմուլունգմա, երկրագնդի ամենաբարձր լեռնագագաթը)։ Նրա 11 գագաթներն անցնում են 8000&nbsp; մ բարձրությունից, կիրճերը հասնում 4-5&nbsp;կմ Կմ խորության։ Ունեն լավ արտահայտված գեոմորֆոլոգիական և ֆիզիկա-աշխարհագրական սահմաններ։ Հյուսիսում Ինդոսի և Ցանգպոյի ([[Բրահմապուտրա]]յի) վերին հոսանքների երկայնակի տեկտոնական հովիտներն են, հարավում՝ Ինդոս-֊Գանգեսյան հարթավայրի հյուսիսային մասը, հյուսիս-արևմուտքում՝ [[Հինդուրաջ]] լեռնաշղթան, արևելքում՝ Բրահմապուտրայի կիրճը։ Հիմալայների լեռնագրական, կլիմայական և ֆլորիստական խոշոր անջրպետ են [[Կենտրոնական Ասիա]]յի [[Արևադարձեր|արևադարձ]]ային լանդշաֆտների միջև, ջրբաժան գիծ՝ [[Հնդկական օվկիանոս]]ի և Կենտրոնական Ասիայի անհոսք ավազանի միջև։
 
== Ռելիեֆի կառուցվածքը ==
 
Ռելիեֆի և երկրաբանական կառուցվածքի տեսակետից Հիմալայները բաժանվում են երեք երկայնակի աստիճանի։ Առաջինը հարավից հյուսիս Նախահիմալայ կամ [[Սիվալիկ]] լեռնաշղթան է։ Ունի մինչև 120&nbsp;կմ Կմ լայևություն և 900-1200&nbsp; մ բարձրություն։ Կազմված է ավազաքարերից և կոնգլոմերատներից՝ կտրտված բազմաթիվ գետերի խորը կիրճերով։ Հաջորդ աստիճանից բաժանվում է մեծ իջվածքով։ Լանջերը անտառապատ են։
 
===Երկրորդ աստիճան ===
 
Երկրորդ աստիճանը Փոքր (Ցածր) Հիմալայներն են, մոտ 4000&nbsp; մ միջին բարձրությամբ և մինչև 6000&nbsp; մ առանձին գագաթներով։ Կազմված են բյուրեղային և մետամորֆային ապարներից։ Ունեն 80-100&nbsp;կմ Կմ լայնություն։ Լեռնազանգվածների և լեռնաշղթաների խիստ կտրտված համակարգ են։ Բնութագրվում են հարավային զառի վեր և հյուսիսային զառիկող լանջերով։ Փոքր Հիմալայների հյուսիս-արևմտյան մասում բարձրանում է [[Պիր-Պանշալ]] լեռնաշղթան՝ 3500-4000միշին, մինչև 6028&nbsp; մ առավել բարձրություններով։ Ունի ատամնավոր նեղ լեռնակատար և բազմաթիվ լճեր։ Կենտրոնական մասին բնորոշ են բարձր լեռները ([[Դհաոլադհար]], [[Մահաբհարատա|Մահաբհարատ]]) սրածայր կատարներով և խորը հովիտներով։ Տիստա տեկտոնական հովտից արևելյան Փոքր Հիմալայների լանջերը բաժանված են կախովի հովիտներով՝ «դոլարներով» (դռներ)։ Երկրորդ աստիճանը երրորդից բաժանվում է [[Կատմանդու]], Արինագար և այլ ընդարձակ իջվածքային հովիտների շղթայով։
 
=== Երրորդ աստիճան ===
 
Երրորդ աստիճանը՝ Մեծ (Բարձր) Հիմալայները կամ Հիմալայան Գլխավոր լեռնաշղթան, սկսվում է Նանգապարբատ (8126 մ) լեռնազանգվածից, եզրերում բարձրանում է և իր մեշ ընդգրկում [[Դեոսա]]յի, [[Ռուշպ]]ու և այլ բարձրավանդակներ։[[Սաթլեջ]] գետից հարավ-արևելք Մեծ Հիմալայներն առաշացնում են սառցադաշտերով ծածկված հզոր լեռնակատարներ՝ բարձրադիր լեռնազանգվածներով ու պիկերով։ Տիստա գետից արևելք Մեծ Հիմալայները զգալի ցածրանում են, և ռելիեֆում տիրապետում են խորը գետահովիտները։ Ենթադրվում է, որ Հիմալայները պատկանում են Ալպյան գեոսինկլինալի (ծալքավորման) մարզին։ Օգտակար հանածոներից կան [[պղինձ]], [[Ոսկի|ոսկ]]ի, [[քրոմիտ]], [[շափյուղա]], [[նավթ]], [[բնական գազ]]։
 
== Բնակլիմայական պայմաններ ==
 
Կլիման Հիմալայների արևմտյան սեկտորում բնութագրվում է ջերմաստիճանի մեծ տատանումներով և ուժեղ քամիներով։ Ձմեռը ցուրտ է, հունվարի միջին ջերմաստիճանը -10°C-ից ֊֊ 18°C է, 2500 մ-ից բարձր վայրերում լինում են ձնաբքեր։ Ամառը տաք Է, չոր։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը մոտ 18°C Է։ՏեղումներըԷ։ Տեղումները (տարեկան մոտ 1000 մմ) կապված են [[ցիկլոն]]ների հետ, ընդ որում հովիտներում և գոգավորություններում 3-4 անգամ քիչ են, քան լեռներում։ Արևմտյան Հիմալայներում են գտնվում (1800-2000&nbsp; մ բարձրության վրա) [[Հնդկաստան]]ի կլիմայական առողջարանների մեծ մասը (Շիմլա և այլն)։ Հիմալայների արևելյան սեկտորն ունի առավել շոգ և խոնավ կլիմա՝ խոնավության մուսսոնային ռեժիմով։ 1500&nbsp; մ բարձրության լեռնալանջերին ամռան ջերմաստիճանը բարձրանում Է մինչև 35°C, հովիտներում՝ 45°C։ Անձրևներն անընդմեջ են։ Հարավային լանջերին (մինչև 3000-4000&nbsp; մ բարձրությունները) թափվում են 2500-5000 մմ տեղումներ, ներքին շրջաններում՝ մինչե 1000 մմ։ 1800&nbsp; մ բարձրության վյա հունվարի միջին ջերմաստիճանը 4°C Է, 3000 մ-ից բարձր՝ բացասական։ Հովիտներում լինում են խիտ մառախուղներ։ Հիմալայների հյուսիսային լանջերն ունեն ցուրտ լեռնաանապատային կլիմա՝ ջերմաստիճանների օրական մեծ (45°C) տատանումներով և մինչև 100 մմ տարեկան տեղումներով։ Ամռանը 5000-6000 բարձրություններում միայն ցերեկներն են լինում դրական ջերմաստիճաններ։ Հարաբերական խոնավությունը 30-60% Է։ Ձմռանը հաճախ ձյունը գոլորշիանում Է դեռ չհալված։ Հիմալայների գետային ցանցը զարգացած Է հարավային լանջին։ Գետերը վերին հոսանքներում ունեն ձնասառցադաշտային, միջին և ստորին հոսանքներում՝ անձրևային սնում։ Հովիտները նեղ են, խոր, շատ են սահանքներն ու ջրվեժները, Արևմտյան Հիմալայներում՝ լճերը ([[Վուլար]], [[Ցոմորար]]ի և այլն)։ Սառցադաշտերի ընդհանուր տարածությունը 33 հզ. քառ.&nbsp;կմ Կմ Է։ Ջոմոլունգմայի (19&nbsp;կմ Կմ), Կանչենջանգայի (16 և 26&nbsp;կմ Կմ) զանգվածների, Կումաոնյան Հիմալայների ([[Միլամ]]՝ 20&nbsp;կմ Կմ, [[Գանգոտր]]ի՝ 32&nbsp;կմ Կմ), Փենջաբի Հիմալայների (Դուրունգ-Դրունգ՝ 24&nbsp;կմ Կմ, [[Բարմալ]]՝ 15&nbsp;կմ Կմ) սառցադաշտերն ամենաերկարներն են; Սառցադաշտերն ավելի շատ են Արևմտյան Հիմալայներում։ Լանդշաֆտները բազմազան են հատկապես Հիմալայներ հարավային լանջերին։
 
== Հողային ռեսուրսներ ==
 
Լեռների ստորոտների երկայնքով, արևմուտքից մինչև Ջամնա գետի հովիտը, ձգվում Է տերաների (փայտա-թփուտային մացառուտների) [[Ճահիճ|ճահճ]]ային գոտին ([[ջունգլի]]ներ)։ Լեռների մինչև 1000-1200&nbsp; մ բարձրության հողմադիմաց լանջերին և գետերի հովիտներում աճում են մշտականաչ խոնավ [[արևադարձային անտառ]]ները, արևմուտքում՝ 1200 մ-ից, արևելքում 1500 մ-ից բարձր տարածված Է մշտականաչ սաղարթավոր անտառների գոտին։ 2200 մ-֊ից բարձր բարեխառն տիպի անտառներն են՝ տերևաթափ ն [[Փշատերևազգիներ|փշատերև]] ծառատեսակնե րով։ 2700-3600&nbsp; մ բարձրությունների վրա տիրապետում են փշատերև անտառները։ Անտառային գոտու ստորին մասին բնորոշ են [[կարմրահողեր]]ը, բարձր մասերի համար՝ անտառային [[գորշ հողեր]]ը, ավելի վեր՝ մինչե 5000&nbsp; մ բարձրությունները, տարածված են ենթալպյան և ալպյան գոտիները։ Առանձին [[բույսեր]] հասնում են նույնիսկ մինչե 6000&nbsp; մ բարձրություններ։ Արևմտյան Հիմալայների լանդշաֆտները ավելի չորասեր են, 1200-1500&nbsp; մ բարձրություններից հանդես են գալիս միջերկրածովյան մերձարևադարձային տեսակներ։
 
== Կենդանական աշխարհը ==
 
Լեռների ստորին լանջերի անտառներում և տերաներում կան [[Փիղ|փղ]]եր, [[ռնգեղջյուր]]ներ, [[գոմեշ]]ներ, վայրի [[Խոզեր|խոզ]]եր, [[այծքաղներ]], [[վագր]]եր, [[լուսան]]ներ, [[կապիկներ]]ի տարբեր տեսակներ, բազմաթիվ թռչուններ են։ Հիմալայների հյուսիսային լանջերին գերիշխում են լեռնաանապատային լանդշաֆտները՝ նոսր, չոր խոտերով ու թփուտներով։ Ծառային բուսականություն հանդիպում Է գլխավորապես գետերի հովիտներում։ Կենդանիներից տարածված են [[Տիբեթ]]ի կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչները՝ հիմալայան արջը, վայրի այծը, վայրի ոչխարը, յակը, բազմաթիվ կրծողներ։ Մինչև 2500&nbsp; մ բարձրությունների լանջերը մշակվում են։ Գերակշռում են պլանտացիոն կուլտուրաները՝ թեյի թուփ, ցիտրուսայիններ, ոռոգելի դարավանդներում՝ բրինձ։ Հյուսիսային Հիմալայներում գարին բարձրանում Է մինչե 4500&nbsp; մ բարձրությունները։
 
== Աղբյուրներ ==