|
[[Պատկեր:Russian Cracking.jpg|250px|մինի|Կրեկինգի սարքավորում]]
'''Կրեկինգ''' ([[անգլ.]] cracking, < crack - ճեղքել, քայքայել), [[նավթ]]ի և նավթանյութերի մշակում գլխավորապես շարժիչների վառելանյութ և քիմիական հումք ստանալու համար, որն ընթանում է ծանր [[ածխաջրածին]]ների ճեղքմամբ (տրոհմամբ)։ Բացի այդ, կրեկինգի ժամանակ տեղի է ունենում իզոմերացում և նոր մոլեկուլների առաջացում՝ ցիկլացման, պոլիմերացկրեկինգ, և կաաալիզաաորների առկայությամբ՝ կաւոալիսփկ կրեկինգ։Ջերմայինկրեկինգ։ Ջերմային կրեկինգի դեպքում ճեղքման ռեակցիաները սովորաբար շղթայական են և ընթանում են ազաա ռադիկալային մեխանիզմով։ Բարձր ճնշման ջերմային կրեկինգ իրականացնում են 470- 540[[°C]]-nuf, 40-60 մթն ճնշման տակ։ Այդ եղանակով ստացված [[բենզին]]ը (օկտանային թիվը՝ 60-70) չհագեցած շատ ածխաջրածիններ պարունակելու պատճառով անկայուն է, դրա համար այն լրացուցիչ մշակում են ռիֆորմինգի միջոցով։ Ցածր ճնշման ջերմային կրեկինգ, որն իրականացվում է 500-600°C-nuf մի քանի մթն ճնշման տակ, կոչվում է նաև կոքսացում և օգտագործվում է ծանր նավթանյութերից (օրինակ, հանքաձյութից) ավելի թեթև ածխաջրածիններ (ելքը՝ 60-70%) և [[կոքս]] (20%) ստանալու համար։ Ցածր ճնշման բարձրջերմաստիճանային (650-750[[°C]]) կրեկինգ, որը կոչվում է նաև կիրոչիզ, իրականացնում են մոտավորապես մթնոլորտային ճնշման տակ։ Այդ եղանակով մնացորդային ծանր նավթահումքը մշակելիս ստանում են [[գազ]]երի խառնուրդ (պարունակում է մինչե 50% չհագեցած ածխաջրածիններ՝ [[էթիլեն]], [[պրոպիլենեն]]) և արոմատիկ ածխաջրածիններ, որոնք հումք են քիմիական արդյունաբերության համար։ Ջերմային կրեկինգ իրականացնում են խողովակավոր վառարաններում կամ շրջանառող պինդ ջերմակիր ունեցող ռեակտորներում։ Կատալիտիկ կրեկինգ կիրառվում է մինչե 85 օկտանային թիվ ունեցող բարձրո րակ բենզին ստանալու համար։ Ստացվում է նաե կերոսինագազոյլային ֆրակցիա, որը ծառայում է որպես դիզելային կամ հրթիռային վառելանյութ։ Պրոցեսն իրականացնում են 450-520[[°C]]-ում, 2-3 մթն ճնշման տակ, անշարժ կամ անընդհատ շրջանառող կատալիզատորով աշտարակներում։Որպեսաշտարակներում։ Որպես կատալիզատոր օգտագործում են [[սինթետիկ]] կամ բնական ալյումասիլիկատներ (ակտիվացրած կավեր)։ Կատալիտիկ կրեկինգի դեպքում ճեղքումն անհամեմատ արագ է ընթանում, քան ջերմայինի դեպքում։ Բացի այդ, իզոմերացման հետեանքով առաջանում են հագեցած ածխաջրածիններ։ Արդյունքում թեթև նյութերը շատ են, քան ջերմային կրեկինգի դեպքում, իսկ ստացված բենզինը պարունակում է քիչ թվով չհագեցած ածխաջրածիններ և շատ՝ [[իզոպարաֆին]]ներ, որոնցով պայմանավորված է դրա բարձր որակը։ Կատալիտիկ կրեկինգի հումքը գազոյլն է, որից ստանում են 30-40% [[բենզին]] (մինչե 50% իզոպարաֆինների պարունակությամբ), 45-55% կատալիտիկ գազոյլ, 10-20% գազ (այդ թվում՝ 6-9% բուտանբուտիլենային ֆրակցիան), 3-6% կոքս։ Մեծ քանակությամբ խեժանման նյութեր և [[ծծումբ]] պարունակող նավթաթորման միջին և ծանր ֆրակցիաները ջրածնի առկայությամբ ենթարկվում են կատալիտիկ կրեկինգի՝ հիդրոկրեկինգի։ Պրոցեսն իրականացնում են 350-450[[°C]]-nuf, 30-140 մթն ճնշման տակ՝ 1մ³ հումքի վրա ծախսելով 170-350 մ³ ջրածին։ Որպես կատալիզատոր կիրառում են ալումասիլիկատների վրա նստեցված [[մոլիբդեն]]ի և [[նիկել]]ի [[օքսիդ]]ներ կամ [[սուլֆիդ]]ներ, կոբալտի մոլիբդատ են։ Որպես քիմիական հումք օգտագործվող չհագեցած ածխաջրածիններն ստանում են ջրային գոլորշիներով կրեկինգի միջոցով։ Ելանյութ են ծառայում նավթահումքի տարբեր տեսակները՝ նավթամշակման գազերից մինչե նավթաթորման մնացորդները։ Պրոցեսը տարվում է 650-800[[°C]] ֊nuկատալիզատորների (նիկելի օքսիդ) առկայությամբ։ Եղանակի առավելությունը ցածր կոքսագոյացումն է և [[օլեֆին]]ների բարձր ելքը։ Կան նաև կրեկինգ [[թթվածին|թթվածն]]ի առկայությամբ (օքսիդացման կրեկինգ), էլեկտրակրեկինգ, պլազմային կրեկինգ՝ [[ացետիլեն]] և [[օլեֆին]]ներ ստանալու համար։
{{ՀՍՀ}}
|
