'''Խարբերդի ազգային Կեդրոնական վարժարան''', հիմնվել է [[1887]] թվականին, [[Խարբերդ]]ի Ս. Հակոբ եկեղեցուն կից ծխական դպրոցի հիման վրա։ Հայտնի է եղել առաջին տնօրեն Թլկատինցու անունով։ Հիմնադրման տարում ունեցել է 300 աշակերտ։ Ավանդվել են հայոց լեզու ([[գրաբար]], աշխարհաբար), [[անգլերեն]] (լեզու և [[գրականություն]]), [[տրամաբանություն]], [[մաթեմատիկա]], [[թուրքերեն]], [[ֆրանսերեն]] (լեզու և գրականություն), [[երաժշտություն]], [[եկեղեցու պատմություն]], ընդհանուր [[պատմություն]] և այլն։ Մեծ մասամբ դասավանդել են Եփրատ քոլեջի շրջանավարտները։ Վարժարանը պահվել է սաների ուսման վարձով, հարուստների նվիրատվություններով, Խարբերդցիների միության նպաստով և Մելքոնյան տան օժանդակությամբ։ Առաջին շրջանավարտները տվել է [[1890]] թվականին։ Դասավանդել են Հ. Թլկատինցին, Հ. Սիմոնյանը, Հ. Գապոզյանը, Ռ. Զարդարյանը (նախկին շրջանավարտ)։ Նշանավոր շրջանավարտներից էին Ն. Թյուֆենկճյանը, Կ. Գալուստյանը, Ս. Մալեմեզյանը, Բ. Նուրիկյանը, Թ. Մանկասարյանը, Ն. Կոստանյանը, Մ. Գասպարյանը, Հ. Գազանճյանը, Վ. Հայկը, [[Միքայել Նալբանդյան]]ը և ուրիշներ։ [[1909]] թվականին աշակերտների ջանքերով լույս է տեսել «Ծովակ» ձեռագիր գրական թերթը։ Վարժարանը փակվել է [[1915]] թվականին։
