'''Մուստիերյան մշակույթ''', հին քարի դարի վերջին շրջանը։ Հաջորդել է Աշևյան մշակույթին։ Շատ մասնագետներ համարում են միջին հին քարի դար։ Առաջինը հայտնաբերել է [[ֆրանսիացի]] հնագետ Մորտիլիեն XIX դ․ 60-ական թթ․։ Անվանումն ստացել է Լը Մուստիե (Le Moustier) քարայրից (Ֆրանսիայի Դորդոն դեպարտամենտում)։ Տարածված է Եվրոպայում[[Եվրոպա]]յում, [[Հյուսիսային ԱֆրիկայումԱֆրիկա]]յում, [[Մերձավոր ԱրևելքումԱրևելք]]ում և ՄիջինՄ[[իջին Ասիայում։Ասիա]]յում։ Երկրաբանորեն համնկնում է վերին պլեյստոցենին, ռիսվյուրմյան միջսառցադաշտային շրջանի վերջին և Եվրոպայի վերջին սառցապատման (վյուրմյան) շրջանի 1-ին կեսին։ Մուստիերյան մշակույթի ուշ շրջանի հուշարձանները Եվրոպայում թվագրվում են մ․ թ․ ա․ 53—33-րդ հազարամյակներով։ Մուստիերյան մշակույթի առաջացման ժամանակաշրջանը, հավանաբար, մ․ թ, ա․ 100—80-րդ հազարամյակներն են։ Մուստիերյան մշակույթին բնորոշ են սկավառակաձև քարե միջուկները։ Ոսկորի մշակումը եղել է թույլ զարգացած։ Գոյություն են ունեցել Մ․ մ-ի մի շարք տարատեսակներ, որոնք հաճախ պատահում են միևնույն տարածքում։ Մուստիերյան մշակույթի կրողը եղել է նեանդերթալյան մարդը։ Մուստիերյան շրջանի մշակույթի հետքերը հայտնի են Հայաստանի[[Հայաստան]]ի մի շարք կայաններից, որոնցից ամենավաղ շրջանին պափկանում են Արտին լեռան (Սատանի դար, Արեգունի և Հարավային բլուրներ), Հրազդանի միջին հոսանքի ([[Արզնի]], [[Նուռնուս]], [[Ջրաբեր]], [[Ֆանտան]], [[Թեժրաբեկ]], [[ճաթղռան]]), Նոյեմբերյանի[[Նոյեմբերյան]]ի (Կաքլիկ), Արթիկի[[Արթիկ]]ի (Պեմզաշեն) կացարանները։ Աշելյան գործիքների հետ գտնվել են նաև Մուստիերյան մշակույթի ժամանակաշրջանի սրա [[ծայրեր]], [[քերիչներ]], [[դակիչներ]], [[հատիչներ]], ինչպես նաև բնակավայր֊քարայրեր և այլն։ Գրկ․ Սարդարյան Ս․ Հ„ Նախնադարյան հասարակությունըՀայաստանում։
