«Անողնաշարավորներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ 46.130.26.17 (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել Դատարկություն մասնակցի վ...
չ clean up, փոխարինվեց: - →  -  (25), , → , (52), ։ → ։ (21), ՝ → ՝ (10), → (78), ), → ), (5), )։ → )։ (4), ( → ( (13), : → ։ (4) oգտվելով [[Վիքիպեդիա:ԱվտոՎիքիԲրաուզե...
Տող 9.
|}
</div>
<div class="thumbcaption" style="width:300px;">Անողնաշարավոր կենդանիներ ({{lang-la|Invertebrata}})</div>
</div>
'''Անողնաշարավորներ''' ({{lang-lat|Invertebrata}}), [[քորդա]] կամ [[ողնաշար]] չունեցող կենդանիներ։ Անողնաշարավորներ են երկրագնդի վրա ապրող կենդանիների մեծ մասը։ Տերմինը առաջարկվել է [[Ժան-Բատիստ Լամարկ]]ի կողմից, որպես [[միջատներ]]ը և [[որդեր]]ը միավորող անվանում։ Անողնաշարավոր են համարվում այն [[կենդանիներ]]ը, որոնց մոտ բացակայում է [[ողնաշար]]ը:ը։ Խումբը ընգրկում է կենդանիների բոլոր [[տեսակ]]ների շուրջ 97%-ը` բացի [[քորդավորներ]]ի տիպի [[ողնաշարավորներ]]ի [[ենթատիպ]]ից ([[ձկներ]], [[երկկենցաղներ]], [[սողուններ]], [[թռչուններ]], [[կաթնասուններ]] և այլն)։
 
Ունենալով ընդհանուր [[բազմաբջիջ]], [[էուկարիոտ]] նախնի, բոլոր տիպերը ընգրկում են անողնաշարավոր կենդանիներ, բացառությամբ` քորդավորների տիպի։ Չնայած սրան, քորդավորների տիպի 3 ենթատիպերից 2-ը նույնպես անողնաշարավոր են ([[գլխաքորդավորներ]]ը և [[պարեգոտավորներ]]ը)։ Այս երկուսը և մնացած անողնաշարավորները ունեն միայն մեկ [[հոմեոզիսային գեն]]երի կուտակում, այն դեպքում, երբ ողնաշարավորները ունեն այդ գեների մի քանի կրկնօրինակ։
Պալեոկենդանաբանության և պալեոկենսաբանության մեջ անողնաշարավորների բրածո մնացորդները ուսումնասիրող ուղղությունը անվանվում է` [[անողնաշարավորների հնէաբանություն]]:։
== Ուսումնասիրման պատմություն ==
[[Կարլ Լիննեյ]]ը այս կենդանիները բաժանեց 2 խմբի` միջատներ (insecta) և որդեր (vermes)։ [[Ժան-Բատիստ Լամարկ]]ը [[1793 թվական]]ին առաջին անգամ օգտագործեց անողնաշարավոր տերմինը և 2-ի փոխարեն նրանց բաժանեց 10 խմբերի` սարդակերպեր, խեցգետնակերպեր` Լիննեյի «միջատներ» ճյուղից և փափկամարմիններ, օղակավոր որդեր, ճառագայթավորներ, բեղոտանիներ, աղեխորշավորներ, ինֆուզորիաներ` Լիննեյի «որդեր» ճյուղից։ Այժմ անողնաշարավորները բաժանվում են շուրջ 30 տիպերի մեջ, ընգրկելով այնպիսի պարզ [[օրգանիզմ]]ներ, ինչպիսին են` [[սպունգներ]]ը և [[տափակ որդեր]]ը, ինչպես նաև բարդ կազմավորված օրգանիզմներ ինչպիսին են` [[հոդվածոտանիներ]]ը, [[փափկամարմիններ]]ը:ը։
===Անողնաշարավորների ուսումնասիրությունը Հայաստանում===
Հայաստանում անողնաշարավորների ուսումնասիրությամբ հիմնականում զբաղվում են [[ՀՀ ԳԱԱ Կենդանաբանության ինստիտուտ]]ում։ Մեծ ներդրում ունեն անողնաշարավորներ Տեր-Պողոսյանը, է. Դավթյանը, Ս. Յաբլոկով-ԽնձորյաՆը, Մ. Տեր-Մինասյանը, Ս. Մովսիսյանը և ուրիշներ։
==Նշանակություն==
Անողնաշարավորներ տարածված են ամենուրեք՝ քաղցրահամ ջրերում, ցամաքում, հողի շերտերում և այլն։ Շատերը բույսերի և կենդանիների [[մակաբույծներ]] են։ Անողնաշարավորների բրածո մնացորդները կարևոր նշանակություն ունեն երկրաբանական շերտերի հասակը որոշելիս, որը նպաստում է օգտակար հանածոների ([[նավթ]], [[կավիճ]], [[քարածուխ]]) հայտնաբերմանը։ Կարևոր եև բնության մեջ նյութերի և էներգիայի շրջապտույտում։ Բացառիկ մեծ է անողնաշարավորների նշանակությունը մարդու համար։ Նրանց կենսագործունեության արգասիքները (մոմ, [[մետաքսաթել]], ներկանյութեր) ունեն տեխիկատնտեսական նշանակություն, օգտագործվում են որպես սնունդ, միաժամանակ կեր են [[թռչուններ]]ի, [[ձկներ]]ի ու այլ կենդանիների համար։ Կան նաև վնասակար տեսակներ՝ վարակիչ հիվանդությունների [[հարուցիչներ]]ի տարածողներ, գյուղատնտեսական բույսերի, սննդամթերքների [[վնասատուներ]]։
==Տարածվածությունը==
Հայտնի է անողնաշարավորների մոտ 1.260 հազար տեսակ. [[նախակենդանիներ]]՝ 25-30 հազար, [[սպունգներ]]՝ 5 հազար, [[աղեխորշավորներ]]՝ 9 հազար, տարբեր [[որդեր]]՝ 46 հազար, [[փափկամորթներ]]՝ 128 հազար, [[հոդվածոտանիներ]]՝ 1.066 հազար (1 մլն [[միջատներ]]), [[մամռակենդանիներ]]՝ 2, 7 հազար և այլն։ Բնության մեջ տարածված անողնաշարավորների թիվը հավանաբար շատ ավելի մեծ է, քանի որ ամեն տարի նկարագրվում են անողնաշարավորների բազմաթիվ նոր տեսակներ։
===Տարածվածությունը Հայաստանում===
Հայաստանում տարածված են նախակենդանիներ (15 հազար), որդեր (մոտ 580 տեսակ), հոդվածոտանիներ (9 հազար, որից 8 հազար՝ [[միջատներ]]), փափկամարմիններ (155 տեսակ)։
===Տիպերը===
[[Պատկեր:Drosophila melanogaster - side (aka).jpg|մինի|250px|աջից| [[Դրոզոֆիլ պղաճանճ]] (Drosophila melanogaster), համարվում է բազմաթիվ հետազոտությունների սուբյեկտ.]]
[[Պատկեր:SpongeColorCorrect.jpg|մինի|250px|[[Սպունգներ]]]]
*Acanthocephala &nbsp;- &nbsp;[[գլանանաճիճուներ]]ի, [[փշագլուխներ]]ի կամ [[կարթաճիճուներ]]ի տիպ
*Acoelomorpha &nbsp;- &nbsp;[[աղեխորշավորներ]]ի տիպ
*Annelida &nbsp;- &nbsp;[[օղակավոր որդեր]]ի տիպ
*Arthropoda &nbsp;- &nbsp;[[հոդվածոտանիներ]]ի տիպ
*Brachiopoda &nbsp;- &nbsp;[[ուսոտանիներ]]ի տիպ
*Bryozoa &nbsp;- &nbsp;[[մամռակենդանիներ]]ի տիպ
*Chaetognatha &nbsp;- &nbsp;[[խոզանածնոտավորներ]]ի տիպ
*Cnidaria &nbsp;- &nbsp;[[հիդրաներ]]ի տիպ
*Ctenophora &nbsp;- &nbsp;[[կատարավորներ]]ի տիպ
*Cycliophora &nbsp;- &nbsp;[[ցիկլիոֆորներ]]ի տիպ
*Echinodermata &nbsp;- &nbsp;[[փշամորթեր]]ի տիպ
*Entoprocta
*Gastrotricha &nbsp;- &nbsp;[[փորաթարթիչավոր որդեր]]ի տիպ
*Gnathostomulida &nbsp;- &nbsp;[[գնատոստոմուլիդներ]]ի տիպ
*Hemichordata &nbsp;- &nbsp;[[կիսաքորդավորներ]]ի տիպ
*Kinorhyncha
*Loricifera &nbsp;- &nbsp;[[լորիցիֆերներ]]ի տիպ
*Micrognathozoa
*Mollusca &nbsp;- &nbsp;[[փափկամարմիններ]]ի տիպ
*Nematoda &nbsp;- &nbsp;[[կլոր որդեր]]ի տիպ
*Nemertea &nbsp;- &nbsp;[[ժապավենաձև որդեր]]ի տիպ
*Onychophora &nbsp;- &nbsp;[[օնիխոֆորներ]]ի տիպ
*Phoronida &nbsp;- &nbsp;[[ֆորոնիդներ]]ի տիպ
*Platyhelminthes &nbsp;- &nbsp;[[տափակ որդեր]]ի տիպ
*Porifera &nbsp;- &nbsp;[[սպունգներ]]ի տիպ
*Priapulida &nbsp;- &nbsp;[[պրիապուլիդներ]]ի տիպ
*Rotifera &nbsp;- &nbsp;[[անվակիրներ]]ի տիպ
*Sipuncula &nbsp;- &nbsp;[[սիպունկուլիդներ]]ի տիպ
*Tardigrada
*Xenoturbellida
 
== Օգտագործված աղբյուրներ ==
* Рупперт Э.Э. '''Зоология беспозвоночных:беспозвоночных։ функциональные и эволюционные аспекты.''' ''Т. 1: Протисты и низшие многоклеточные.'' – 2008. – 484 с. ''Т. 2: Низшие целомические животные.'' – 2008. – 437 с.
 
[[Կատեգորիա:Կենդանիներ]]
{{ՀԲ}}
 
[[Կատեգորիա:Կենդանիներ]]