«Ջավախքի հայ կաթոլիկներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ջավախքի հայ կաթոլիկներ''' (խոսակցական լեզվում՝ «ֆռանգ», «ֆռանկ»)<ref name="test1">Հռոմի Աթոռի հետ միության կողմնակիցներին Հայաստանում անվանում էին նաև «ծայթ», «աղթարմա», «ֆռանգ»: Միջնադարում «ծայթ» էին անվանում քաղքեդոնական հայերին:</ref>, [[Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի|Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու]] արևելաեվրոպական թեմին պատկանող ազգությամբ հայ ներկայացուցիչներն են, ովքեր հաստատվել են [[Ախալքալաք]]ի գավառում [[19-րդ դար]]ի առաջին կեսին։ Այսօր [[Վրաստան]]ի Սամցխե-Ջավախքի կաթոլիկների թիվը կազմում է մոտավորապես 50 հազար և տեղաբաշխված է Ախալքալաքի շրջանի [[Ալաստան]], [[Տուրցխ]], [[Վարևան]], [[Բավրա]], [[Խուլգումո]], [[Կարտիկամ]], Նինոծմինդայի շրջանի [[Հեշտիա]], [[Ժդանովական]], [[Թորիա]], [[Ուջմանա]], [[Ասփարա]], [[Նոր Խուլգումո]], [[Կաթնատու]] և Ախալցխայի շրջանի [[Սուխլիս]], [[Ղուլալիս]], [[Ծղալթբիլա]], [[Ծինուբան]], [[Մոխրեբ]] (Նիոխրեբ, Աբաթխսև, Ջուլղա) գյուղերում։

Սկսած 18-րդ դարից՝ [[Կիլիկյան Հայաստան]]ի ժամանակաշրջանից, Հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցին ձեռնարկում է ծավալուն միսիոներական գործունեություն։ Կաթոլիկություն տարածելու ջանքերը կոորդինացնելու և ավելի արդյունավորելու համար Գրիգոր XV Պապի 1622թ-ի որոշմամբ հիմնվում է [http://religions.am/index.php/sqkdph.html#_ftn1 «Հավատի պրոպագանդայի Սուրբ միաբանությունը»]։ Կրոնափոխ էր լինում հատկապես թուրքական գյուղերի և քրդական աշիրեթների հոծ շրջապատման մեջ գտնվող ֆիզիկական բնաջնջման և բռնի իսլամացման երկընտրանքի առջև կանգնած հայ բնակչությունը։ XIX դարի սկզբին կաթոլիկ հայերի համայնքներ կային Բարձր Հայքում և Տայքում, որոնք 1829թ-ի հոկտեմբերի 7-ին ռուս-թուրքական հաշտության Ադրիանապոլսի պայմանագրի 13-րդ հոդվածի ընձեռած հնարավորություններով հայ հիմնական գաղթականության հետ անցան ռուսական կայսրության սահմանները։ 1830 թ-ի ամռանը Հայ առաքելական եկեղեցու մոտ 58 հազար հետևորդ հայեր Կարապետ արքեպիսկոպոս Բագրատունու և այլ ավագների առաջնորդությամբ, նախապես ստանալով գեներալ Պասկևիչի թույլտվությունը, վերջինիս զորքի հետ հեռանում են իրենց բնակավայրից և հաստատվում ներկայիս Ախալցխայի, Ախալքալաքի և Նինոծմինդայի (Բոգդանովկայի) շրջաններում։ Իրենց տարածքներից հեռանում են նաև հայ կաթոլիկները։ Նույն՝ 1886 թ-ին, միայն Ախալքալաքի գավառում հաշվվում էր 63,8 հազար բնակչություն, որից 46386-ը՝ հայեր (39150-ը՝ առաքելական , 7236-ը՝ կաթոլիկ)։

XIX դ. 60-80 թթ. վրացական եկեղեցու՝ հայությանը դավանափոխ անելու սլաքն ուղղված էր հատկապես կաթոլիկություն դավանող հայկական գյուղերին` Բավրայի, Խուլգումոյի, Կարտիկամի, և Տուրցխի բնակչությանը։ Ախալքալաքի գավառապետ իշխան Սմբաթովը աշխարհագիր անցկացնելու ժամանակ փորձել է այս գյուղի բնակիչներին վրաց հոգևորականության պահանջով որպես վրացիներ գրանցել, կաթոլիկ հայերը միահամուռ ընդդիմացել են, ասելով, որ իրենք ոչ թե վրացի են, այլ հայ<ref name="test2">Ե. Լալայան, Երկեր, հ1, Երևան, 1983, էջ 87</ref>։

Ջավախքի հայ կաթոլիկները բաժանվում են 3 մասի՝ մշեցի ֆռանգներ, խաս ֆռանգներ, գբո ֆռանգներ։

# Արեստակես Սիմավորյան,ՋԱՎԱԽԱՀԱՅՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ Ջավախահայության դավանանքային և տեղեկատվական վիճակի ուսումնասիրություն, Երևան, 2009։