«Սեմական լեզուներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Սեմական լեզուները միմյանց կապված լեզուների խումբ է, որով այժմ խոսում են ավելի քան [[300]] միլիոն մարդ հիմնականում [[Մերձավոր Արևելք]]ում, [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յում:յում։ Սեմական լեզուները աֆրասիական կամ սեմաքամյան լեզվաընտանիքի ճյուղերից մեկն է:է։ Ամենատարածված լեզուն սեմական լեզուների մեջ [[արաբերեն]]ն է՝ 296 միլիոն լեզվակիր, ապա [[ամհարերեն]]ը ([[Եթովպիա]]յում) 32 միլիոն, [[եբրայերեն]]ը՝ 8 միլիոն և այլն:այլն։ Անվանումը ծագում է Աստվածաշնչյան հայտնի կերպարների՝ Նոյի որդի Սեմի անունից:անունից։

Գրավոր ձևը թվագրվում է շատ հին ժամանակով:ժամանակով։ [[Աքքադերեն]] և [[էբլայերեն]] տեքստեր են հայտնաբերվել [[Միջագետք]]ում և [[Սիրիա]]յի տարածքում, որոնք թվագրվում են մթա 3րդ հազարամյակով:հազարամյակով։ Սեմական լեզուների պատմա-համեմատական ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տալիս պարզել տարբեր սեմական լեզուների հնչյունական և քերականական առանձնահատկությունները և ընդհանրությունները:ընդհանրությունները։ Ըստ մի շարք քերականական և բառապաշարային առանձնահատկությունների՝ սեմական լեզուները բաժանվում են հետևյալ խմբերի՝

* Արևելյան, կամ հյուսիս-արևելյան՝ [[աքքադերեն]] իր երկու բարբառներով՝ [[բաբելոներեն]] և [[ասորերեն]],

* Հյուսիս-արևմտյան – [[քանաաներենն]] ([[ուգարիտերեն]], [[եբրայերեն]], [[փյունիկերեն]] և այլն) և [[արամեերեն]] (արևմտաարամեական, արևելաարամեական խոսվածքներ, հին սիրիական լեզու) լեզուներ,

* Հարավային կամ հարավ-արևմտյան խումբ – [[արաբերեն]] (և նրա բարբառները), հին հարավարաբական և նրան մոտ մի քանի լեզուներ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզ]]ու հարավում (մահրի, շիհրի, սոկոտրի), [[Եթովպիա|եթովպ]]ական լեզուները (գեեզ, ամհարերեն, տիգրե, տիգրինիա, հարարի, գուրագե, արգոբբա և այլն):։

* Սեմական լեզուներին բնորոշ հատկանիշներն են ձայնավորների սահմանափակ քանակը սկզբնապես ՝ ա , ի , ու ՝ երկար և կարճ տարբերակներով (նշանակալիորեն ավելի շատ են ձայնավորները կենդանի բարբառներում), երեք տեսակի բաղաձայնների առկայությունը՝ հնչեղ, խուլ և էմֆատիկ:էմֆատիկ։

* Բայի արմատը և բայածանցյալ անունները սովորաբար կազմված են երեք բաղաձայնից, որոնք կրում են հիմնական բառային իմաստը այն ժամանակ երբ ձայնավորումը ինչպես նաև վերջածանցները , նախածանցներն ու միջնածանցները պարզաբանում են նշանակությունը և տալիս քերականական կարգ:կարգ։ Օրինակ, արաբերեն քաթաբա ՝ նա գրում էր , քութիբա ՝ գրված է աքթաբա ՝ ստիպեց գրել , քաաթիբ ՝գրող , քիթաաբ՝ գիրք, մաքթաբ՝ դպրոց:դպրոց։

* Տարբերվում են երկու սեռ ՝ արական ՝ առանց նշանի և իգական՝ սովորաբար նշվող հատուկ վերջավորությամբ, երբեմն տարբերվում են միայն համաձայնությամբ :։

Հին աքքադական լեզվում վեց հոլով կա,հին սեմական լեզուներում կա երեք հոլով ՝ ուղղական u , սեռական I , հայցական a , կենդանի սեմական լեզուներում հոլովներ չկան:չկան։

* Գոյություն ունեն երկակի և հոգնակի թվեր:թվեր։ Վերջինս հարավ սեմական լեզուներում մեծամասամբ դուրս են մղվում տարբեր տեսակի հավաքական գոյականների միջոցով, որոնք կազմվում են հիմքի ձայնադարձմամբ ՝ «կոտրված հոգնակի» բաբ ՝ դուռ , հոգնակին աբուաբ , Ալիմ ՝ գիտնական , հոգնակին ուլամա :։

Ածականները երբեմն տարբերվում են յուրահատուկ վերջավորություններով, բայց հիմնականում հոգնակի թվի այլ կազմությամբ ինչպես նաև շարահյուսորեն :։

* Տարբերակվում են դերանունները:դերանունները։

Ա. Ինքնուրույն անձնական. անձնական դերանունները որոշ լեզուներում հոլովվում են, օգտագործվում են սուբյեկտի դեմքը, որոշ լեզուներում նաև օբյեկտը նշելու համար, բայց պարտադիր չեն համարվում:համարվում։

Բ. Ինքնուրույն ստացական (արխայիկ , հազվադեպ):։

Գ. Վերջավորութային ՝ անվան դեպքում ստացական իսկ բայի դեպքում օբյեկտի ցուցիչներ:ցուցիչներ։

Ե. Հարաբերական-հաճախ նրանք nota genetivi են, այսինքն մասնիկներ , որոնք կապում են որոշիչը որոշյալի հետ:հետ։

* Բայում արտահայտվում են սուբյեկտի դեմքի , թվի , սեռի կարգերը /գործողության օբյեկտը կարող է արտահայտվել դերանվանային վերջավորությամբ/ , ինչպես նաև ժամանակը, խոնարհումը/միայն սեմական մեռած լեզուներում/:։ Սովորաբար գոյություն ունեն բայի երկու տեսակներ ՝ կատարյալ վերջավորության խոնարհմամբ և անկատար նախածանցային խոնարհմամբ, աքքադերենում բայերում երկու տեսակն էլ նախածանցային խոնարհման գործառույթ ունեն:ունեն։ Հետագայում կատարյալ ձևը զարգանում է անցյալ ժամանակում , իսկ անկատար ձևը ՝ ապառնի ժամանակում կամ ներկա ժամանակի ձև / եբրայերեն , արամեերեն, կամ ներկայում՝ արաբերեն/:։ Առաջին դեպքում ներկան արտահայտվում է դերբայի միջոցով, իսկ երկրորդ դեպքում ապառնին մասնիկի միջոցով:միջոցով։ Սեմական լեզուների համար հատկապես բնութագրական են այսպես կոչված վազները:վազները։ Վազները ները ՝ սաստկական , ստիպողական փոխադարձ և շատ այլ, վերափոխում են բայի առաջնային իմաստը :։

Սեմական լեզուներում գոյություն ունի բարդ բառակազմական համակարգ ածանցների և հիմնականում ձայնափոխության միջոցով:միջոցով։ Բառերի սովորական հերթականությունն է բացի աքքադերենից ՝ ստորոգյալ , ենթակա , լրացումներ:լրացումներ։ որոշիչը միշտ հետևում է որոշյալին:որոշյալին։

Սեմական լեզուները ընդունված է բաժանել երկու խմբի՝ կենդանի և մեռած:մեռած։

* Մեռած լեզուների շարքին է դասվում [[աքքադերեն]]ը՝ ասորա-բաբելոնյան լեզուն, հայտնի մթա 3րդ հազարամյակում, գործածությունից դուրս է եկել մեր թվարկության սկզբներին:սկզբներին։ Տարածված է եղել Միջագետքում՝ներկայիս Իրաքի տարածքում:տարածքում։

* [[Էբլայերեն]] կամ [[Էբլա]]յի լեզու, 1970-ական թթ. Հյուսիս-Արևմտյան [[Սիրիա]]յում գտնված սեպագիր արձանագրության լեզու:լեզու։ Արձանագրությունը թվագրվում է մթա 3րդ հազարամյակին:հազարամյակին։

* Ամորեական լեզու- շումերական և աքքադական սեպագիր արձանագրություններում առկա են այս լեզվով գրված անձնական անուններ, տարածված է եղել մթա 3րդ- 2րդ հազարամյակում Հյուսիս-Արևմտյան Սիրիայում և Արևմտյան Միջագետքում:Միջագետքում։

* Հին քանաաերենը- որը ևս հայտնի է շումերական և հին եգիպտական տեքստերում առկա բառերով և արտահայտություններով, տարածված է եղել մթա 3րդից 2րդ հազարամյակի կեսերում, Հին Պաղեստինի՝ ներկայիս Հորդանանի և Իսրայելի և Փյունիկիայի՝ ներկայիս Լիբանանի տարածքում:տարածքում։

* Ուգարիտ- առկա են այս լեզվով մեծ քանակությամբ սեպագիր արձանագրություններ, որոնք հայտնաբերվել են ականներին Հյուսիս-արևմտյան Սիրիայում:Սիրիայում։ Գրավոր հուշարձանները թվագրվում են մթա 2րդ հազարամյակի սկզբով, լեզուն գործածվել է [[Ուգարիտ]] քաղաք-պետությունում:պետությունում։

* Փյունիկերեն- հայտնի է մթա 2 րդ հազարանյակի գրություններով, ամենահին գրությունները վերագրվում են մթա 2րդ դարին:դարին։ Տարածված էր [[Փյունիկիա]]յում, և գաղութացման միջոցով տարածվեց ողջ Միջերկրածովյան ավազանում՝ [[Կիպրոս]], Հարավային [[Իտալիա]], Հարավային [[Իսպանիա]], [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]:։

* Հին Եբրայերեն- հայտնի է մթա 12- 3 դարերի հուշարձաններից:հուշարձաններից։ Հավանաբար խոսակցական է մնացել մինչև մեր թվարկոթյան առաջին դարերը:դարերը։ Մինչև 18րդ դարն օգտագործվել է ավետարանի տեքստերում , որպես գրավոր լեզու Տարածված է եղել հին [[Պաղեստին]]ի տարածքում :։ Որպես կրոնական լեզու օգտագործվում է մինչ այժմ:այժմ։

* Արամեերեն-հայտնի է մթա 9րդ դարից, որպես «հինարամեական», ավելի ուշ ներկայացվել է միջնադարյան ժամանակաշրջանի լեզուներով և բարբառներով, գոյատևել է գրեթե մինչև 14րդ դարը :։ Տարածված է եղել Սիրիայի, Պաղեստինի, Միջագետքի տարածքներում, ընդհուպ մինչև արևմտյան [[Իրան]]:։

* Հին հարավարաբական լեզուներ, այլ կերպ «էպիգրաֆիկ հարավարաբական» (սաբայական, մինայական, քաթաբանական, հադրամաության լեզուներ-հայտնի են մթա 1ինից մինչր մթ 6րդ դարի գրավոր հուշարձաններից:հուշարձաններից։ մՏարածված են եղել ժամանակակից Եմենի տարածքում և Հարավային Արաբիային կից տարածքներում, ներառյալ Եմենը:Եմենը։

* Հին-եթովպական լեզու կամ գեեզ-հայտնի է մթա 4րդ դարի Աքսումի հին թագավորական գրառումներից, որպես խոսակցական գոյատևել է գրեթե մինչև 10րդ դարը:դարը։ Այդ ժամանակաշրջանում տարածված էր Աքսումի հին պետության տարածքում և ժամանակակից [[Եթովպիա]]յի և [[Էրիթրեա]]յի հյուսիս-արևելյան կից տարածքներում:տարածքներում։ Մինչ այժմ օգտագործվում է որպես եթովպական քրիստոնեական եկեղեցու կրոնական լեզու:լեզու։

* Հին-արաբերեն -գոյություն է ունեցել, հավանաբար, որպես հին քոչվոր և նստակյաց ցեղային բարբառների ժողովածու և հայտնի է էպիգրաֆիկ՝արձանագրային տեքստերի ոչ մեծ քանակությամբ, որոնք վերաբերում էին մթա և մթ առաջին դարերին:դարերին։ Մինչիսլամական ժամանակաշրջանում տարածված է եղել Կենտրոնական և Հյուսիսային Արաբիայի տարածքում, իսկ ցեղերի գաղթի արդյունքում մթ սկզբներին տարածվել է Պաղեստինի, Սիրիայի և Միջագետքի տարածքում:տարածքում։

Ներկայացված են ինչպես մի շարք մեզ հայտնի սեմական լեզուներ, այնպես էլ լեզուներ, որոնք չունեն իրենց գրավոր պատմությունը:պատմությունը։

* [[արաբերեն|Ժամանակակից արաբերեն]]-ներկայացված է միասնական գրական լեզվով և մի շարք խոսակցական բանավոր ձևերով (բարբառներով), տարածված է Առաջավոր Ասիայի, Այուսիս-արևելյան և Հյուսիսային Աֆրիկայի բոլոր արաբական երկրների ինչպես նաև մի շարք հարևան երկրնորի տարածքում:տարածքում։ Խոսողների թվով(որոշ տվյալներով 190-250մլն մարդ) պատկանում է աշխարհի ամենամեծ լեզուներին:լեզուներին։

* [[Մալթայերեն]]—տարածված է Մալթա կղզում:կղզում։ 1990թ տվյալներով Մալթայում այդ լեզվով խոսողների թիվը կազմում է 365 հազար, մալթերենով խոսողների ընդհանուր թիվը 500 հազար է:է։

* [[Ամհարերեն]]-Եթովպիայի պետական գրավոր և բանավոր լեզուն է, 1980-1990թթ-ից խոսողների թիվը կազմում է 15մլն մարդուց ավել:ավել։ Առաջին գրավոր աղբյուրները, որոնք վկայում են ամհարերենի մասին վերաբերում են 14րդ դարին, որպես գրական լեզու զարգանում է 19րդ դարի վերջերից:վերջերից։

* [[եբրայերեն|Ժամանակակից եբրայերեն]]-գրական և խոսակցական լեզու, Իսրայելի հանրապետության 2 պաշտոնական լեզուներից մեկն է:է։ 1980ականների վերջերի տվյալներով խոսողների թիվը կազմում է մոտ 5 մլն մարդ:մարդ։

* Նոր-արամեական լեզուներ-ներկայումս ներկայացված են բարբառների մի շարք խմբերով՝ արևմտյան լեզուների խմբով (Սիրիայի 3 նահանգներում Դամասկոսից հյուսիս-արևելք). արևելյան լեզուների խմբով, տարածված են հարավ արևելյան Թուրքիայում, Հյուսիսային Իրաքում, հյուսիս-արևմտյան Իրանում; ինչպես նաև մանդեական լեզվով, որը տարածված է Իրանի և Իրաքի հարավային սահմանում և ասորական լեզվով, որն էլ տարածված է կղզյակներով Հյուսիսային [[Իրան]]ում, Հյուսիսային [[Իրաք]]ում, [[Սիրիա]]յում, [[Թուրքիա]]յում, [[Հայաստան]]ում, [[Վրաստան]]ում ինչպես նաև ասորական սփյուռքում:սփյուռքում։ Ասորիական լեզվով խոսողների ընդհանուր թիվը, 1990թ-ի տվյալներով, կազմում է մոտ 330 հազար մարդ:մարդ։

* Ժամանակակից հարավ-արաբական լեզուներ-մեհրի, հարսուսի, բատհարի, հաբյոտ, ջուբբալի (շախրի) (мехри, харсуси, батхари, хобйот, джиббали )- տարածված են Արաբական թերակղզու հարավում, [[Եմեն]]ի և [[Օման]]ի տարածքում, Սոկոտրին՝ Սոկոտրա կղզում:կղզում։ Ընդհանուր առմամբ այս լեզուներով խոսողների թիվը , 1977թ-ի տվյալներով, կազմում է մոտ 200 հազար մարդ:մարդ։

* Ժամանակակից եթովպական լեզուները ներկայացված են լեզուների հյուսիսային և հարավային խմբերով:խմբերով։

Հյուսիսային խմբին է վերաբերում տիգրայ լեզուն, որը համարվում է հին գեեզի ժառանգ:ժառանգ։ Տարածված է Էրիթրեայում և Եթովպիայի հյուսիսային շրջաններում:շրջաններում։ Խոսողների թիվը, 1995թ-ի տվյալներով, կազմում է մոտ 4 մլն մարդ:մարդ։ Տիգրե լեզուն տարածված է Էրիթրեայում և [[Սուդան]]ի սահմանամերձ շրջաններում:շրջաններում։ 1990 ականների տվյալներովխոսողների թիվը կազմում է մոտ 1 մլն մարդ:մարդ։ Հարավային խմբին են վերաբերումարգաբբան, խարարին և արևելյան գուրագեն, հյուսիսային և արևմտյան գուրագեն, գաֆատը և մի շարք այլ մոտ-բարեկամական լեզուներ:լեզուներ։ Տարածված են Եթովպիայում և հարևան երկրներում:երկրներում։ Յուրաքանչյուր խմբի խոսողների թիվը տատանվում է 500ից մինչև մի քանի հազար մարդ:մարդ։

{{template:navbox|child

{{template:navbox|child

{{template:navbox|child

* Дьяконов И.М. Семито-хамитские языки. Опыт классификации, М.:։ КомКнига, 2006.