«Երիտթուրքերի հեղաշրջում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 41.
 
== Արաբական քաղաքական ուժերը. Օսմանյան կայսրության մասնատման սկիզբը ==
Հեղափոխությունից հետո արաբական ազգայնական շարժման կենտրոնը տեղափոխվեց [[Կոստանդնուպոլիս]], որտեղ կենտրոնացվեցին արաբ հասարակության առավել գործուն տարրերը` սպաներսպաները, ուսանողներուսանողները, բարձրաստիճան պաշտոնյաներպաշտոնյաները: [[1908]] թվականի [[սեպտեմբերի 2]]-ին Կ․ Պոլսում հավաքի ժամանակ արաբները հիմնեցին առաջին քիչ թե շատ մասսայականզանգվածային արաբական կազմակերպությունը, որը ստացավ «Արաբա-Օսմանական եղբայրություն» անվանումը՝ «Ալ-Իխա ալ-արաբի ալ-օսմանի»: Եղբայրությունը սկսեց հրատարակել իր թերթը և բացեց իր մասնաճյուղերը [[Օսմանյան կայսրություն({{lang-ar|Օսմանյանالإخاء կայսրության]]العربي արաբական գրեթե բոլոր նահանգներում: Կազմակերպությունը պաշտպանում էր երիտթուրքական դիրքերըالعثماني}}), նրաորն հիմնադիրուներ ժողովինիր ներկա էին Միություն և առաջադիմություն կոմիտեի անդամներըթերթը: Եղբայրության ղեկավարները [[Պանթյուրքիզմ|պանօսմանիզմ]]ի կողմնակիցներ էին և ընդունում էին այսպես կոչված «օսմանյան ազգի» գոյությունը: Նրանց ծրագրում չէր խոսվում արաբ ազգի, նրանց ինքնավարության, առավել ևս անկախության մասին: Ընդհակառակը, «Արաբա-օսմանական եղբայրության» ծրագիրը իր հիմնական նպատակն էր համարում աջակցել Միություն և առաջադիմություն կոմիտեին: Միակ ազգային պահանջներն էին ազգային հավասարությունը, [[արաբերեն]]ով կրթությունը և արաբական սովորույթների պահպանումը: Եղբայրության ղեկավարները երիտթուրքական կուսակցությանը պատկանող [[արաբներ]] էին: [[1909]] թվականին նրա գործունեությունը արգելվեց:
 
Այլ հայտնիՀայտնի ազգային կազմակերպություններ էին «Գրական խմբակը» և «Կահտանիան»: Երիտթուրքական կառավարության ազգայնական քաղաքականությունը առաջացրեց փոքրամասնությունների դիմադրությունը և դրդեց արաբ ազգայնականներին ընդդիմանալ երիտթուրքական ռեժիմին: Արաբ-Օսմանական եղբայրության ժամանակները անցան, և արաբ ազգային շարժումը ձեռք բերեց բացահայտ հակաթուրքական բնույթ: Օրիանական քաղաքական կազմակերպությունների արգելքը ստիպեց արաբական շարժման առաջնորդներին փոխել մարտավարությունը: Նրանք անցան պայքարի օրինական միջոցների և ընդհատակյա աշխատանքի համատեղմանը և ակտիվացրեցին գործունեությունը արտասահմանում: 1909 թվականի ամռանը գաղտնի «արաբա-օսմանական եղբայրության» փոխարեն նրանք [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] հիմնեցին «Գրական Խմբակը»՝ «ալ-ՄունտադաՄունթադա ալ-ադաբի»: Նրա պաշտոնական նպատակները չունեին ոչ մի ընդհանրություն քաղաքականության հետ և այն ընդունվում էր երիտթուրքերի կողմից որպես մշակութային({{lang-լուսավորչական կազմակերպություն: Ակումբի սոցիալական հենարանը նույնն էր, ինչ «արաբա-օսմանական եղբայրությանը», իսկ ղեկավար կազմը բացարձակապես տարբեր էր: Նրանք մարդիկ էին, ովքեր իրենց ամբողջությամբ նվիրել էին թուրքական ճնշման դեմar|المنتدى պայքարինالعربي}}): Հաշվվում էր մի քանի հազար անդամ, մեծամասամբմեծամասամբ՝ ուսանողներ: Այն իր մասնաճյուղերն ուներ [[Սիրիա]]յի և [[Իրաք]]ի շատ քաղաքներում: [[1909]] թվականի վերջին «Գրական խմբակի» ներկայացուցիչ Աբդ ալ-Քերիմ Խալիլը հիմնադրեց գաղտնի քաղաքական կազմակերպություն: Արաբների միֆական նախնի ԿախտանիԿահտանի անունով այն կոչվեց «Կախտանիա» ({{lang-ar|قحطانية}}): Այս ընկերությունը հիմնականում բաղկացած էր արաբ սպաներից, որոնք ծառայում էին թուրքական բանակում: Ընկերության անդամները հրաժարվեցին «արաբա-օսմանական եղբայրության» պանօսմանական սկզբունքներից և արաբներին համարում էին հատուկ ազգ: Նրանք ենթադրում էին վերակառուցել [[Օսմանյան կայսրություն]]ը և ստեղծել երկազգ արաբա-օսմանյան պետություն [[Ավստրո-Հունգարիա]]յի օրինակով:
 
Գաղտնի ընկերության կենտրոնը գտնվում էր Կոստանդնուպոլսում: Ստեղծման առաջին տարում ընկերությունը ծավալում է բուռն կազմակերպչական գործունեություն, սակայն ի վերջո այն այդպես էլ չի անցնում հստակ գործողությունների [[1911]] թվականին [[Փարիզ]]ում մի խումբ արաբ ուսանողներ հիմնադրեցին «Երիտարաբական միությունը» ({{lang-ar|جمعية العربية الفتاة}}), իրենց առջև նպատակ դնելով լինել այն, ինչ երիտթուրքերը [[Թուրքիա]]յի համար: Ավելի որոշակի ծրագիր հասունացավ աստիճանաբար` հենվելով արաբական անկախության սկզբունքների վրա: Ժամանակի ընթացքում նրանք սկսեցին պահանջել արաբական երկրների անկախացումը և պայքարում էին արաբների ազատագրման համար թուրքերից և այլ օտարերկրյա տիրապետությունից: «Երիտարաբական միությունը» գործում էր խիստ գաղտնի: Նրանք իրենց փաստաթղթերում օգտագործում էին բազմաթիվ գաղտնաբառեր: Ուսումը ավարտելուց հետո հայրենիք վերաառնալով, նրանք մտան ակտիվ քաղաքական պայքարի մեջ: 1913 թվականին նրանք հանդես եկան բոլոր արաբական ազգային կուսակցությունների և կազմակերպությունների միավորման նախաձեռնությամբ: Այս միությունը մեծ դեր խաղաց արաբական ազգային-ազատագրական շարժման պատմության մեջ:
 
[[1913]] թվականի [[ապրիլիհունիսի 418]]-ին[[Հունիսի «Երիտարաբական23|23]]-ը Միության»տեղի ներկայացուցիչներըունեցավ դիմեցին Ապակենտրոնացման կուսակցությանը` Փարիզում[[Արաբական առաջին արաբական կոնգրեսի հրավիրման առաջարկով: Առաջարկը ընդունվեց և Ապակենտրոնացման կուսակցությունը ձեռնամուխ եղավ կոնգրեսի նախապատրաստմանը: Այն կայացավկոնգրես (1913)|Արաբական թվականիառաջին հունիսի 18-23-ինկոնգրեսը]], ներկա էին 24 պատվիրակ, որոնցից 19-ը` [[Սիրիա]]յից և [[Լիբանան]]ից, 2-ը` [[Իրաք]]ից, 3-ը` [[ԱՄՆ]]-ի արաբական համայնքներից: Այն պահանջեց ճանաչել արաբների ազգային իրավունքները և արաբներին տալ ավելի մեծ մասնակցություն [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] կենտրոնական կառավարությունում, ինչպես նաև ինքնավարություն տալ արաբական նահանգներին: Կոնգրեսի բանաձևերը ներկայացվեցին [[Ֆրանսիա]]յի արտգործարտաքին գործերի նախարարին, Փարիզում մեծ տերությունների դեսպաններին և թուրքական կառավարությանը: Քանի որ այդ ընթացքում Ֆրանսիան թուրքերի հետ վարում էր պարտքի շուրջ բանակցություններ և հետևաբար մեծ ազդեցություն ուներ Թուրքիայի վրա, Փարիզ հրավիրեց Թուրքիայի կառավարության ներկայացուցիչ [[Միհդատ Բեյ]]ին, ով էլ երիտթուրքական կուսակցության անունից ստորագրեց համաձայնագիր կոնգրեսի ներկայացուցիչ Ալ-Զահրավիի հետ: Սակայն համաձայնագիրը չիրականացավ: Երիտթուրքերը արեցին ամեն հնարավորը, որ ձախողեն համաձայնագրի իրականացումը:
 
== Արտաքին հղումներ ==