«Աբու ալ-Աթահիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 12.
'''Աբու-լ-Աթահիան''' ([[748]] / [[145]] հիջրա – [[825]] / [[213]] հիջրա) ամբողջական անուն՝ {{lang-ar| إسماعيل بن القاسم العنزي}}, {{transl|ar|DIN|''Իսմա'իլ իբն Կասիմ ալ-'Անազի''}}, [[արաբ]] [[մուսուլման]] բանաստեղծ էր, համարվում է արաբական նորացման պոեզիայի հիմնադիրներից մեկը՝ [[Աբու Նուվաս]]ի և [[Բաշշար իբն Բուրդ]]ի հետ միասին:
 
== Արաբական գիտության և մշակույթի ծաղկումն ու թարգմանականթարգմանչական շարժումը==
[[750]] թվականին [[արաբ]]ական միջնադարյան պետության [[Քաղաքականություն|քաղաքական]] և [[Մշակույթ|մշակութային]] կյանքում տեղի ունեցան արմատական փոփոխություններ: Դա կախվածկապված էր դինաստիաների փոփոխության հետ: Գրեթե [[100]] տաիտարի իշխած [[Օմայյաններ]]ը իրենց տեղը զիջեցին [[Աբբասյաններ]]ին: Օմայան վերջին խալիֆ [[Մրվան II]]-ը փախավ [[Եգիպտոս]] և այնտեղ սպանվեց: Խալիֆ դարձավ Աբբասյան [[Աբու ալ-Աբբաս Սաֆահ]]ը: Աբբասյանները իշխել են [[750]]-[[1258]] թվականներթվականներին: 2-րդ Աբբասյան խալիֆ [[Աբու Ջաֆար ալ-Մանսուր|ալ-Մանսուր]]ի օրոք` [[762]] թվականին մայրաքաղաք դարձավ [[Բաղդադ]]ը:
 
Սկզբնական շրջանում պետությունը հենվում էր [[շուուբիներ]]ի և արաբների, մասամբ պարսիկների վրա: Բայց հետզհետե պարսիկները ներխուժեցին պետական կառավարման ապարատ, նրանցից սկսեցին նշանակել հրամանատարներ, [[վեզիր]]ներ: Աբբասյանների կառավարման շրջանում մշակույթը նշանակալի վերելք ապրեց, խալիֆները խթանում էին [[Գիտություն|գիտության]] բոլոր ճյուղերի զարգաումըզարգացումը:Այդ շամանակ գրականության վրա մեծ ազդեցություն ունեին մաքուր [[Արաբական մշակույթ|արաբական]], [[հունական մշակույթ|հունական]] և [[արևելյան մշակույթ]]ը: [[Պարսկական մշակույթ]]ը ազդեցություն է ունեցել [[արաբ]]ների և [[պարսիկ]]ների միախառնմանը, [[հնդկական մշակույթ|հնդկականը]]` [[Տնտեսություն|տնտեսության]] և գիտության զարգացմանը: Այդ մշակույթները տարածվեցին դպրոցների և զանազան թարգմանականթարգմանչական գրականության շնորհիվ: Հին գիտությունների ներթափանցման հիմնական եղանակը թարգմանություններն ու արտագրություններն էին: [[Արիստոտել]]ի, [[Պլատոն]]ի, [[Հիպոկրատ]]ի և այլ հույն գիտնականների աշխատությունները նպաստեցին [[Փիլիսոփայություն|փիլիսոփայության]] , [[Բժշկություն|բժշկության]], [[Տրամաբանություն|տրամաբանության]] և այլ գիտությունների զրգացմանը:
 
[[Գրականություն]]ը, որն անվանվում էր Աբբասյանների շրջանի գրականություն, հասավ բարձր մակարդակի: Գրականության գլխավոր կենտրոնը [[Բաղդադ]]ն էր, ինչպես նաև՝ [[Քուֆա]]ն և [[Բասրա]]ն: Այլ ազգերի գիտությունն ու գրականությունը միախառնվում էին արաբականի հետ փոխառությունների և թարգմանությունների ճանապարհով: Պոեզիայի ժանրերն ու նպատակները նկատելի փոփոխություններ կրեցին: Նոր պոեզիայի հետևորդնորը հնումգնում էին իրենց ճանապարհով: Ժանրերի մեծ մասը մնաց ավանդությանը համապատասխան, սակայն եզակի բացառություններ էին նկատվում: Գրեթե վերացավ քաղաքական պոեզիան: Նոր ուղղություններ և թեմաներ պետք է համարել փիլիսոփայական, [[Սուֆիզմ|սուֆիական]] բանաստեղծությունները, [[Հեքիաթ|հեքիաթները]] բանաստեղծությունների մեջ, ծաղրական և հումորային բանաստեղծությունները: Բացի ավանդական թեմաներից նկարագրում էին նաև առօրյա կյանքը: Աբբասյանների սկզբնական շրջանում [[Հռետորություն|հռետորական արվեստը]] տարածված էր: Տարածվեց [[գրագրություն]]ը: Առաջացավ և տարածում ստացավստացան գրավոր փաստաթղթերի ձևերը:
 
==Նոր ժանրերի առաջացում==
Արաբական միջնադարյան գրականության պատմության առաջին փուլը կամ Աբբասյան առաջին շրջանը ներառում է մոտ [[75]] տարի: [[Իրան]]ա-[[սիրիա]]կան, [[Հույներ|հունական]] ծագում ունեցող «նոր» մուսուլմանները, որոնք [[իսլամ]] էին ընդունել, մավալինելրի կարգավիճակում էին` չունեին լիարժեք իրավունքներ: Սակայն նրանք սկսեցին մեծ դեր խաղալ [[Արաբական խալիֆայություն|խալիֆայության]] կյանքում և սկսեցին պայքար իրենց իրավունքները [[արաբ]]ների իրավունքների հետ հավասարեցնելու համար: Այս պայքարը ստացավ շուուբիական ({{lang-ar| شعب-شعوب}}, շուուբ` ազգեր) անվանումը: [[Քաղաքականություն|Քաղաքական]] և [[Կրոն|կրոնական]] բնույթ կրող պայքարը անդրադառնում էր նաև արաբական գրականության բնույթի վրա: Օմայյան պալատական ձոներգուները սերտորեն կապված էին իրենց ցեղերի հետ և նրանց ստեղծագործության գնահատման չափանիշ էր հաճախ համարվում այս կամ այն ցեղին պատկանելությունը, ոչ թե վարպետությունը:
 
[[8-րդ դար]]ում իրավիճակը փոխվեց: Իշխանության եկած Աբբասյանները հիշում էին, թե երկրին ինչ վնաս հասցրեցինհասցրին ցեղային հակամարտությունները, դրա համար փորձում էին վերացնել ցեղային տարանջատվածությունը: Խալիֆայության ընդհանուր մշակույթային կյանքի մեջ ներառված նախկին [[քրիստոնյա]]ներին, այլադավաններին խորթ էին բեդվինական թեմատիկան, հին արաբական կասիդաների քարացած ձևերն ու բնույթը: Ուստի նոր պոետների նժբանաստեղծություններիբանաստեղծությունների մեջ են թափանցել իսլամին հակասող գաղափարներ: Սակայն գնալով պոետների ստեղծագործություններում նկատվում էին տխուր նոտաներ: Նրանց գիտակցության մեջ աստիճանաբար վերանում էր վստահությունը մուսուլմանական կայսրության անսասան հզորության նկատմամբ, քանի որ արաբների նվաճողական շրջանը մարել էր և խալիֆայության սահմանները չէին ընդարփակվումընդարձակվում, բացի այդ [[Բաղդադ]]ից անջատվում են [[Իսպանիա]]ն և [[Մարոկկո]]ն: Իսլամի ներսում ևս չկար միասնություն: Միմյանց դեմ պայքարում էին [[Սուննի իսլամ|սուննիները]], [[Շիա իսլամ|շիաները]], [[Մութազիլիականություն|մութազիլիները]]:
 
Միջնադարյան պալատական մշակույթի ծաղկումը փոխում է պոետի դիրքը արքունիքում: Յուրաքանչյուր ազնվական դեմք ցանկանում էր ունենալ ձոներգու, որը կգովերգեր իր բարեգործությունները և կծաղրեր իր մրցակիցներին: Վերջանականապես ձևավորվում է պալատական ձոներգուի կերպարը, ով ի տարբերություն հին արաբական պոետների իր գործունեությունը դիտում էր լոկ որպես ապրուստի միջոց վաստակելու եղանակ: Այժմ պոեզիայի գնահատականը կախված էր մեկենասի՝ հովանավորի կամքից: Կախվածության մեջ ընկնելով հովանավորից պոետը չէր մտածում գովերգվող անհատի իրական արժանիքների մասին: Պոետից պահանջվում էր ոչ թե ասվածի ճշմարտացիություն, այլ պարզապես վարպետություն: Հենց այս միջավայրից դուրս եկան պոետներ, ովքեր նորացրին դասական կանոնները, որոնք դժվարությամբ էին իրենց տեղը զիջում: Հատկապես պահպանողական էր ձոներգության մադհը:
Տող 35.
Աբու-լ-Աթահիայի գործունեությունը կարելի է բաժանել երկու մասի: Առաջին շրջանում նա հանդես է գալիս հիմնաականում որպես քնարերգու`ընկղմված իր սիրային ապրումների արտահայտման մեջ: Նրա սիրային բանաստեղծություններում շատ են երկխոսությունները և դրանք ունեն սիրային նամակի բնույթ: Դրանք համեմատաբար թեթև են և պարզ: Ստեղծագործության հաջորդ շրջանում նա արդեն հաստատվում է Հարուն ալ-Ռաշիդի արքունիքում: Բանաստեղծի ողջ պոեզիային բնորոշ են փիլիսոփայական խոհեր:
 
Խոսելով աշխարհի վերջի և ճակատագրի դեմ մարդու անզորության մասին պոետը հանգում է այն եզրակացության, որ եթե երկրային կյանքը միայն պատրանք է, ապա պետք է պատրաստվել հետագա կյանքին`հեռու մնալով երկրային հաճույքներից: Նրա ստեղծագործության մաս է կազմում նրա հայտնի Ուրջուզան«Ուրջուզա»-ն: Այն տարբեր [[աֆորիզմ]]ների և [[Փիլիսոփայություն|փիլիսոփայական]] բովանդակությամբ խրատական ասացվածքների հավաքածու է, որոմորում դարձյալ արծարծվում է մարդկային ջանքերի անպտղությունն ու անխուսափելի մահվան թեման:
 
== Գրականություն ==