«Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ →Կենսագրություն: clean up, replaced: |thumb → |մինի, |left → |ձախից oգտվելով ԱՎԲ |
No edit summary |
||
Տող 33.
Յոհան Քրիստոֆ Ֆրիդրիխ Շիլլերը ծնվել է [[Վյուրտեմբերգ]]յան դքսության Մարբախ քաղաքում, թափառաշրջիկ զինվորական ծառայողի ընտանիքում։ Նրա հայրը զինվորական բուժակ էր։ Դեռ մանուկ հասակից Շիլլերը շատ մեծ հետաքրքրությամբ լսում էր հին ասքերն ու առասպելները, ինչպես նաև հատվածներ Աստվածաշնչից, որոնք սիրով նրա համար կարդում էր նրա մայրը։ Իր ուսումը պատանի Շիլլերը սկսեց [[Լորիս]] գյուղում, որ տեղի քահանա Մուլեռը պարապում էր տանը երեք երեխաների հետ։ [[1772]] թվին տասներեքամյա Շիլլերին սովորելու են ուղարկում այսպես կոչված [[Վյուրտեմբերգյան դուքս Կարլ Եվգենիայի ակադեմիան]]։ Շիլլերը հետագայում միշտ նողկանքի ու սարսափի զգացումով է հիշել դպրոցում անցկացրած մռայլ տարիները։ «Անսիրտ, անհոգի դաստիարակությունը կաշկանդել էր ձևավորվող զգացմունքներիս գեղեցիկ հուզմունքը»,- գրել է նա։ Ակադեմիայում բոլորովին կտրված արտաքին աշխարհից Շիլլերը սովորել է ութ տարի։ Շիլլերին հաջողվում է գաղտնի ուսումնասիրել [[Լեյբնից]]ի, [[Վոլֆ]]ի, [[Հելվեցի]]ի, [[Հոլբախ]]ի, [[Լոկկ]]ի և այլ փիլիսոփաների աշխատությունները չնայած դպրոցում տիրող դաժան, պարզապես ինկվիզիցիոն կարգերին, լրտեսության։ Այստեղ նա առաջին անգամ ծանոթանում է նաև Լեսինգի, Գյոթեի, «գրոհ և փոթորիկ» գրական շարժման հեղինակների ստեղծագործություններին։ Իր անդրանիկ դրամատիկական երկի՝ «Ավազակներ»ի պլանը Շիլլերի մեջ հղացել է դքսի դպրոցում եղած ժամանակ, [[Լեսինգ]]ի [[«էմիլիա Գալոտիի»]] և [[Գյոթե]]ի [[«Գյոց ֆոն Բեռլիհինգեն»]] դրամաների ցնցող տպավորության տակ։ Այստեղ էլ վերջին երեք տարիների ընթացքում գաղտնաբար ու ընդհատումներով սկսել է գեղարվեստորեն իրագործել այդ պլանը։ Երբ ավարտում է ակադեմիան, դրամայի մեծ մասն արդեն գրված, պատրաստ է եղել։ Դուքսը նրան նշանակում է գնդի բժիշկ դպրոցն ավարտելուց հետո, [[1780]] թ-ին։ Շատ դառնություններ է Շիլլերը կրել [[Կարլսշուլեյում]] եղած տարիներին։ «Ակադեմիայից դուրս գալու օրը…ինձ համար խնդալից տոնախմբություն կլինի»,- գրել է Շիլլերը իր դպրոցական դասընկերներից մեկին։ Զրկանքների ու հալածանքների է նա ենթարկվել նաև այն ժամանակ, երբ թվացել է, թե վերջապես ազատագրվել է այդ հեղձուցիչ բանտից։
Գերմանիայից փախչելուց հետո Շիլլերի համար սկսվում է մի աստանդական կյանք։ Նա լինում է [[Մանհեյմ]]ում, [[Շտուտգարտ]]ում, [[Լեյպցիգ]]ում, [[Դրեզդեն]]ում, ծանոթանում է ժամանակի գրական աշխարհի ներկայացուցիչների հետ։
Ֆրիդրիխ Շիլլերը 1772 թ-ին ավարտել է Լյուդվիգսբուրգի լատինական դպրոցը, 1780 թ-ին՝ ռազմական ակադեմիան, որտեղ սովորել է նախ իրավաբանություն, ապա՝ բժշկություն: Որպես բժիշկ աշխատել է Շտուտգարդի գնդում: Ուսանողական տարիներին հրապուրվել է XVIII դարի վերջին Գերմանիայում հայտնի «Գրոհ և փոթորիկ» գրական շարժման, ֆրանսիական և անգլիական լուսավորիչ-փիլիսոփաների գաղափարներով: Նրա հասարակական-քաղաքական հայացքների ձևավորման վրա մեծապես ազդել են գերմանական հակաավատատիրական հրապարակախոսությունը և ամերիկյան ազատագրական շարժումները:
Շիլլերը հայտնի է դարձել «Ավազակներ» (1781 թ.) դրամայով, որտեղ պատկերել է ժամանակի իրականության ողբերգականությունը, թշնամանքն ու ատելությունը մարդկային փոխհարաբերություններում: Գլխավոր հերոսը՝ Կարլ Մոորը, բացահայտելով եղբոր հրեշավոր հանցագործությունը, ընկալում է այն որպես համընդհանուր անբարոյականություն և վրեժ լուծում շրջապատի մարդկանցից:
1782 թ-ին Մանհայմում «Ավազակների» բեմադրությունը դիտելու համար Շիլլերն առանց թույլտվության բացակայել է գնդից, որի համար նրան կալանավորել են և պարտադրել ստեղծագործել միայն բժշկական թեմայով: Նա ստիպված հեռացել է Շտուտգարդից. 1782 թ-ից ապրել է Գերմանիայի տարբեր քաղաքներում:
1783 թ-ին հրատարակել է «Ֆիեսկոյի դավադրությունը Ջենովայում», 1784 թ-ին՝ «Սեր և խարդավանք» դրամաները: Շիլլերն իր դրամատիկական ու քնարական առաջին ստեղծագործություններով նոր թափ, նպատակասլացություն և հասարակական հնչողություն է հաղորդել «Գրոհ և փոթորիկ» շարժմանը: Առանձնապես մեծ նշանակություն է ունեցել «Սեր և խարդավանք» պիեսը, որը գերմանական գրականության մեջ քաղաքական ուղղվածության առաջին դրաման է, որտեղ գրողն արտացոլել է ժամանակի սոցիալական հակասություններն իշխող վերնախավի՝ ազնվականության և իրավազուրկ ժողովրդի միջև:
1783–87 թթ-ին Շիլլերը գրել է «Դոն Կառլոս» դրաման, որտեղ պատկերել է պայքարը բացարձակ միահեծան գաղափարախոսության և ազատատենչ բանականության միջև: Դրամայում մարկիզ Պոզայի կերպարով հեղինակն ընդգծել է վեհանձն գաղափարապաշտի ողբերգական վիճակը հակասական իրականության մեջ: Հերոսը երազում էր «լավագույն պետության» մասին, որտեղ մարդասեր և բարի թագավորների կամքով կհաղթանակեր արդարությունը:
1787–93 թթ-ին Շիլլերն իրեն հուզող հասարակական-քաղաքական հարցերի պատասխանները փնտրելու համար ուսումնասիրել է անցյալը: 1788 թ-ին խմբագրել է «Նշանավոր ապստամբությունների և դավադրությունների պատմություն» խորագրով մատենաշարը: Գրել է «Իսպանիայի գերիշխանությունից Նիդեռլանդների դուրս գալու պատմությունը» (հատոր 1, 1788 թ.), «Երեսնամյա պատերազմի պատմությունը» (1793 թ.) աշխատությունները: Նա ողջունել է Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունը, և 1792 թ-ին Կոնվենտը (օրենսդիր և գործադիր մարմին` 1792–95 թթ-ին) նրան՝ «իբրև մարդկության և ազատության բարեկամի», արժանացրել է Ֆրանսիայի Հանրապետության պատվավոր քաղաքացու կոչման: Ընդունելով հեղափոխության նշանակությունը՝ մերժել է հասարակության վերակառուցման հեղափոխական՝ արմատական միջոցները, և առաջադրել է գեղագիտական դաստիարակության ընդարձակ ծրագիր: Շիլլերն Իմանուիլ Կանտի փիլիսոփայության ազդեցությամբ գրել է «Ողբերգականը արվեստում» (1792 թ.), «Նամակներ մարդու գեղագիտական դաստիարակության մասին» (1795 թ.), «Պարզամիտ և սենտիմենտալ պոեզիայի մասին» (1795–96 թթ.) և այլ աշխատություններ:
1799 թ-ին Շիլլերը հաստատվել է Վայմարում, որտեղ մտերմացել է Վոլֆգանգ Գյոթեի հետ: Նրանք միասին գրել են 400-ից ավելի էպիգրամներ տգիտության, քաղքենիության և կեղծ բարեպաշտության դեմ: Վայմարյան շրջանում Շիլլերը գրել է նաև բալլադներ («Ձեռնոց», «Իբիկոսի կռունկները»), բանաստեղծություններ («Իդեալներ», «Զանգի երգը», «Երգի իշխանությունը», «Իդեալն ու կյանքը», «Հունաստանի աստվածները»), «Վալլենշտայն» (հրատարակվել է 1800 թ-ին) եռերգությունը, «Մարիա Ստյուարտ» (1801 թ.), «Օռլեանի կույսը» (1801 թ.), «Վիլհելմ Տել» (1804 թ.) դրամաները:
Շիլլերը դրամաներում ներկայացրել է մարդու ողբերգական ճակատագիրը պատմության բեկումնային շրջաններում:
Շիլլերն ստեղծել է քաղաքական դրաման և նոր թատրոնը՝ ազատ գաղափարախոսությամբ: Նրա դրամատուրգիան մեծ ազդեցություն է ունեցել եվրոպական գրականության (Հենրի Իբսեն, Գերհարդ Հաուպտման, Բեռնարդ Շոու, Բերտոլդ Բրեխտ, Ժան-Պոլ Սարտր) զարգացման վրա:
Շիլլերը ծանոթ էր հայ ժողովրդի պատմությանը. նրա «Ոգետես» վեպի գլխավոր հերոսի անունը Հայ է:
Շիլլերի գործերից առաջինը հայերեն է թարգմանել Խաչատուր Աբովյանը, ապա` նաև Քերովբե Պատկանյանը, Ղևոնդ Ալիշանը, Մանուկ Աբեղյանը, Ալեքսանդր Ծատուրյանը, Րաֆֆին, Վաղարշ Վաղարշյանը և ուրիշներ: Հայկական թատրոնում բեմադրվել են Շիլլերի «Ավազակներ», «Սեր և Խարդավանք», «Վիլհելմ Տել», «Դոն Կառլոս», «Մարիա Ստյուարտ» և այլ գործեր:
[[Պատկեր:Goethe Schiller Weimar 2.jpg|մինի|200px|ձախից|Շիլլերի (աջից) և Գյոթեի հուշարձանը [[Վայմար]]ում]]
| |||