Վիքիպեդիա

«Սայքս-Պիկոյի համաձայնագիր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
միացնել
No edit summary
Տող 1.
{{միացնել|Սայքս-Պիկոյի համաձայնագիր (1916)}}
[[Պատկեր:MPK1-426 Sykes Picot Agreement Map signed 8 May 1916.jpg|մինի|Սայքս–Պիկոյի համաձայնագրին կից քարտեզը]]
'''Սայքս–Պիկոյի համաձայնագիր''', գաղտնի համաձայնագիր [[Մեծ Բրիտանիա]]յի և [[Ֆրանսիա]]յի միջև՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] ասիական տիրույթների բաժանման մասին։ ԿնքվելԳաղտնի տորագրել են Անգլիայի արտգործնախարար է. Գրեյն ու Ֆրանսիայի դեսպան Պ. Կամբոնը [[1916Լոնդոն]]թ.ում, [[մայիսի 161916]]-ին։ի Համաձայնագրիմայիսին: նախագիծըԿոչվել պատրաստելէ էինհամաձայնագրի դիվանագետներ՝նախագիծը պատրաստած անգլիացիդիվանագետներ Մարկ ՍայքսըՍայքսի (Մեծ Բրիտանիա) և ֆրանսիացի ժորժ ՊիկոնՊիկոյի (այստեղից էլ անվանումըՖրանսիա)։ Համաձայնեցվել է [[Ցարական Ռուսաստան|ցարական կառավարության]] հետ, ստորագրվել [[Լոնդոն]]ում, գաղտնի։անունով:
 
== Նախապատմությունը ==
Դեռևս 1915-ի անգլո-ֆրանսիական-ռուսական գաղտնի համաձայնագրին նախորդած բանակցությունների ժամանակ Անգլիան և Ֆրանսիան Ռուսաստանից որպես փոխհատուցում՝ [[Կ․ Պոլիս]]ի և նեղուցների դիմաց պահանջեցին ճանաչել իրենց հավակնություններն արաբական երկրների նկատմամբ։ Հենց նույն բանակցությունները բացահայտեցին արաբական երկրների բաժանման շուրջը Անգլիայի և Ֆրանսիայի միջև տարաձայնությունները, որոնք կարգավորելու համար 1915-ի նոյեմբերին սկսեցին անգլո- ֆրանսիական նոր բանակցություններ։▼
 
▲Դեռևս [[1915]]-ի անգլո-ֆրանսիականֆրանս-ռուսական գաղտնի համաձայնագրին նախորդած բանակցությունների ժամանակ Անգլիան և Ֆրանսիան Ռուսաստանից որպես փոխհատուցում՝ [[Կ․ Պոլիս]]ի և նեղուցների դիմաց պահանջեցինպահանջում են ճանաչել իրենց հավակնություններն արաբական երկրների նկատմամբ։ Հենց նույն բանակցությունները բացահայտեցինբացահայտում են արաբական երկրների բաժանման շուրջըշուրջ Անգլիայի և Ֆրանսիայի միջև տարաձայնությունները, որոնք կարգավորելու համար 1915-ի նոյեմբերին սկսեցինսկսվում են անգլո- ֆրանսիական նոր բանակցություններ։ 1916-ի սկզբին Կովկասյան ճակատում ռուսական զորքերի հաջողությունները աշխուժացման նոր ադակ են դառնում Թուրքիայի տարածքի բաժանման անգլո-ֆրանսիական մեկընդմեջ ընթացող այդ բանակցությունների համար: Արդյունքում՝ 1916-ի փետրվարին կազմվում է համաձայնագրի նախագիծը:
1916-ի փետրվարին կազմվեց համաձայնագրի նախագիծը, ըստ որի արաբական երկրները բաժանվում էին հինգ գոտիների (որոնց մեջ էին մտնում նաև [[Արևմտյան Հայաստան]]ի մի մասը և [[Քուրդիստան]]ը)։ ▼
# Կապույտ գոտին, որն ընդգրկում էր Արևմտյան [[Սիրիա]]ն, [[Լիբանան]]ը, [[Կիլիկիա]]ն, [[Այնթապ]]ը, [[Ուրֆա]]ն, [[Մարդին]]ը, Դիարբեքիրը և [[Հեքիարի]]ի մարզը ([[Վանա լիճ|Վանա լճից]] հարավ), անցնելու էր Ֆրանսիայի տիրապետության տակ։ ▼
# Կարմիր գոտին, որն ընդգրկում էր [[Իրաք]]ի հարավային մասը ([[Բաղդադ]]ով և [[Բասրա]]յով), ինչպես նաև պաղեստինյան նավահանգիստներ [[Հայֆա]]ն և [[Աքքա]]ն, անցնում էր Անգլիայի տիրապետության տակ։▼
# Դարչնագույն գոտին ընդգրկում էր [[Պաղեստին]]ը, որտեղ հաստատվելու էր միջազգային վարչություն, որի ձևը որոշվելու էր Ռուսաստանի և մյուս դաշնակիցների հետ համաձայնություն կայացնելուց հետո։ ▼
# «Ա» գոտին (Արևելյան Սիրիան և [[Մոսուլ]]ի վիլայեթը) դառնում էր Ֆրանսիայի ազդեցության ոլորտ։ ▼
# «Բ» գոտին (Անդրհորդանանը և Կենտրոնկանա Իրաքը) դառնում էր Անգլիայի ազդեցության ոլորտ։▼
 
== Համաձայնագրի նախնական բովանդակությունը ==
Ապա «Ա» և «Բ» գոտիները իբր պետք է միավորվեին արաբական պետությունների ֆեդերացիա։▼
[[File:Armenian Question Encyclopedia 399.jpg|thumb|Օսմանյան Կայսրության բաժանումը ըստ Սայքս-Պիկոյի համաձայնագրի (1916)]]
▲1916Սայքս-իՊիկոյի փետրվարինհամաձայնագիրը կազմվեցնախատեսում համաձայնագրի նախագիծը, ըստ որիէր արաբական երկրները բաժանվում էինբաժանել հինգ գոտիների (որոնց մեջ էին մտնում նաև [[Արևմտյան Հայաստան]]ի մի մասը և [[Քուրդիստան]]ը)։
▲# «Կապույտ» գոտին, որն ընդգրկում էր Արևմտյան [[Սիրիա]]ն, [[Լիբանան]]ը, [[Կիլիկիա]]ն՝ հարավ-արևելյան [[Անատոլիա]]ն, ([[Այնթապ]]ը, [[Ուրֆա]]ն, [[Մարդին]]ը, Դիարբեքիրը[[Դիարբեքիր]] և [[ՀեքիարիՀաքյարի]]ի մարզըմարզ ([[Վանա լիճ|Վանա լճից]] հարավ)), անցնելու էր Ֆրանսիայի տիրապետության տակ։
▲# «Կարմիր» գոտին, որն ընդգրկում էր [[Իրաք]]ի կենտրոնական և հարավային մասը ([[Բաղդադ]]ով և [[Բասրա]]յով), ինչպես նաև պաղեստինյան նավահանգիստներ [[Հայֆա]]ն և [[Աքքա]]ն, անցնում էր Անգլիայի տիրապետության տակ։
▲# «Դարչնագույն» գոտին ընդգրկում էր [[Պաղեստին]]ըի մնացած մասը, որտեղ հաստատվելու էր միջազգային վարչությունկառավարում, որի ձևը որոշվելու էր Ռուսաստանի և մյուս դաշնակիցների հետ համաձայնություն կայացնելուց հետո։
▲# «ԱА» գոտին (Արևելյան Սիրիան և [[Մոսուլ]]ի վիլայեթը) դառնում էր Ֆրանսիայի ազդեցության ոլորտ։
▲# «ԲВ» գոտին (ԱնդրհորդանանըԱնդրհորդանանն ևու ԿենտրոնկանաԲաղդադի Իրաքըվիլայեթի հյուսիսային մասը) դառնում էր Անգլիայի ազդեցության ոլորտ։<br />
▲Ապա «Ա» և «Բ» գոտիները իբր պետք է միավորվեինմիավորվեին՝ որպես արաբական պետությունների ֆեդերացիա։
 
== Համաձայնագրի համալրումը ==
Երբ 1916-ի փետրվարին ռուսական բանակը գրավեցգրավում [[էրզրում]]ըէ էրզրումը և [[Բիթլիս]]ըԲիթլիսը, մոտեցավմոտենում Իրաքի և Սիրիայի մատույցներին, դաշնակիցները շտապեցինշտապում են իրենց նախագիծը համաձայնեցնել Ռուսաստանի հետ, և 1916-ի [[մարտի 9]]-ին Պետրոգրադում Սայքսը և Պիկոն Ռուսաստանի արտաքին գործերի մինիստր Սագոնովին հանձնեցինեն հանձնում հուշագիրը։ ՈրպեսՌուսական հակապայմանկառավարությունն Ռուսաստանըիր մասնավորապեսդժգոհություն պահանջեցէ իրենհայտնում հանձնելայն Թուրքահայաստանըառթիվ, Հեքիարիիոր մարզըըստ ևնախագծի [[ՍևՄեծ ծով]]իԲրիտանիան հարավայինու ափիՖրանսիան միձեռք մասը։էին Հանգելովբերելու փոխզիջումների՝ համաձայնությունը կայացավ։ Ռուսաստանին անցնող տարածքները (այդ թվում՝ Արևմտյան Հայաստանը) պետք էթուրքական կազմեինզգալի «դեղին»տարածքներ:<br գոտին։/>
 
«Հայաստան» ու «Հայկական հարց» տերմիններն ընդհանրապես բացակայում էին փաստաթղթերում, այնինչ երկու տարի առաջ այդ հարցը եվրոպական տերությունների դիվանագիտական հատուկ քննարկման առարկա էր<ref>[[Հայկական բարենորոգումներ (1912-1914)]]</ref> <ref>[[Ռուս-թուրքական համաձայնագիր (1914)]]</ref>: Անգլիական կառավարության լիազոր Մ. Սայքսը Ռուսաստանում Անգլիայի դեսպան Ջ. Բյուքենենին հղած (1916-ի մարտի 12) գրության մեջ անհնար է նկատում հայկական պետության ստեղծումը, ինչպես նաև Հայաստանի հանձնումը Ռուսաստանին:<br />
Իտալիայի՝ Գերմանիային պատերազմ հայտարարելուց մեկ տարի անց Օսմանյան կայսրության քարտեզի վրա երևացին նաև «կանաչ» գոտին (հարավ-արևմտյան Անատոլիա) և «С» գոտին (Անատոլիայի արևմտյան և կենտրոնական մասը), որոնք նախատեսվում էին Իտալիայի համար։▼
 
Քննարկումների ընթացքում, որպես հակապայման Ռուսաստանը մասնավորապես պահանջում է իրեն հանձնել Թուրքահայաստանը, Հեքիարիի մարզը և [[Սև ծով]]ի հարավային ափի մի մասը։ Փոխզիջումների արդյունքում ստանալով Թուրքիայի բաժանման վերաբերյալ Ռուսաստանի համաձայնությունը՝ դաշնակիցները հավաստում են վերջինիս իրավունքները [[Կոստանդնուպոլիս|Կ. Պոլսի]] և նեղուցների նկատմամբ, որոնք նախատեսված էին 1915-ի [[Անգլո-ֆրանս-ռուսական համաձայնագիր (1915)|անգլո-ֆրանս-ռուսական համաձայնագրով]], ինչպես նաև նրան են խոստանում Արևմտյան Հայաստանի նահանգները ([[Էրզրում]], [[Տրապիզոն]], [[Վան]], [[Բիթլիս]]) և Քրդստանի մի մասը:
Սայքս-Պիկոյի համաձայնագրի բովանդակությունը համաշխարհային հասարակայնությանը հայտնի դարձավ 1917-ի նոյեմբերին, երբ սովետական կառավարությունը հրապարակեց նրա տեքստը։
#Ռուսաստանին անցնող տարածքները (այդ թվում՝ Արևմտյան Հայաստանը) պետք է կազմեին «Դեղին» գոտին։
▲#Իտալիայի՝ Գերմանիային պատերազմ հայտարարելուց մեկ տարի անց Օսմանյան կայսրության քարտեզի վրա երևացին նաև «կանաչԿանաչ» գոտին (հարավ-արևմտյան Անատոլիա) և «С» գոտին (Անատոլիայի արևմտյան և կենտրոնական մասը), որոնք նախատեսվում էին Իտալիայի համար։
# «C» գոտին (Անատոլիայի արևմտյան և կենտրոնական մասը), որոնք նախատեսվում էին Իտալիայի համար։
 
== Համաձայնագրի գործադրումը ==
Համաձայնագիրը, հօգուտ Անգլիայի փոփոխություններով, դրվեց 1920-ի [[Սան–Ռեմոյի կոնֆերանս]]ում ընդունված համաձայնության հիմքում։
Համաձայնագրի բովանդակությունը համաշխարհային հասարակայնությանը հայտնի է դառնում [[1917]]-ի նոյեմբերի վերջին, երբ խորհրդային կառավարությունը հրապարակում է դրա տեքստը և չեղյալ համարում այն: Դաշնակիցների միջև ստեղծված ուժերի նոր հարաբերակցության պայմաններում համաձայնագիրը վերանայվում է հօգուտ Մեծ Բրիտանիայի և դրվում հետագա համաձայնությունների հիմքում<ref>[[Սան Ռեմոյի կոնֆերանս (1920)]]</ref> <ref>[[Սևրի պայմանագիր]]</ref>:
 
== Տես նաև ==
{{ծանցանկ}}
 
{{ՀՍՀ}}
{{ՀՀ}}
{{ՀՀՀ}}
 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Սայքս-Պիկոյի_համաձայնագիր» էջից