|
==Կենսագրություն==
Աբու Հանիֆան (699-767) աստվածաբան է, ֆաքիհ, մուհադդիս և հանաֆիական մազհաբի հիմնադիրն ու անվանատուն։ Ծնվել է Քուֆայում՝[[Քուֆա]]յում՝ հարուստ մետաքսավաճառի ընտանիքում (իրանական մավալիներից)։ Աբու Հանիֆան ստացել է փայլուն ընդհանուր և աստվածաբանական կրթություն, երիտասարդ տարիքում լսել է վերջին ասհաբներին, 22 տարեկանում դարձել է հայտնի իրաքյան աստվածաբան Համմադ իբն Աբի Սուլեյմանի աշակերտը, որի գրական շրջանակում անցկացրել է 18 տարի մինչև հիմնադրի մահը, իսկ այնուհետև 10 տարի ինքն է գլխավորել այդ շրջանակը՝ համարվելով Քուֆայի և Բասրայի[[Բասրա]]յի ամենահեղինակավոր ֆաքիհը։
[[747]]-48[[748]] թ. Աբու Հանիֆան գնաց Մեքքա՝[[Մեքքա]]՝ փախչելով Իրաքի[[Իրաք]]ի կուսակալ Իբն Խուբայրայի հետապնդումներից, որը փորձում էր նրան հարկադրել պետական ծառայության։ Իշխանությունում Աբբասյանների ամրապնդումից հետո Աբու Հանիֆան վերադարձավ Իրաք, որտեղ շարունակեց հարուստ առևտրականի և գիտնականի իր կյանքը։ Խալիֆա ալ-Մանսուրը ([[754]]-[[775]]) նրան առաջարկեց նոր մայրաքաղաք Բաղդադում[[Բաղդադ]]ում զբաղեցնել կադիի կամ ցանկացած այլ բարձր պաշտոն, սակայն Աբու Հանիֆան վճռականորեն հրաժարվեց։ Խալիֆան հրամայեց նրան բանտ նետել և նույնիսկ դաժանորեն ծեծել՝ չնայելով նրա տարիքին և դիրքին։ Շուտով դրանից հետո Աբու Հանիֆան մահացավ։
==Գործունեություն==
Աբու Հանիֆայով իսլամական աստվածաբանության մեջ սկսվում է գրավոր ավանդույթը։ Նրան է վերագրվում իսլամական դոգմատիկայի վերաբերյալ գրի առնված առաջին ստեղծա-գործությունը՝ «ալ-Ֆիկհ ալ-աքբարը» (արաբերեն՝[[արաբերեն]]՝ الفقه الأكبر, մեծագույն իրավունք) կամ «Ասլ աթ-Թաուհիդը»(արաբերեն՝ أصل التوحيد, միաստվածության հիմք), որը, երևում է, իսկապես իր հիմքում ունի Աբու Հանիֆայի տեքստերից մեկը։ Նրանում ձևակերպված են իսլամական դոգմատիկայի հիմնական դրութները՝ միաստվածության, Ալլահի ատրիբուտների, Ղուրանի՝ որպես Աստծո խոսքի, Ալլահի ամենակարողության, կամքի ազատության, մարգարեական արժանապատվության, մարդկանց մեղսագործ էության, բարի գործերի և դրանց համար փոխհատուցելու, հավատքի (իման, արաբերեն՝ الإيمان), նախասահմանման, բարեպաշտության, Ղուրանում[[Ղուրան]]ում հիշատակվածների արժանիքների մասին։ Այս ստեղծագործությունում հստակորեն երևում է մուրջիիտների և մութազլիների հայացքների դեմ պայքարը։
Աբու Հանիֆան կազմել է նաև հադիսների ոչ մեծ հավաքածու (մուսնադ, արաբերեն՝ مسند)։ Աբու Հանիֆան համարվում է առաջինը, ով կիրառեց իրավական հարցերի կազուիստական հետազոտության մեթոդներն այնպես, որ հնարավոր դարձավ ֆաքիհների սխոլաստիկական աշխատանքների մերձեցումն ամենօրյա կյանքի պահանջների հետ։ Աբու Հանիֆան և նրա հե-տևորդները մշակել են անալոգիայով (կիյաս, արաբերեն՝ قياس) դատելու ռացիոնալիստական սկզբունքների և իրավական հարցերի լուծման ժամանակ նախընտրության (իսթիհսան, արաբերեն՝ استحسان) օգտագործման մեթոդի-կա։ Նա հիմնավորեց սովորույթի (‘ուրֆ, արաբերեն՝ عُرف) նորմաների` որպես իրավունքի աղբյուրներից մեկի օգ-տագործմանօգտագործման հնարավորությունը։ Աբու Հանիֆայի ժառանգությունը մեջբերումների և հղումների տեսքով պահպանվել է Աբու Յուսուֆի «Քիթաբ ալ-խարաջում» (արաբերեն՝ كتاب الخرج), ինչպես նաև Մուհամմադ աշ-Շայբանիի բոլոր ստեղծագործություններում, հատկապես «ալ-Մաբսուտում» (արաբերեն՝ المبسوط)։ Աբու Հանիֆային վերագրվող «Քիթաբ ալ’ալիմ վա-լ-մութա’ալլիմը» (արաբերեն՝ كتاب العالم والمتعلم) և «Վասիյաթ Աբի Հանիֆան» (արաբերեն՝ وصـيـة الإمـام أبـي حـنـيـفـة ) ստեղծվել են նրա հայացքների հիման վրա։
Աբու Հանիֆայի քաղաքական հայացքները բնորոշվում են բարձրագույն իշխանության, որը գտնվում էր մուսուլմանական հասարակության բազմակողմանի հսկողության ներքո, լեգիտի-մության սկզբունքի հանդեպ ձգտումներով։ Աբու Հանիֆան քաղաքային առևտրա-արհեստագործական շրջանակների ամենավաղ և վառ ներկայացուցիչներից մեկն է, որը պաշտպանում էր վերջիններիս շահերը՝ արտահայտված կրոնա-իրավական ուսմունքի ձևով։
==Ալ-Հանաֆիյյա==
[[Իսլամ]]ը բաժանվում է 2 ուղղության՝ [[սուննի|սուննիզմ]] և [[շիա|շիիզմ]]: Սուննի մուսուլմաններըունեն կրոնաիրավաբանական 4 դպրոց՝ [[Աբու Հանիֆա|հանաֆիական]], [[Մալիք իբն Անաս|մալիքիական]], [[Մուհամմադ Շաֆի|շաֆիական]] և [[Ահմադ իբն Հանբալ|հանբալյան]]:
Հանաֆիները հանաֆիական մազհաբի հետևորդներն են (հիմնադիր Աբու Հանիֆայի անունով), որը ծագել է 8-րդ դարում Քուֆայում (Իրաք)։ Այս մազհաբի յուրահատ-կություններն հետևյալն են. Ղուրանն ընդունվում է որպես իրավունքի աղբյուր ամբողջովին և անառարկելիորեն, սուննան ընդունվում է որպես անկախ աղբյուր, բայց միայն հադիսների հանգամանալի ընտրությունից հետո, նախորդներից ժառանգված համաձայնեցված կարծիքը (ալ-իջմա’, արաբերեն՝ الإجماع) հաշվի է առնվում միայն այն դեպքում, երբ այն ծագում է հենց այն մարդկանցից, ովքեր համարվում են ճշմարիտ հադիսների փոխանցողներ։ Սակայն նոր հարցերի ուսումնա-սիրման ժամանակ ընդունվում է հեղինակավոր դեմքերի ցանկացած այլ խմբի իջմա’ն և այդպիսով հնարավորություն է ստեղծվում տարածաշրջանային իջմա’ների ստեղծման համար։ Անա-լոգիայով դատողությունը (ալ-կիյաս, արաբերեն՝ القياس) կարող է կազմվել ցանկացած ճշգրիտ նյութի վերաբերյալ, նույիսկ ոչ միշտ նրա հեղինակության կարգով, բայց անպայման խորը տրամաբանական հիմ-նավորմամբ։ Որպես մեթոդ, որով կարող է ուղղվել կիյասի հիման վրա ընդունված որոշումը, եթե այն տանում է դեպի վատ կամ աբսուրդային արդյունքի, ընդունվում է նախընտրելի որոշումը (իսթիհսան, արաբերեն՝ استحسان) ։ ▼
▲Հանաֆիները հանաֆիական մազհաբի հետևորդներն են (հիմնադիր Աբու Հանիֆայի անունով), որը ծագել է [[8 ]]-րդ դարում Քուֆայում (Իրաք)։ Այս մազհաբի յուրահատ-կություններնյուրահատկություններն հետևյալն են. Ղուրանն ընդունվում է որպես իրավունքի աղբյուր ամբողջովին և անառարկելիորեն, սուննան ընդունվում է որպես անկախ աղբյուր, բայց միայն հադիսների հանգամանալի ընտրությունից հետո, նախորդներից ժառանգված համաձայնեցված կարծիքը (ալ-իջմա’, արաբերեն՝ الإجماع) հաշվի է առնվում միայն այն դեպքում, երբ այն ծագում է հենց այն մարդկանցից, ովքեր համարվում են ճշմարիտ հադիսների փոխանցողներ։ Սակայն նոր հարցերի ուսումնա-սիրմանուսումնասիրման ժամանակ ընդունվում է հեղինակավոր դեմքերի ցանկացած այլ խմբի իջմա’ն և այդպիսով հնարավորություն է ստեղծվում տարածաշրջանային իջմա’ների ստեղծման համար։ Անա-լոգիայով դատողությունը (ալ-կիյաս, արաբերեն՝ القياس) կարող է կազմվել ցանկացած ճշգրիտ նյութի վերաբերյալ, նույիսկ ոչ միշտ նրա հեղինակության կարգով, բայց անպայման խորը տրամաբանական հիմ-նավորմամբ։ Որպես մեթոդ, որով կարող է ուղղվել կիյասի հիման վրա ընդունված որոշումը, եթե այն տանում է դեպի վատ կամ աբսուրդային արդյունքի, ընդունվում է նախընտրելի որոշումը (իսթիհսան, արաբերեն՝ استحسان) ։
[[Պատկեր:Madhhab Map2.png|մինի|աջից]]
Մազհաբ ալ-հանաֆիյան թույլ է տալիս սովորական իրավունքի (‘ուրֆ, արաբերեն՝ عُرف) լայն կիրառումը որպես իրավունքի օժանդակ, բայց ոչ անկախ աղբյուր, ինչը թույլ է տալիս հեշտացնել գործնա-կան հարաբերությունները, գործնական և կենցաղային շփումների մեջ մտնել այլադավանների հետ, կենցաղում ստանալ զգալի զիջողություններ: Ի շնորհիվ այսպիսի մեծ հանդուրժողակա-նության` հանաֆիական մազհաբը՝ 9-րդ դարից սկսած, արագորեն սկսեց տարածվել դեպի հյուսիս և արևելք՝ գրավելով Անատոլիան[[Անատոլիա]]ն, [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանները]], [[Հյուսիսային ԿովկասըԿովկաս]]ը, մերձսևծովյան տարածքները, մերձվոլգյան տարածքները, [[Միջին ԱսիանԱսիա]]ն, Աֆղանստանը[[Աֆղանստան]]ը, Հնդկաստանը[[Հնդկաստան]]ը և մինչև [[Չինաստան]] ընկած լայնամասշտաբ տափաստանային տարածքներ, ինչպես նաև ամրապնդվելով Ինդոնեզիայի[[Ինդոնեզիա]]յի կղզիներում։ Հանաֆիականներ էին Ոսկե Հորդայի խաները, Մեծ Մոգոլները և [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] սուլթանները։ Հանաֆիական մազհաբին հետևում է [[ԱՊՀ]] երկրների (բացի Ադրբեջանից[[Ադրբեջան]]ից և Միջին Ասիայի ոչ մեծ խմբերից), Բուլղարիայի[[Բուլղարիա]]յի և նախկին Հարավսլավիայի[[Հարավսլավիա]]յի մուսուլմանների մեծամասնությունը։
==Հանիֆ==
Հանիֆը բարեպաշտ մարդն է, ով դավանում է ճիշտ միաստվածություն։ Մուսուլմանական ավանդության համաձայն այդ տերմինով [[նախաիսլամական ԱրաբիայումԱրաբիա]]յում անվանում էին ցե-ղայինցեղային կուռքերին երկրպագելուց հրաժարվող մարդկանց, ծիսական մաքրություն պահպանող ճգնավորներին, ովքեր հավատում էին մեկ աստծո, բայց չէին հարում ո´չ քրիստոնյաներին, ո´չ էլ հուդայականներին։ Այդ մարդկանց անորոշ մոնոթեիզմը ծառայեց որպես իսլամի արաբական աղբյուրներից մեկը։
Ղուրանում հանիֆ է անվանվում Իբրահիմը, ում կրոնը (իսկական մոնոթեիզմ) իբր Մուհամմադն է վերականգնել(վերստեղծել)։ Հանիֆը հակադրվում է նաև հեթանոս-բազմաստ-վածներինբազմաստվածներին և հուդայականների ու քրիստոնյաների աղճատված միաստվածությանը. Իբրահիմի մասին հատուկ ասված է, որ նա ո´չ հուդայական է, ո´չ էլ քրիստոնյա։ Ղուրանում հանիֆ բառն առաջանում է մեդինայական շրջանում՝ որպես մուսլիմ տերմինի հոմանիշ. Իբրահիմի մասին այդպես էլ ասվում է՝ հանիֆ մուսլիմ։ Իբն Մաս’ուդի ընթերցումների համաձայն՝ Ղուրանում նույնիսկ գոյություն է ունեցել հանիֆիյա տերմինը, որը տեքստի այլ տարբերակներում փոխա-րինվելփոխարինվել է իսլամ տերմինով (օրինակ, 3։19/17-ում)։
8-9-րդ դարերից սկսած մուսուլմանական գրականության մեջ հանիֆ հաճախ նշանակում է «մուսուլման». տարածված է իսլամի նշանակությունը որպես «հանաֆիական կրոն»։ Այս տեր-մինը տարածված էր սուֆիականների շրջանում, որոնք իրենց հաճախ անվանում էին հանիֆ։ Մուսուլմաններին այդպես էին անվանում նաև քրիստոնյա արաբ հեղինակները։ Պատմական գրականության մեջ 12-13-րդ դարերում հանիֆ էին անվանում հեթանոս նախնիներին, լեգենդներ էին հորինում նրանց կողմից հանաֆիայի ընդունման մասին (օրինակ, Սելջուկների նախնիների մասին)։
|
