«Գանձակի խանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

 

[[16]]-րդ դարի սկզբին [[Իրան]]ում հաստատված Սեֆյան շահական արքայատոհմի ([[1501]]-[[1722]]թթ.) օրոք պարսիկները նվաճում են Արևելյան Հայաստանը: Հյուսիսային հատվածը բաժանվում է 4 կուսակալությունների<ref name="բ">Петрушевский И. П. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI - начале XIX вв. — Л., 1949</ref> կամ բեկլարբեկությունների միջև՝ [[Երևանի կուսակալություն|Երևանի]], [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի կամ Գանձակի]], [[Շամախիի կուսակալություն|Շամախիի]] և [[Թավրիզի կուսակալություն|Թավրիզի]]<ref name="լ">Шнирельман В. А. Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье / Под ред. Алаева Л. Б. — М.: Академкнига, 2003. — С. 199</ref><ref name="j">Ժամկոչյան Հ.Գ. և ուր. Հայ ժողովրդի պատմություն սկզբից մինչև XVIII դարի վերջը</ref>: Այդ կուսակալությունների խնդիրն էր՝ կազմակերպել պարսկական իշխանության հաստատումը, ամրապնդել այն տեղաբնիկների շրջանում և պաշտպանել երկիրը արտաքին թշնամիների հարձակումներից:

Այսպիսով՝ Ղարաբաղի կուսակալության մայրաքաղաք-կենտրոն է դառնում Գանձակը՝ հիմնականում մուսուլմանաբնակ քաղաք, որի իշխանությանը պետք է հնազանդվեին Սյունիքի, Արցախի և Գարդմանա հայկական իշխանական տները: Գանձակի խանին իրավունք էր վերապահված ոչ միայն լիակատար ազատ արտոնութոյւններ իր տարածքում, այլև հարևան վրացական թագավորությունների վրա հարձակվելու իրավունք: Բացի այդ, նրանք մշտապես սատարում էին թուրքական սուլթանին և մեծապես օժանդակում նրան: [[1720]]-ական թթ. թուրքական արշավանքից հետո կուսակալությունները կազմալուծվում են և միավորվում Օսմանյան կայսրությանը, սակայն մի քանի տարի անց՝ հաջորդ տասնամյակում, [[Նադիր շահ]]ը ազատագրում և կրկին Իրանին է միացնում դրանք: Շահի մահից հետո՝ [[1747]]թ., թյուրքական բազմաթիվ դինաստիաներ, օգտվելով Պարսկաստանում առաջացած խառնաշփոթ իրավիճակից, Օսմանյան կայսրության օգնությամբ իրենց խաներ են հռչակում: Այդպիսով՝ Սեֆյան շահերի հիմնադրած չորս կուսակալությունների տարածքում<ref name="լ"/> առաջանում են թվով քսան [[պարսկական խանություններ| խանություններ]]<ref name="բ"/>:

[[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան Թուրքիա]]յի և [[Իրան|Սեֆյան Պարսկաստանի]] միջև [[1555]] թ. կնքված [[Ամասիայի պայմանագիր|Ամասիայի]] և [[1639]] թ. [[Կասրե-Շիրինի պայմանագիր|Կասրե-Շիրինի պայմանագրերով]] [[Հայաստան]]ը բաժանվում է 2 մասի<ref name="ճ">http://www.armenian-history.com/Nyuter/HISTORY/A_Maghalyan/ARTSAKH.htm</ref> <ref name="j"/>: Թուրքիային անցած մասում` [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, հայկական նման մանր իշխանությունների հետքեր են պահպանվում [[Զեյթուն]]ում, [[Սասուն]]ում, [[Շատախ]]ում, [[Մոկս]]ում և այլուր<ref name="ճ"/>: Պարսկաստանին անցած մասում` [[Արևելյան Հայաստան]]ում, նման ինքնավար իշխանություններ պահպանվել էին [[Սյունիք]]ում և [[Արցախ]]ում<ref name="բ"/>: [[1307]] թ. Հեթում պատմիչը գրել է. ''«երբ թաթարմոնղոլները ՙկալան զմեծն Ասիա ողջոյն, բաց ի թագաւորութենէն Ափխազաց` որ ի Վիրս, և բաց ի գաւառէ անտի թագաւորութեան Հայոց, որ ռամկօրէն կոչի Հալօյէն (Արցախ): Այս երկու նահանգք զդէմ կալան Սարակինոսաց, և ոչ կամեցան բնաւ հպատակիլ նոցա»'':

Այդ կիսանկախ իշխանություններից առավել հզորը Արցախի մելիքություններն էին, որոնց ինքնիշխան տիրակալները` մելիքները, մի քանի դար շարունակ հայոց ազատագրական պայքարի դրոշակակիրներն էին: [[Պարսկերեն]] տառադարձությամբ մելիք, [[արաբերեն]]՝ մալիք բառը նշանակում է իշխող, տիրակալ, թագավոր<ref name="հ">Պարսամյան Վ.Ա. - Հայ ժողովրդի պատմություն. հատոր 2 -րդ Չ (IX- XIX դդ.) </ref>: Միջնադարում այսպես են կոչվել Առաջավոր Ասիայի մուսուլմանական երկրների տիրակալները, իսկ ուշ միջնադարում` Արևելյան Հայաստանում իրանական տիրապետության շրջանում, մելիքներ էին կոչվում բնիկ ազնվականության մնացորդներից բարձրացած և իրենց տիրույթներում վարչական արտոնություն ունեցող ֆեոդալները<ref name="ճ"/>: Սյունիքում և Արցախում ներքին կառավարման հարցերում, այսինքն` հարկահավաքման, դատավարության և այլն, ունեին գործելու լիակատար ինքնուրույնություն<ref name="հ"/>: Նրանք ունեին նաև զորք պահելու իրավունք <ref name="j"/>: