Վիքիպեդիա

«Աստրախան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
չ clean up, փոխարինվեց: մարդ։ →  մարդ։, - →  -  (2), կմ →  կմ oգտվելով ԱՎԲ
Տող 69.
 
== Աստրախանի պատմությունը ==
Աստրախանը (որպես Հաջի Թարխան) հիշատակվում է XIII դարից, իբրև [[Թաթարներ|թաթարական]] քաղաք [[Ոսկե Հորդա]]յի պետությունում։ Գտնվել է Վոլգայի աջ ափին, ցամաքային և ջրային առևտրական ուղիների խաչմերուկում, այժմյան Աստրախանից (հիմնված [[1558]]-ին) մոտ 12  կմ է հեռու, [[Խազարական խաքանություն|խազարական]] Իթիլ քաղաքի տեղում։ 1459–1556-ին Աստրախանի թաթարական խանության կենտրոնն էր։ Աստրախանում ապրում էին թաթարներ, պարսիկներ, հայեր, հրեաներ և այլն։ 1556-ին [[Իվան IV]] գրավել է Աստրախանը և դարձրել ռուսական պետության սահմանային բերդ։ XVI  -  XIX դդ. Ռուսաստանի և Արևելքի երկրների միջև կատարվող առևտրի հիմնական կենտրոնն էր։
 
== Աստրախանի հայ գաղթօջախի պատմությունը ==
Տող 75.
Աստրախանի հայ գաղութը ձևավորվել է XVII դ. սկզբին։ Ռուսաստան եկած հայ գաղթականները 1625-ին հանգրվանել են Աստրախանում հիմնած հայկական իջևանատանը։ [[Պետրոս I]] և նրա հաջորդները, առևտրին և արհեստներին զարկ տալու նպատակով, հայերին արտոնագրերով հրավիրել են Աստրախան։ Հայ վաճառականությունը խոշոր դեր է ունեցել ռուս-իրանական և, հատկապես, Ռուսաստանի վրայով կատարվող տարանցիկ առևտրում, որի մեջ նրա առևտրական գործարքների տեսակարար կշիռը կազմել է 50%-ից ավելին։
 
XVIII դ. Աստրախանը մետաքսի և բամբակի արդյունաբերության համառուսական նշանակություն ունեցող կենտրոն էր։ Ջուլհակային ձեռնարկությունների 90% պատկանում էր հայ ձեռնարկատերերին։ XVII դ. սկզբին հայերի թիվը այնտեղ եղել է մոտ 200, XVIII դ. սկզբին՝ մոտ 5000, XIX դ. վերջին՝ մոտ 7500, 1911-ին՝ մոտ 10000  մարդ։ Նրանց ճնշող մեծամասնությունը բանվորներ ու արհեստավորներ էին։ Հայերը պաշտոնապես ազատվել են հարկերից, օգտվել առևտրա-արդյունաբերական գործունեության, դավանանքի ազատության և ներքին կյանքի տնօրինման արտոնություններից։ [[1746]]-ին նրանք կարողացել են նույնիսկ ստեղծել հայկական դատարան (Ռատհաուզ) և ղեկավարվել [[Աստրախանի հայոց դատաստանագիրք|սեփական օրենսգրքով]]։ XIX ղ. սկզբից, երբ Աստրախանը կորցրեց իր նախկին տնտեսական կարևոր դերը, ռուսական պետությունը հայերի արտոնությունները հետզհետե սահմանափակեց, այնուհետև վերացրեց։
 
Աստրախանը եղել է Ռուսաստանի հայկական թեմական կենտրոններից՝ իր թեմակալ եպիսկոպոսով կամ արքեպիսկոպոսով։ Հայերն ունեցել են չորս եկեղեցի (Ս. Աստվածածին, Ս. Պողոս-Պետրոս, Ս. Կատարինե, Ա. Գրիգոր Լուսավորիչ)։ 1795-ին արքեպիսկոպոս [[Հովսեփ Արղության]]ը Աստրախանում հիմնել է հայկական տպարան։ XIX դ. սկզբին հիմնադրված հայկական դպրոցները, մասնավոր անձանց ու եկեղեցու միջոցներով, գոյատևել են մինչև XX դ. 20-ական թթ.։ Դրանցից նշանավոր են Աղաբաբյան դպրոցը (1810), Աստրախանի հոգևոր ուսումնարանը (1817, ուսուցչություն են արել Գ. Պատկանյանը և Գ. Խուբյանը), Հայոց թեմական (1838), Հայկական ծխական (1851), Հայոց իգական (1870) և այլ դպրոցները։ Աստրախանում են հրատարակվել «Արևելյան ծանուցմունք» (1816), «Լրաբեր» (1908-09), «Մեր կյանքը» (1910-12), «Կարմիր բանվոր» (1919) հայկական լրագրերը։
 
1918–20-ին Հայկական գործերի կոմիսարիատի Աստրախանի բաժանմունքի մշակույթի բաժնին կից (վարիչ՝ Հ. Գյուլիքեխյան) գործել է գեղարվեստա-թատերական ստուդիա (ղեկ. Վ. Վարդանյան), 1925-ին՝ Հայկական թատրոն։ Աստրախանի հետ են կապված XVIII  -  XIX դդ. հայ հասարակական, քաղաքական և մշակութային մի շարք գործիչների կյանքն ու գործունեությունը (Հովսեփ Արղության, [[Եփրեմ Ա Ձորագեղցի]], [[Գաբրիել Պատկանյան]], [[Հարություն Ալամդարյան]], [[Մարգար Խոջենցի]], [[Նադեժդա Պապայան]])։
 
== Ծանոթագրություններ ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Աստրախան» էջից