«Ագեվազ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 1.
{{Taxobox
| name = Ագեվազ
| image file = Kangaroo and joey03.jpg
| image descr = Էգ արևելյան գորշ կենգուրուն իր ձագի հետ
| image2 file = Serengeti Lion 2.jpg
| image2_caption = Female (lioness)
| regnum = Կենդանիներ
| phylum = Քորդավորներ
| classis = Կաթնասուններ
| infraclassis = Մարսուպիալ
| ordo = Դիպրոտոդոնտիա
| subordo = Մակրոպոդիֆորմես
| familia = Մակրոպոդիդաե
| latin = '''Macropus'''
| wikispecies = Macropus
| commons =
| itis = 552447
| ncbi = 9312
Տող 22 ⟶ 21՝
'''Ագեվազ''' կամ '''կենգուրուն''' [[պարկավոր կենդանի]] է։ Բնակվում է [[Ավստրալիա]]յում, [[Նոր Գվինեա]]յում և մոտակա [[կղզի]]ներում։
== Առանձնահատկություններ ==
* Ունեն պարկեր
* Ստորին ծնոտի յուրահատուկ կառուցվածք
* Նոր ծնված ագեվազի մոտ իմունային համակարգը լրիվ զարգացած չէ
* Պարկ ունեն միայն էգ ագեվազները
* Ագեվազները տեղաշարժվում են ցատկերով <ref>[http://australia-tour.info/jivotnii/kenguru.html#more-2100 Ագեվազ]</ref>
== Բազմացումը ==
Ագեվազները ծնվում են փոքրիկ՝ ընդամենը 2-2.5 սանտիմետր և ամբողջ կյանքի ընթացքում շարունակում են աճել։ Մայր ագեվազը փորին ունի հարմարավետ պարկ, որտեղ էլ պահում է իր ձագին։
== Կենգուրու և պարկավորների ընտանիքի մակրոպոդիդեներ ==
Ուղղակիորեն կենգուրու անունը նշանակում է ամենամեծ չորս տեսակներից մեկը. Կարմրահեր, հսկա, մոխրագույն և այծքաղ: Այսպիսով գոյություն ունի [[մակրոպոդիդե]] ընտանիքների 63 ամենամեծ տեսակները: Սրանց կարելի է ավելացնել նաև վալռուներին, [[վալաբի]]ներին, փայտագույն կենգուրուներին, պադեմելոններին, կոկկաներին: Նրանց բացառապես կարելի է հանդիպել [[Ավստրալիա]] մայրցամաքում և [[Տասմանիա]]յում, ինչպես նաև փայտագուններին` [[Նոր Գվինեա]]յում : Ավստրալիայում կենգուրուների թիվը հասնում է քառասուն միլիոնի: Կենգուրուները համարվում են գիշերային կենդանիներ: Կենգուրույի պոչը հանգստի ժամանակ նրան ծառայում է որպես երրորդ ոտք, իսկ ցատկելու ժամանակ ապահովում է հավասարակշռությունը, որն անգլերենով կոչվում է «crawl-walking» /սողացող քայլ/։
== Ծագում ==
kangourou բառը առաջացել է gangurru,բառից, որը նշանակում է հսկա կենգուրու, Guugu Yimithirr Բնիկների լեզվով:. Լեգենդի համաձայն gangurru բառը նշանակում էր “Ես քեզ չեմ հասկանում” մինչդեռ անգլիացի բնագետ Ժոզեֆ Բանկսը, որը Ջեյմս Կուկի կապիտաններից էր, իր հայրենակից զրուցակցին պատասխանում էր gangurru: Այս նշանակությունը տարիների ընթացքում վերծանվել է 1970 թվականին լեզվաբան Ջոն Հավիլանդի կողմից Գուուգու Յիմիդհիռ ժողովրդի ուսումնասիրությունների ընթացքում:
== Ֆիզիոլոգիա, վարքագիծ և բնապահպանություն ==
Կենգուրուների հիմնական վարքագծերը նման են մակրոբոդիդներին, սակայն յուաքանչյուր տեսակ ունի իր առանձնահատկությունը:
=== Վերարտադրություն ===
Պտղաբերության ժամանակ միջինը մեկ արուին հասնում է քսան էգ կենգուրու: Ահա թե ինչու են նրանք զուգավորվելուց առաջ միմյանց հետ ընդհարվում: Արու կենգուրուները ընդհարվում են` հենվելով իրենց պոչի վրա` միմյանց առջևի և հետևի թաթերով հարվածներ տալով: Հաղթողը զուգավորվում է էգի հետ:
* Սեռական հասունացում Վերարտադրության տվյալները տարբերվում են կախված տեսակներից:Կարմրահեր կենգուրույի դեպքում արուների մոտ սեռական հասունացումը սկսվում է 24 ամիս հետո, իսկ էգերի մոտ 14-22 ամիս հետո: Մեծ երաշտների ժամանակ էգերն ինքնաբերաբար դառնում են անպտղաբեր:
* Սիրո շրջան Զուգավորումը տեղի է ունենում կլոր տարի:
* Հղիության շրջան. Հղիության շրջանը տարբեր է` կապված տեսակներից 29–38 օրվա սահմաններում: Այնուհետև փոքրիկը, որը սկզբնական շրջանում կշռում է 1 գր,իսկ հասակը 2-3 սմ
* Պարկի տարողությունը. Պարկի մեջ կարող է տեղավորվել նաև երկրորդ ձագուկը` դեռ առաջինը դուրս չեկած: Սա թույլ է տալիս հաղթահարել մանկական մահացությունը կյանքի ծայրահեղ պայմանների պարագայում:
* Էգերն առհասարակ չեն ծնում միայն մեկ ձագ: Քանի դեռ երիտասարդ են նրանք ծնում են էգ ձագեր, իսկ երբ ծերանում են, ծնում են արու ձագեր:Եվ այս երևույթի պատճառները հայտնի չեն:
=== Ծնունդ ===
Ինչպես բոլոր պարկավոր կենդանիները, այնպես էլ կենգուրուները նորածիններին լույս աշխարհ են բերում չորս շաբաթական սաղմի վիճակում, որի զարգացման շրջանը հավասարազոր է մարդու ութ շաբաթական սաղմին: Այս փուլում նրա հասակը ոչ ավելի է քան 2 սմ, իսկ քաշը` մեկ գրամ: Որպեսզի մոր պարկի մեջ մտնի, նա սողում է մոր մորթու վրայով: Նրան օգնելու համար մայրն իր թքով նրա համար ճանապարհ է բացում: Մոր պարկը գտնվում է փորից 30 սմ դեպի վեր բացվածքով: Այն պարունակում է չորս պտուկ, որը կաթ է արտադրում և, որի բաղադրությունը տարբերվում է` կախված մորթուց և զարգացման չափսից: Սկզբում այն հարուստ է շաքարով, իսկ դառնում է ավելի հարուստ պրոտեիններով` նպաստելով ուղեղի և վերջույթների զարգացմանը, իսկ հետագայում ճարպը նպաստում է նրա ակտիվ գործունեությանը: Այս փուլում թոքերը դեռ զարգացած չեն, սակայն կարմիր մարմինը կենդանի է, որի միայն առաջնային վերջույթներն են զարգացած և ծածկված են բազմաթիվ անոթներով, որպեսզի ընդունեն իրենց անհրաժեշտ թթվածինը: Մոր գրպանում փոքրիկը կախվում է պտուկից և բաց չի թողնում իր մնալու վայրը, մինչև որ ի վիճակի չի լինում ինքնուրույն սնվելու: Նա առաջին անգամ իր գլուխը դուրս է հանում գրպանից 5–6 ամսականում: Դուրս գալու ժամանակ նա կշռում է 3,5 կգ, իսկ վերջնականապես գրպանը լքում է երեք ամիս հետո: Նրանք սնվում են մոր կրծքով համարյա մեկ տարի: Նրանք հասուն են համարվում տասնութ ամսականում: Էգը մի սաղմը պահում է իր արգանդում փոքրիկին իր գրպանում կերակրելու ժամանակ, որպեսզի որևէ պատահարի հետևանքով կորստի ժամանակ զարգանա պահեստային սաղմը:
== Ապրելակերպ ==
Կենգուրուների մեծ մասը խոտակեր են, իսկ նրանցից ոմանք` միջատակեր: Նրանք հատկապես ակտիվ են մթնշաղին և գիշերը: Նրանց համար գիշատիչները դինգոներն են և շները, մինչդեռ գլխավոր գիշատիչը համարվում է տասմանական վագրը, որն անհետացել է: Երբ սնունդը չի բավարարում, արծիվները խմբվում են որսալու նրանց, այնպես ինչպես սողունները փոքրիկ տեսակների վրա: Շների դեմ պայքարելու համար նրանց նախընտրած հնարքներից մեկը ջուր մտնելն է` թշնամուն խեղդելու նպատակով: Նրանք կարողանում են օգտագործել նաև իրենց ոտքերը պայքարելու համար: Նրանք առանձնահատուկ ճիչ չունեն, կարող են մռնչալ կամ հազին նմանվող ձայն հանել: Որոշ դեպքերում նրանք կարող են նաև կատվի նման շնչել, մինչդեռ ամենատարածված հնչյունը, որ կենգուրուներն արձակում են, դա իրենց թաթերով ուժգին հարվածելն է գետնին, որով իմաց են տալիս իրենց համախոհներին վտանգի մասին:
== Արտաքին տեսք ==
Կարմրահեր կենգուրուները ամենաճանաչվածն են: Արուների հասակը հասնում է մինչև 1,8մ, էգերինը` 1,1 մ , 1 մ երկարությամբ պոչով, արուն կշռում է 85 կգ, էգը` 35 կգ: Նրանք ապրում են խմբերով: Արուները ունեն գեղեցիկ կարմիր գույն: Նրանց բնորոշ է երկար հետին վերջույթները, որտեղից էլ եկել է նրանց ընտանիքի անվանումը` իրենց արագ հարմարվողականությամբ, մեծ ցատկերով և որովայնի վրայի պարկով, որտեղ բնակվում է ձագուկը: Նրանց պոչը մեծ է և հզոր, այն ծառայում է պահելու հավասարակշռությունը ցատկելու ժամանակ, ինչպես նաև կարող է նրա վրա հենվել հանգստանալու համար: Նրանց քանակը զգալիորեն ավելացել է եվրոպացիների գալուց հետո: Արդյունաբերական նպատակով իրականացվող որսը լավ կազմակերպված է. միսը ճարպոտ չէ և բավականին համեղ է: Ավստրալիայի խորհրդանշական կենդանիներից է: Մեծ կենգուրուն ավելի ընդունված է քաղաքում քան գյուղերում: Նրանք ի վիճակի են հաղթահարելու մինչև 40°C երաշտը:
=== Տեղափոխվել ===
Տող 90 ⟶ 61՝
== Տեսակներ ==
Գոյություն ունեն կենգուրուների հիսուներեք տեսակ որոնք բաժանվում են տասնմեկ խմբի: Կենգուրուները համարվում են ամենամեծ տեսակները, իսկ վալաբիները` ամենափոքր, սակայն իրականում նրանց միջև տարբերություն չկա:
== Փոխհարաբերությունները մարդկանց հետ ==
Ավստրալիայում ապրող եվրոպացիները մեծ վնասներ են հասցրել բնապահպանական համակարգին` տարածքները անասունների համար արոտավայրեր դարձնելով: Ավստրալիայի գյուղական վայրերում կենգուրուներին նայում են որպես վնասատու և մասսայականորեն ոչնչացնում են: Ամեն տարի 3 մլն կենգուրու է սպանվում առևտրային գործունեություն իրականացնելու նպատակով: 200 000 կենգուրուներ և վալաբիներ ամեն տարի սպանվում են նաև ոչ կոմերցիոն նպատակով:
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.bing.com/search?FORM=UP97DF&PC=UP97&q=Liste+alphab%C3%A9tique+des+noms+vernaculaires+des+marsupiaux Պարկավորների անունները այբբենական կարգով]
* [http://www.france5.fr/documentaires Փաստեր]
[[Կատեգորիա:Կենգուրուներ]]
| |||