«Կուրսկի ճակատամարտ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ clean up, փոխարինվեց: ` → ՝ (2) oգտվելով ԱՎԲ |
No edit summary |
||
Տող 21.
== Նախապատմություն ==
[[1943]] թվականի գարնանը խորհրդա-
Խորհրդային զորքերի գործողությունները հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ հաջող էին ընթանում։ [[1943]] թվականի [[հունվարի 18]]-ին ճեղքվեց Լենինգրադի շրջափակումը և դրանով վերացվեց վտանգը, որ գերմանական և ֆիննական զորքերը կմիավորվեն արևելքում [[Լադոգա (լիճ)|Լադոգա]] լճի մոտ։ Ցամաքային կոմունիկացիաների վերականգնումը հնարավորություն տվեց ուժեղացնել Լենինգրադյան և Բալթիական ճակատների զորքերը։ Ստրատեգիական հնարավորությունները անցան խորհրդային զորքերի կողմը։
== Գերմանական բանակ ==
Իրավիճակի կայունացման համար գերմանական հրամանատարությունը ստիպված եղավ արևելք տեղափոխել իր՝ Արևմտյան [[Եվրոպա]]յի և [[Աֆրիկա]]յի զորքերից
== ԽՍՀՄ զորքեր ==
Խորհրդային ռազմական հետախուզությանը հաջողվեց պարզել գերմանական ուժերի պատրաստությունը Կուրսկի բնագծի վրա հարձակվելու համար և նույնիսկ հաջողվեց պարզել հարձակման օրը։ Վասիլևսկու և Ժուկովի վկայությամբ խորհրդային հրամանատարությունը՝ ծանր ու թեթև անելով իրադրությունը և հարցնելով ռազմաճակատների կարծիքը՝ ընդունեց որոշում՝ մտածված պաշտպանության և դրանից հետո հակահարձակման անցնելու մասին։ Ինչպես ցույց տվեցին հետագա գործողությունները Ստավկայի որոշումները այս անգամ ևս ճիշտ էին։ Կարծես Խարկովի մոտ զորքերի ձախողումը, որը նպաստեց 1942 թվականի խոշոր անհաջողություններին, փորձ հանդիսացավ հետագա գործողությունների համար։
Խորհրդային հրամանատարությունը Կուրսկի ուղղությամբ կենտրոնացրել էր հսկայական ուժեր։ Կուրսկի հյուսիսային ճակատը պաշտպանում էր Կենտրոնական ճակատը (հրամանատար Ռոկոսովսկի), Հարավայինը՝ Վորոնեժյան ուղղությունն էր (հրամանատար Վատուտին)։ Դրանցում հաշվվում էր 1 337 000 մարդ, 3306 տանկ և ինքնագնաց հրետանային մեքենաներ, շուրջ 20 000 հրանոթ և ական, 2900 ինքնաթիռ։ Կենտրոնական և Վորոնեժյան ուղղությունների թիկունքում՝ Վերխովյաում, Լիվնիում, Հին Օսկոլում, Կանտեմիռովկայում տեղավորվել էին Ստավկայի պահեստային միջոցները՝ միավորվելով [[հուլիսի 10]]-ից Ստեպյան ճակատի հետ (հրամանատար Կոնև), որում հաշվվում էին 580 000 մարդ, 1 500 տանկ և ինքնագնաց-հրետանային մեքենաներ, շուրջ 7 500 հրանոթ և ական։ Դրանով խորհրդային ուժերը զգալիորեն գերազանցում էին թշնամուն մարդկային և տեխնիկական ուժերով։
Դրա համար անցկացվեցին մի շարք միջոցառումներ խորը շարանում կազմելու համար, որի պաշտպանությունը ճակատի երկարությամբ չէին կարող հաղթահարել թշնամու տանկերը։ Ձևակերպվեց 8 պաշտպանական գիծ և շրջան։ Կուրսկի ճակատամարտի այդ էտապի համար ([[1943]] թվականի հուլիսի 5-23-ը) մեծ հաջողություններ խաղացին Կենտրոնական ճակատի զորքերի դասավորութունը, ինչը չէր կարելի ասել [[Վորոնեժ]]ի ճակատի համար։
Ժամկետների հետաձգումը թշնամու կողմից խորհրդային հրամանատարության մեջ առաջացնում էին որոշ նյարդայնություն։ Հատուկ շտապողականություն էր դրսևորում Վորոնեժյան ուղղության հրամանատար Վատուտինը. «Կքնենք մենք, բաց կթողնենք պահը: Եկե՛ք թողնենք խրամապատումը և սկսենք առաջինը հարձակումը: Ուժերը դրա համար կբավարարեն»։ Սակայն Ստավկան որոշեց սպասել՝ հիմնվելով տեղեկության վրա, որ թշնամին կհարձակվի ոչ ուշ, քան հուլիսի 6-ը։ Հուլիսի 5-ի գիշերը ձերբակալվեցին գերմանացի սակրավորներ, որոնք ցույց տվեցին, որ հարձակումը նախատեսված է առավոտյան ժամը 3-ին և գերմանական ուժերը արդեն զբաղեցրել են հարձակողական դիրքեր։ Ռազմաճակատների հրամանտարությունը որոշեց անցկացնել հրետանա-ավիացիոն հակապատրաստություններ։ Դրանով հանկարծակիության գործոնը, որի վրա հույս էին դրել գերմանական հրամանատարությունը, կվերանար։ Միայն ժամը 5 անց 30 րոպեին գերմանական 9-րդ բանակի հարձակողական խմբավորումները, իսկ ժամը 6-ին տանկային բանակները և «Կեմպֆ» օպերատիվ խմբերը անցան հարձակման։
== Առաջին փուլ ==
Օռլովա-կուրսկյան ուղղությամբ(կենտրոնական ռազմաճակատ) գերմանական բանակները հասցրեցին 3 հարված 40 կմ շրջագծով։ Գլխավոր հարվածի ուղղությամբ թշնամին կենտրոնացրել էր 500 տանկ։ Առաջինը հարձակման անցան «վագրները» 10-15 ավտոմեքենաներով։ Նրանց ուղեկցում էին գրոհային հրանոթներ «ֆերդինանտները»։ Նրանից հետո որոշ ժամանակ անց շարժվեցին 50-100 միջին չափերի տանկեր։ Ռազմական կանոնավոր տանկային շարքերին ուղեկցում էր հրետանին։ Օրվա մեջ 4 անգամ գերմանական բանակները փորձում էին ճեղքել խորհրդային պաշտպանությունը, սակայն ստիպված նահանջում էին։ Մարտերը 2 կողմերից էլ ընդունում էր ծանր և դժվար բնույթ։ Հուլիսի 11-ից գերմանացիները, տալով հսկայական կորուստներ և չստանալով հաջողություն, դադարեցրեցին հարձակումները։ Սակայն 6 օր հարձակումների արդյունքում թշնամում հաջողվեց խորանալ
Բելգորոդ-Կուրսկ ուղղությամբ (Վորոնեժյան ռազմաճակատ) թշնամին հասցրեց հարվածներ Օբոյան և Կորոչու ուղղություններով։ [[1943]] թվականի [[հուլիսի 5]]-ին արդեն «Հարավ» խմբավորման հրամանատար Մանշտեյնը մտցրեց մարտերի մեջ իր ուժերի մեծ մասը(մարտերին մասնակցում էին 700 գերմանական տանկեր)։ Եվ դրանով հանդերձ ահռելի կորուստների գնով թշնամուն հաջողվեց 2 օրվա ընթացքում սկզբում գլխավոր (առավել ամրացված), իսկ հուլիսի 7-ին պաշտպանության 2-րդ գծերը կտրել և խորանալ Օբոյանյան ուղղությամբ 10-18 կմ։ Հուլիսի 9-11-ը թշնամին շարունակում էր հիասթափված փորձեր կատարել Կուրսկ դուրս գալու համար։ Ճեղքվածքի վտանգը չեզոքացնելու համար Ստավկան Վասիլևսկու խորհրդով ուժեղացրեց Վորոնեժյան ռազմաճակատը՝ իր պահեստային ուժերով (սկզբում 2 տանկային կորպուսներով, ապա ընդհանուր զորքերով և տանկային բանակներով)։ Ցամաքային զորքերին մեծ օգնություն էին ցույց տալիս գրոհային ինքնաթիռները։
[[Հուլիսի 10]]-ին մարտերի ամենաթեժ պահին [[Սիցիլիա]] կղզում իջեցվեց անգլո-ամերիկյան մեծ դեսանտ։ Հիտլերը, իմանալով այդ մասին, հայտարարեց, որ «Ցիտադել» գործողությունը միևնույնն է շարունակվելու է։ Կրիտիկական պահը դարձավ հուլիսի 12-ը. Պրոխորովկա շրջանում տեղի ունեցավ մեծ տանկային մարտեր, որում ըմդհանուր առմամբ մասնակցեցին 1100 տանկեր և ինքնագնաց հրանոթներ։ 2 կողմերն էլ կրեցին ծանր կորուստներ։ Հուլիսի 13-15-ը թշնամին շարունակում էր հարձակվել առանձին ուղղություններով, սակայն [[հուլիսի 17]]-ին Հիտլերը որոշեց դադարեցնել «Ցիտադել» գործողությունը, պատճառաբանելով այն խորհրդայն զորքերի հակահարձակմամբ՝ 2-րդ տանկային բանակի կողմից, պահեստային ուժերի բացակայությամբ, անգլո-ամերիկյան բանակների գործողություններով Սիցիլիայում։ Գերմանական ծրագիրը ջախջախել խորհրդային զորքերին Կուրսկում չհաջողվեց։
Տող 40 ⟶ 44՝
== Երկրորդ փուլ ==
Կուրսի ճակատամարտի 2-րդ փուլը հակահարձակումը տևեց [[1943]] թվականի [[հուլիսի 12]]-ից [[օգոստոսի 23]]-ը։ Դրա համար համեմատաբար հաջող իրավիճակ ստեղծվեց թշնամու խմբավորման օռլովյան շրջանում։ «Կուտուզով» գործողության ստրատեգիական հարձակումները իրականացվում էին Բրանսկյան(հրամանատար՝ Պապով), Կենտրոնական և Արևմտյան (հրամանատար՝ Սակալովսկի) ռազմաճակատի մի մասի միջոցով (հուլիսի 12-ից օգոստոսի 18-ը)։ Հարձակման նպատակը կայանում էր նրանում, որ մասնատեին թշնամական բանակները և մաս-մաս ջախջախեն այն, որը առաջին հերթին պետք է նպաստեր մեր զորքերի չափազանց կենտրոնացվածությանը, իսկ երկրորդը՝ ավելորդ շտապողականությունից, որի հետևանքով խորհրդային բանակները ոչ կարևոր ուղղություններում մատերը սկսում էին ոչ լրիվ պատրաստ վիճակում։ Թշնամու շրջափակմանն ուղղված գործողությունը չհաջողվեց։ Գերմանացիները զբաղեցրել էին ճկուն պաշտպանական տակտիկա՝ մինչև մի շրջանը պաշտպանվում էր, մյուսերը զբաղեցնում էին այլ շրջաններ 5-8 կմ հեռավորության վրա։ Թշնամին արդյունավետ օգտագործում էր տանկային բանակների հակահարձակումները, լայնորեն ընդունում էր մանեվրներ ներքին պաշտպանական գծերով։ Ժուկովը իր հուշերում Ստավկային «Կուտուզով» գործողության ընթացքում հիշեցնում է թշնամու բանկի անկարողության մասին։ Ստալինը գտնում էր, որ «մեր խնդիրը քշել գերմանացիներին մեր տարածքից, իսկ շրջապատել նրանց մենք միայն կանենք, երբ նրանք թույլ կլինեն»։ Քաղաքական հաշվարկների համաձայն այստեղ հավանաբար խոսում է անհաջողությունների փորձը, որոնք տեղի էին ունեցել [[1942]] թվականի նոյեմբերից [[1943]] թվականի հունվարը Ստալինգրադում Պաուլյուսի խմբավորման շրջափակման վերացման ժամանակ։ Օգոստոսի 18-ին 3 բանակների զինվորները՝ շրջվելով արևմտյան ուղղությամբ 150 կմ և ջախջախելով թշնամու ահռելի ուժեր՝ չեզոքացրեցին օռլովյան հենակետը։ Արդյունքում իրադրությունը խորհրդա-գերմանական Կենտրոնական ուղղությամբ միանգամից փոխվեց՝ խորհրդային զորքերի համար Բրյանսկյան ուղղությամբ հարձակումը զարգացելու և Արևելյան Բելոռուսիայի տարածք դուրս գալու համար բացվեցին հնարավորություններ։
Մի փոքր այլ կերպ էին զարգանում իրադարձությունները կապված Բելգորոդ-Խարկովյան հարձակողական գործողության հետ («Ռումյանցև»)։ Այստեղ պաշտպանողական գործողությունների արդյունքում Վորոնեժի ռազմաճակտի ուժերը մեծ կորուստներ կրեցին, իսկ հակառակորդը անցավ ամուր ամրացված շրջաններ և պատրաստ էր սկսելու հզոր գրոհ։ Գործողության ընդհանուր նպատակը կայանում էր նրանում, որ ամուր ընդհանուր ռազմաճակատային հարվածով մասնատել
== Կորուստներ ==
|