'''Կտուց''', Չքատան, կղզի [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] արևելքում, ափից 1 կմ հեռավորությամբ:հեռավորությամբ։ Մտել է [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի]] [[Վասպուրական]] նահանգի Առբերանի գավառի մեջ:մեջ։ Լճի տեղատվության ժամանակ Կտուցը դառնում է [[թերակղզի]] (որտեղից և նրա անվանումը):։ Կտուց անապատի ընդհանուր տեսքը Կտուցի թեմը կազմում էին Մարմետ, Ամենաշատ, Խավենց, Անանավանք, Եկմալ և Ճիրաշեն գյուղերը:գյուղերը։ Նրան էին պատկանում մերձափնյա հացաբեր դաշտերը, որոնցում աշխատում էին միաբանության (100 անձ) մշակները:մշակները։ Կտուցի անապատի հյուրանոցները կամ օթևանները, որոնք կոչվում էին «Դրսի տունք», կառուցված էին լճափին:լճափին։ Ամայացել է 1915-ի Մեծ եղեռնի ժամանակ:Կղզումժամանակ։Կղզում կանգուն է Կտուց անապատի համալիրը, որը, ըստ ավանդության, հիմնադրել է [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորիչը]]:։[[Միջնադար|Միջնադարում]] ուներ չորս [[եկեղեցի]], հայտնի կրոնական ու մշակութային կենտրոն էր (տես Կտուց անապատի գրչաթյան կենտրոն):։ XV դ. անապատը վերանորոգվել է, սակայն XYI դ. ավերվել և ամայացել է:է։ XVII դ. սկզբում Լիմ անապատի միաբանության մի մասը տեղափոխվել է Կտուց կղզի:կղզի։ Քանդված եկեղեցիներից վերակառուցվել է միայն Մ. Կարապետը (1712-ին, ճարտ. Բաղիշեցի խոշխաթար):։ Համալիրի հիմնական շենքերը՝ սրբատաշ սպիտակ ֆելգիտից կառուցված եկեղեցին և նրան արմիցկից [[Գավիթ|գավիթը]] (XVIII դ.), լավ են պահպանվել, եկեղեցու մեկ զույգ գմբեթակիր մույթերով աղոթասրահը ավարտվում է երկու կողմերին ուղղանկյուն ավանդատներով, բեմի յոթանիստ աբսիդով:աբսիդով։ Ութանիստ թմբուկով գմբեթը բարձրանում է մույթերի և աբսիդի անկյունների միջև ձգվող կամարների վրա:վրա։ Արտաքին հարդարանքը զուսպ է, ինտերիերը ծածկված է որմնանկարներով:որմնանկարներով։ Գրեթե քառակուսի հատակագծով գավիթն ունի չորս մույթ, որոնց և պատերին կից որմնամույթերի միջև ընկած կամարներով շենքի ներքին տարածությունը բաժանվում է ինը հատվածի:հատվածի։ Գավթի արևմտյան դռան առջև, զույգ մույթերի վրա բարձրանում է [[Զանգակատուն|զանգակատունը]]:։ Հյուսիսային պատից դուռ է բացվում դեպի ուղղանկյուն բեմով Մ. Հրեշաակապետաց կից մատուռը, որտեղ պահվել են անապատի ձեռագրերը:ձեռագրերը։ Համալիրի հյուսիս-արևմտյան միջանցքի շուրջը երկշար դասավորված, մեկ կամ հազվադեպ երկու սենյականոց, մութ և ցածր խցերը, արևելյանում՝ հյուրատունը, իսկ հարավում՝ վանահոր բնակարանը:բնակարանը։
