«Ամեոբա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Դատարկություն տեղափոխեց էջը «Ամեոբա»-ից «Ամեոբաներ» |
չNo edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:Amoeba (PSF) hy.svg|աջից|մինի|370px|Ամեոբայի անատոմիան]]
'''Ամեոբաներ''' ({{lang-lat|Amoebina}}), [[արմատոտանիներ]]ի դասի միաբջիջ կենդանիների կարգ։
== Ամեոբայի կենսակերպը, կառուցվածքը և շարժումը ==
Սովորաբար մանրադիտակային չափի (տրամագիծը՝ մինչև 50 մկմ) կենդանիներ են։ Կան նաև «հսկա» ամեոբաներ: ''Pelomixa binucleata''-ի մեծությունը հասնում է 3 մմ: Մեծ մասամբ միակորիզ են, չունեն մարմնի կայուն ձև, կմախք։ Շարժվում են ժամանակավորապես առաջացող կեղծ ոտքերի օգնությամբ։
Սովորական ամեոբան հանդիպում է կեղտոտված [[ջուր|ջրով]] լճակների հատակում, տիղմի մեջ։ Նա նման է փոքրիկ (0,2-0,5 մմ), հասարակ աչքով հազիվ նկատելի, անգույն դոնդողագնդիկի, որը շարունակ փոխում է իր ձևը։ Ամեոբա բառը առաջացել է հունարեն αμοιβή բառից, որը նշանակում է փոփոխվող։ Ամեոբայի կառուցվածքի մանրամասները կարելի է դիտել միայն մանրադիտակով։
Ամեոբայի մարմինը կազմված է կիսահեղուկ [[ցիտոպլազմա]]յից, որի ներսում տեղավորված է նրա ոչ մեծ բշտիկաձև կորիզը, այսինքն՝ նա միաբջիջ է, բայց այդ բջիջը ինքնուրույն կյանք վարող ամբողջական օրգանիզմ է։
Տող 17 ⟶ 15՝
== Շնչառությունը ==
Մնվում են [[բակտերիաներ]]ով, մանր [[ջրիմուռներ]]ով, [[նախակենդանիներ]]ով։
Ամեոբան շնչում է ջրում լուծված [[թթվածին|թթվածնով]], որը թափանցում է նրա ցիտոպլազմայի մեջ մարմնի ամբողջ մակերեսով։ Թթվածնի մասնակցությամբ ցիտոպլազմայի բարդ նյութերը քայքայվում են ավելի պարզ նյութերի։ Դրա հետևանքով արտադրվում է [[էներգիա]], որն անհրաժեշտ է օրգանիզմի կենսագործունեության համար։ Միաժամանակ ցիտոպլազմայում կուտակվում են ամեոբայի համար վնասակար [[ածխաթթու գազ]] և այլ նյութեր։
Տող 25.
== Բազմացումը ==
Բազմանում են հիմնականում անսեռ ճանապարհով՝ կիսվելով։
Ամեոբայի սնվելուց հետո նրա մարմինն աճում է։ Մեծացած ամեոբան պատրաստվում է բազմացման։ Բազմացումն սկսվում է կորիզի փոփոխությամբ։ Կորիզը ձգվում է, լայնակի ակոսիկով բաժանվում է երկու կեսերի, որոնք իրարից հեռանում են տարբեր կողմեր։ Այնուհետև ամեոբայի մարմնի վրա առաջանում է կենդանուն երկու մասի բաժանող սեղմվածք։ Յուրաքանչյուր մասի մեջ ընկնում է մեկական կորիզ։ Երկու մասերի միջև ցիտոպլազման կտրվում է, և առաջանում է երկու ամեոբա։ Կծկուն վակուոլը մնում է նրանցից մեկի մեջ, իսկ մյուսի մեջ առաջանում է նորը։ Այսպիսով, ամեոբան բազմանում է երկու մասի կիսվելով։ Օրվա ընթացքում կիսվելը կարող է կրկնվել մի քանի անգամ։
== Ցիստան ==
Անբարենպաստ (ջրի ջերմություն, սննդանյութի անբավարարություն) պայմաններում դառնում են գնդաձև և պատենավորվում ամուր թաղանթով (ցիստով)։ Բարենպաստ պայմաններում այդ թաղանթը քայքայվում է, և ամեոբաները դուրս են գալիս։
Ամեոբայի սնվելը և բազմանալը կատարվում է ամբողջ ամռան ընթացքում։ Աշնան ցրտերն սկսվելիս ամեոբան դադարում է սնվելուց, մարմինը կլորանում է, նրա մակերեսին առաջանում է ամուր պաշտպանական թաղանթ՝ ցիստա։ Նույնը տեղի է ունենում, երբ չորանում է լճակը, որտեղ ապրում են ամեոբաները։ Ցիստավորված ամեոբան դիմանում է իր կյանքի համար անբարենպաստ պայմաններին։ Բարենպաստ պայմաններին ամեոբան դուրս է գալիս ցիստայի թաղանթից։ Նա արձակում է կեղծ ոտքեր, սկսում է սնվել և բազմանալ։ Քամու ցրած ցիստաները նպաստում են ամեոբայի տարաբնակմանը։
== Դիզենթերիայի ամեոբա ==
Ապրում են առավելապես քաղցրահամ ջրերում, երբեմն՝ նաև ծովերում, խոնավ հողի և ավազի մեջ։ ''Entamoebidae'' ընտանիքն ընդգրկում է բացառապես [[մակաբույծ]] տեսակներ, որոնցից ''Entamoeba histolitica''-ն մարդու աղիքային վարակիչ հիվանդության՝ [[ամեոբային դիզենտերիա]]յի հարուցիչ է։
Բացի սովորական ամեոբայից, հայտնի են նաև ամեոբաների մի քանի այլ տեսակներ։ Դիզենթերիայի ամեոբան արտաքինով նման է սովորական ամեոբային, բայց նրանից տարբերվում է շատ կարճ կեղծ ոտքերով։ Կեղտոտված ջուր խմելիս դիզենթերիայի ամեոբաներն ընկնում են մարդու աղիքների մեջ, արագ բազմանում, թափանցում աղիքների պատերի մեջ և այնտեղ առաջացնում խոցեր։ Այդ ամեոբաները սնվում են աղիքի քայքայված մասերով ու արյունով, առաջացնելով ամեոբային դիզենթերիա լուրջ հիվանդությունը։
| |||