«Թեոդոսիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Թեոդոսիան մերձծովային կլիմայական առողջարան է:է։ Ամառը՝ շոգ (հուլիսի միջին ջերմաստիճանը՝ 24°C), ձմեռը՝ մեղմ (հունվարի միջին ջերմաստիճանը՝ 0°C), տարեկան տեղումները՝ 360 մմ է:է։ Բուժման միջոցները՝ մերձծովա-տափաստանային կլիման, Աջի-գոլ լճի տղմոտ ցեխը, սուլֆատ-քլորիդ-նատրիումային հանքային ջուրը:ջուրը։ Թեոդոսիայում բուժվում են արյան շրջանառության, ստամոքսաղիքային, նյարդային համակարգերի և շնչառական օրգանների ոչ-տուբերկուլոզային հիվանդություններով տառապողները:տառապողները։

Թեոդոսիան հիմնադրվել է [[մ. թ. ա. 6-րդ դար]]ում:ում։ Եղել է հունական պոլիս:պոլիս։ [[Մ. թ. ա. 107]] թվականին այստեղ ծագեց Սավմակի ապստամբությունը:ապստամբությունը։ [[4-րդ դար]]ում Թեոդոսիան հրդեհեցին և ավերեցին հոները, [[6-րդ դար]]ում զավթեցին խազարները:խազարները։ [[13-րդ դար]]ում ջենույացիները Թեոդոսիայում հիմնադրեցին Կաֆա առնտրավանը:առնտրավանը։ [[1475]] թվականին Թեոդոսիան գրավեցին [[թուրքեր]]ը:ը։ [[1768]]—[[1774]] թվականների ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ ռուսները մտան Թեոդոսիա, բայց քաղաքը [[Ռուսաստան]]ին անցավ միայն [[1783]] թվականին:թվականին։ [[1902]] թվականին Թեոդոսիայում սովետական իշխանություն հաստատվեց [[1917]] թվականի [[դեկտեմբերի 20]]-ին:ին։ Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ քաղաքն ավերվեց:ավերվեց։ Գերմանական զավթիչներից ազատագրվեց [[1944]] թվականի [[ապրիլի 13]]-ին:ին։

Թեոդոսիան միջնադարի խոշոր հայկ. գաղթավայրերից էր, ղրիմահայության տնտեսական, քաղաքական և մշակութային կենտրոնը:կենտրոնը։ Հայ գաղութի մասին պահպանված առաջին գրավոր տեղեկությունները վերաբերում են [[13-րդ դար]]ի 2-րդ կեսին:կեսին։ [[14-րդ դար]]ի կեսին Թեոդոսիայի 70 հազար բնակչության 2/3-ը հայեր էին:էին։ [[17-րդ դար]]ի սկզբին հայերը քաղաքից դուրս ունեին նաև առանձին թաղամաս, որը կոչվում էր Քաշոտ (Գ. Դարանաղցի):։ [[18-րդ դար]]ում Թեոդսոսիայում ապրում էր 1200 հայ ընտանիք, գործում էր 24—32 հայկական եկեղեցի:եկեղեցի։ [[1439]] թվականին Թեոդսոսիայի հայերը Սարգիս վարդապետի գլխավորությամբ մասնակցել են [[Ֆլորենցիա]]յի տիեզերաժողովին և թուրքերի դեմ օգնություն ստանալու ակնկալությամբ միություն են կնքել [[Հռոմ]]ի եկեղեցու հետ:հետ։ Թեոդսոսիայի առևտրական կյանքում պատկառելի դեր է խաղացել հայ փոխտվական-վաշխառուական կապիտալը:կապիտալը։ [[15-րդ դար]]ում քաղաքում կային տասից ավելի հայկական դրամատներ (բանկեր), որոնցից մեկը գործում էր Սուրբ Անտոնի վանքին կից:կից։ Հայկական գաղութում զարգացած էր արհեստագործությունը, բարձր մակարդակի էր հասել գեղարվեստական արհեստագործությունը:արհեստագործությունը։ Թեոդսոսիայի քաղաքացիական, պաշտպանական և հոգևոր կառույցների գերակշռող մասը, այդ թվում և «Հայոց բերդ» կոչված պարիսպը, ստեղծել էին հայ շինարար-վարպետները:վարպետները։ Թեոդսոսիայի հայկական գաղութը օգտվում էր որոշակի ինքնավարությունից, գործում էր ազգային օրենքներով ու սովորույթներով:սովորույթներով։ Հայերն ունեին իրենց զինված ուժերը:ուժերը։ Հայ համայնքը շարունակ պայքարում էր կաթոլիկ քարոզիչների դեմ, որոնք փորձում էին դավանափոխ անել հայերին:հայերին։ Այս նպատակին էին ծառայում [[Հռոմի պապ]]ի հիմնած եպիսկոպոսությունը ([[1318]]) և հայ դոմինիկյան միաբանների վանքը ([[1333]]):։ 1475-ին, երբ թուրք-թաթարական զորքերը շրջապատեցին Թեոդոսիան, քաղաքի բնակիչները, հիմնականում հայերը, հերոսական դիմադրություն ցույց տվեցին թշնամուն:թշնամուն։ Հնգօրյա պաշարումից հետո թշնամու զորքերը գրավեցին Թեոդոսիան, մեծ թվով հայերի սրի քաշեցին և գերեվարեցին, մի մասին տեղափոխեցին [[Կոստանդնուպոլիս]]:։ Չնայած ստացած ծանր հարվածներին, Թեոդսոսիայի հայկական գաղութը [[16-րդ դար|16]]-[[18-րդ դար]]երում ևս շարունակում էր ակնառու ղեր խաղալ [[Ղբիմ]]ի տնտեսական կյանքում:կյանքում։ Թ֊եոդոսիայի հայերը թողել են մշակութային պատկառելի ժառանգություն:ժառանգություն։ Թեոդոսիան միջնադարի հայ գրչության, մանրանկարչության և ճարտարապետական արվեստի ճանաչված օջախներից էր:էր։ Պահպանվել են այստեղ ընդօրինակված 100֊–ից ավելի հայկական ձեռագրեր, հայ միջնադարյան ճարտարապետության ոճով կառուցված եկեղեցիներ, Հայոց բերդի և ջրմուղի մնացորդները և այլ հուշարձաններ:հուշարձաններ։ Թեոդոսիայում են ստեղծագործել նշանավոր տաղասաց-բանաստեղծներ Սիմեոն, Խաչատուր (Խասպեկ երեց), Վարդան Կաֆայեցիները:Կաֆայեցիները։ [[1608]] թվականին այստեղ կազմվել է հայկական ժողովրդական երգերի առաջին ժողովածուն:ժողովածուն։ Թեոդոսիայում են ծնվել ու գործել [[Հովհաննես Այվազովսկի]]ն, [[Գաբրիել Այվազյան]]ը:ը։ [[19-րդ դար]]ում հայերն այստեղ ունեին ծխական դպրոց, հրատարակում էին պարբերականներ («Մասյաց աղավնի», «Դաստիարակ»):։ Արեելահայ դպրոցական կյանքում նշանավոր երևույթ էր Թեոդոսիայի Խալիբյան վարժարանը ([[1858]]–[[1871]]):։

Քաղաքի հին մասում պահպանվել են միջնադարյան կառուցապատումը, արգելանոցում՝ Զենովական ամրոցի ([[14–րդ դար|14]]—[[15–րդ դար]]եր) պատերի և աշտարակների մնացորդները:մնացորդները։ Թեոդոսիայի ճարտարապետական հուշարձաններից են՝ [[13–րդ դար|13]]–[[14 դար]]երի քրիստոնեական եկեղեցիները, թուրքական բաղնիքները (16-րդ դար), Մուֆթի-ջամի մզկիթը ([[1623]]):։ [[1947]]–[[1953]] թվականներին բարեկարգվել է առափնյակը, Թեոդոսիայի հայկական Սուրբ Գևորգ եկեղեցու գմբեթը ([[14–րդ դար|14]]-[[15–րդ դար]]եր) 1950–1960-ական թվականներին Թեոդոսիայում ստեղծվել են նոր բնակելի թաղամասեր, կառուցվել առողջարաններ, հանգստյան տներ:տներ։ Թեոդոսիայի 24 հայկական եկեղեցիներից պահպանվել են 7-ը, որոնց թվում՝ Սուրբ Սարգիս (14-րդ դար), Միքայել և Դաբրիել հրեշտակապետաց ([[1408]]) և Սուրբ Գևորգ եկեղեցիները:եկեղեցիները։ Սուրբ Սարգիս եկեղեցում կազմակերպված է հայկական խաչքարերի և վիմագիր արձանագրությունների քարեդարան:քարեդարան։ Եկեղեցու բակում Հ. Այվազովսկու գերեզմանն է:է։ Թեոդոսիայի Մորսկայա փողոցում կանգուն է Միքայել և Դաբրիել հրեշտակապետաց եռաբսիդ խաչաձև-գմբեթավոր հորինվածք հիշեցնող ծավալով, քարաշեն եկեղեցին:եկեղեցին։ Սուրբ Հովհաննես (14-րդ դար) և Սուրբ Ստեփանոս (15-րդ դար) եկեղեցիները (արգելանոցում) քարաշեն թաղածածկ դահլիճներ են, որոնց կիսաշրջանաձև աբսիդները դուրս են գալիս կառուցվածքի ծավալից:ծավալից։ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցու ինտերիերը հարուստ է որմնանկարներով:որմնանկարներով։ Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի եկեղեցին ([[1348]]) ունի գմբեթավոր դահլիճի հորինվածք, որմնանկարներով զարդարված ինտերի- եր:եր։ Գմբեթարդի վրա կան 12 առաքյալներին և Քրիստոսին պատկերող հարթաքանդակներ:հարթաքանդակներ։ Եկեղեցուն արևմուտքից կից է գավիթը:գավիթը։ Քաղաքում կանգուն է Ծատուրի (Քափանակի) աղբյուրը, որն ըստ վրայի հայերեն արձանագրությունների կառուցվել է [[1588]] թվականին:թվականին։ Թեոդոսիայի հայկական ճարտարապետական հուշարձանները իրենց առանձնահատկություններով հանդերձ, հորինվածքով և հարդարանքով սերտորեն առնչվում են Հայաստանի 9-14–րդ դարերի արվեստին։

* [h p:p։//w1.c1.rada.gov.ua/pls/z7503/a002 Ուկրաինայի պետական ռադայի կայքում բնակավայրերի ամբողջական ցանկ։] {{ref-ua}}

* [h p:p։//ukrcensus.gov.ua/ 2001 թվականի Ուկրաինայի համապետական մարդահամարի արդյունքները։] {{ref-ua}}

* [h p:p։//maps.vlasenko.ne /lis /ukraine/ Ուկրաինայի բնակավայրերի արբանյակային լուսանկարները։] {{ref-ua}}