«Բնակչություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ծնելիության և մահացության հետևանքով բնակչության սերունդների նորացման և հերթափոխման գործընթացը անվանում են '''բնակչության վերարտադրություն''':։ Աշխարհի բնակչության վերարտադրության գործընթացը տեղի է ունենում բացառապես բնակչության բնական շարժի միջոցով։ Բնակչության '''բնական շարժը''' բնակչության թվի փոփոխությունն է (աճը կամ նվազումը), որը տեղի է ունենում բնական եղանակով՝ ծննդի ու մահի հետևանքով։ Բնակչության բնական վերարտադրության (շարժի) ցուցանիշներն են՝ ''ծնելիությունը, մահացությունը'' և դրանց տարբերությունը`տարբերությունը՝ ''բնական աճը'':։ Դրանք հաշվարկվում են ինչպես ''բացարձակ ցուցանիշներով'' (ծնվածների և մահացածների թվով), այնպես էլ ''հարաբերական ցուցանիշներով''` տոկոսներով (%, յուրաքանչյուր 100 մարդու հաշվով) կամ պրոմիլեներով (‰, յուրաքանչյուր 1000 մարդու հաշվով)։ Ի տարբերություն ամբողջ աշխարհի, առանձին երկրների և տարածաշրջանների բնակչության թվի աճը և սերունդների հերթափոխումն ու նորացումը տեղի են ունենում ոչ միայն բնական շարժի, այլ նաև [[մեխանիկական շարժ]]<nowiki/>ի հաշվին: Այսինքն` տվյալ երկիր կամ տարածաշրջան ժամանածների և այնտեղից մեկնածների թվաքանակների տարբերության արդյունքում փոփոխվում են դրանց բնակչության թիվը, բնական շարժի և կազմի ցուցանիշները։

Ծնելիության ու մահացության ցուցանիշների տարբերությամբ պայմանավորված է բնակչության բնական '''վերարտադրության ռեժիմը (վարքը)''':։ Առանձնացնում են բնակչության վերարտադրության երեք ռեժիմ՝ պարզ, ընդլայնված և նեղացված։ '''Պարզ վերարտադրության''' դեպքում ծնելիության և մահացության ցուցանիշները հավասար են, այսինքն բնակչության թիվը չի փոփոխվում և բնական աճ չկա։ '''Ընդլայնված վերարտադրության''' դեպքում ծնելիության ցուցանիշը գերազանցում է մահացության ցուցանիշին, և տեղի է ունենում բնակչության թվի աճ։ '''Նեղացված վերարտադրության''' դեպքում մահացության ցուցանիշը գերազանցում է ծնելիության ցուցանիշին, և բնակչության թիվը նվազում է։

'''Առաջին տիպին''' են պատկանում [[Եվրոպա]]յի և [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յի տնտեսապես զարգացած [[Պետություն|երկրները]]։ Այդ երկրներին բնորոշ է բնական աճի միջինից (1,1% կամ 11‰) համեմատաբար ոչ բարձր ցուցանիշները։ Բնակչության բնական աճը բացասական է (նեղացված վերարտադրություն), և արդյունքում տեղի է ունենում բնակչության թվի նվազում`նվազում՝ '''դեպոպուլյացիա'''։ Եթե նման վիճակը պահպանվում է երկար տարիներ, այն ընդունված է գնահատել որպես '''ժողովրդագրական ճգնաժամ'''։

Բնակչության վերարտադրության ''' երկրորդ տիպին են պատկանում''' [[Ասիա]]յի, [[Աֆրիկա]]յի և [[Լատինական Ամերիկա]]յի զարգացող երկրները։ Այդ երկրներին բնորոշ են ծնելիության և բնական աճի միջինից բարձր ցուցանիշները և մահացության համեմատաբար ցածր կամ չափավոր ցուցանիշներ (20‰-ից ոչ պակաս)։ Եթե այժմ աշխարհում միջին հաշվով մեկ ընտանիքում հաշվվում է 3-4 երեխա, ապա [[Աֆրիկա]]յի և [[Ասիա]]յի հետամնաց [[ագրարային]] երկրներում՝ 6-7 երեխա։ Արդյունքում բնակչության բնական աճը լինում է դրական (ընդլայնված վերարտադրություն), իսկ երբ բնակչության թիվը գերազանցում է ընդլայնված վերարտադրության նորման խոշոր չափերով, այդ երևույթը կոչվում է «ժողովրդագրական պայթյուն»:։