|
[[Պատկեր:Armenian mosaic and inscr at Jerusalem.jpg|thumb|Հայերեն արձանագրություն Երուսաղեմի հին թաղամասում (մ.թ. VI դար)]]
[[Պատկեր:Chapel Trvisi or Crvisi (or Moro-Dzoro), the wall, part 5.jpg|thumb|[[Ծռվիզի մատուռ]]ի արձանագրություններից]]
'''Վիմագրություն''' (պահլավ. vem – քար, արձան և գրություն բառերից, որի տարբերակն է՝ ''արձանագրություն''):։ Նեղ իմաստով նշանակում է քարի վրա փորագրված գրություն, սակայն գործածության ընթացքում իմաստն ընդլայնվել է՝ ընդգրկելով նաև իրերի, առարկաների, պատերի վրա փորագրված հիշատակության ու մակագրության նմուշները:նմուշները։ Գրանյութի առանձնահատկության պատճառով վիմագիրները համառոտել են հաղորդելիքը և քանդակել հիմնականում եզակի օրինակով:օրինակով։ Վիմագիրները բազմաբնույթ են (քաղ., ռազմ., շին., օրենսդր., տնտ., առևտր., կենսագր. ևն) և առաջնակարգ նշանակություն ունեն այս կամ այն ժամանակաշրջանի համակողմ անի ուսումնասիրման համար:համար։ Դրանց հետազոտությամբ զբաղվում է վիմագիտությունը:վիմագիտությունը։ Վ. առավելապես տարածված է եղել [[Հին Եգիպտոս]]ում, [[Միջագետք]]ում, [[Հնդկաստան]]ում, [[Իրան]]ում, [[Հին Հունաստան]]ում, [[Հին Հռոմ|Հռոմ]]ում, [[Հայաստան]]ում և այլուր:այլուր։ Հնագույնները մ.թ.ա. V–III հազարամյակից են:են։ Հայաստանը Վ-ներով հարուստ մշակութ. միջավայր է. այստեղ հայտնաբերված ամենահին Վ-ները մ.թ.ա. XII–VI դդ-ից են (աքքադ. և ուրարտ.), որոնց փոխարինել են արամեերեն, հուն., պահլավ., լատ. արձանագրությունները:արձանագրությունները։ Հայ. վիմագրության անդրանիկ նմուշներն ստեղծվել են մեսրոպյան գրերի գյուտից հետո (V դ., [[Տեկորի տաճար|Տեկոր]], [[Երուսաղեմ]]):։ Պատկառելի թիվ են կազմում VII դ. շին. արձանագրությունները ([[Բագավան]], [[Բագարան]], [[Մրենի տաճար|Մրեն]], [[Նախճավան]], [[Արուճ (եկեղեցի)|Արուճ]], [[Եղվարդ]], [[Ավան]], [[Մցխեթ]] ևն):։ Հայոց մեծ թվականը առաջին անգամ գործածվել է Բագավանի 639-ի վիմագրում՝ Հայոց ՁԸ թվականին (88+551):։ Հայկական վիմագրությանը բնորոշ է թվագրման ստուգությունը (այստեղ անվերապահ է Մովսես Խորենացու ազդեցությունը), բազմաքանակությունը:բազմաքանակությունը։ Վերջինս հետևանք է քաղ. անկայունության, երբ դժվար էր ապահովել վավերագրերի, վճիռների, նվիրատվությունների, հարկային սահմանումների և այլ պայմանավորվածությունների պահպանումը արքունական, կաթողիկոսական կամ իշխանական դիվաններում:դիվաններում։ Սրբատաշ քարակերտ պաշտամունքային կառույցների պատերը երաշխավորել են, որպես ուխտատեղի, վավերագրերի պահպանման տևականություն և անվերապահ կատարում:կատարում։ Իբրև անփոխարինելի աղբյուր Վ-ները պատմ. շարադրանքում օգտագործել են Մովսես Խորենացին, Սեբեոսը, Ստեփանոս արք. Օրբելյանը, Առաքել Դավրիժեցին, Զաքարիա Քանաքեռցին և այլք:այլք։ XVIII դարից սկսվել և XIX դ. կաթողիկոս Ներսես Ե Աշտարակեցու հորդորով լայն ծավալներ է ստացել վիմագրերի հավաքման և հրատարակման գործը:գործը։ Հազարավոր արձանագրություններ են ընդօրինակել և հրապարակել Հովհ. Շահխաթունյանցը, Հ. Շնողեցին, Ս. Ջալալյանցը, Մ.
Բրոսսեն, Ն. Սարգսյանը, Ղ. Ալիշանը, Ա. Մխիթարյանը և այլք:այլք։ Սակայն կազմված անդրանիկ ժողովածուն Կ. Կոստանյանցի «Վիմական տարեգիրն» է (1913)՝ ակադ. Նիկողայոս Մառի գիտ. խմբագրությամբ:խմբագրությամբ։ Հայ վիմագրության հավաքման ու վերլուծության մարզում բացառիկ է ակադ. Հովսեփ Օրբելու վաստակը:վաստակը։ Նրա գործը շարունակել են հնագետ-վիմագրագետներ Ս. Բարխուդարյանը, Կ. Ղաֆադարյանը, Ա. Քալանթարը և հայագետ Ս. Ավագյանը:Ավագյանը։ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստ-ը հրատարակում է «Դիվան հայ վիմագրության» մատենաշարը (պր. I–VIII, 1960–99):։ Մեծարժեք են Պ. Մուրադյանի, Գ. Գրիգորյանի, Ս. Սաղումյանի, Գ. Սարգսյանի և այլոց հրատարակությունները:հրատարակությունները։
== Գրականություն ==
* Օրբելի Հ., Հայկական վիմական արձանագրությունների գիտական նշանակությունը, տես «Դիվան հայ վիմագրության», պր. I, կազմ. Հ. Օրբելի, Երևան, 1966:1966։
* Բարխուդարյան Ս., Հայկական վիմագրություն, նույն տեղում:տեղում։
[[Կատեգորիա:Վիմագրություն]]
|
