«Ուռհա»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ուռհա'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=54}}</ref> (հայկական աղբյուրներում հիշատակվում է նաև որպես Ուրհա, Օրֆա, Ռուհա Ուրֆա), պատմական քաղաք Հյուսիսային [[Միջագետք]]ում, հայտնի է նաև '''Եդեսիա'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref> ({{lang-grc|Ἔδεσσα}}; {{lang-syr|ܐܘܪܗܝ}}) անունով, որը սակայն ասորական աղբյուրներում չի գործածվում։ Հելլենիստական շրջանում եղել է [[Օսրոյենե|Օսրոյենեի ասորական թագավորության]] մայրաքաղաքը, այնուհետև`այնուհետև՝ [[Հայոց Միջագետք]]ի մայրաքաղաքը, անցել է հռոմեացիների տիրապետության տակ, այնուհետև ընդգրկվել [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] կազմի մեջ։ [[641]] թ. քաղաքը նվաճվել է արաբների կողմից, բյուզանդացիներին հաջողվել է կարճ ժամանակով վերանվաճել քաղաքը 1031թ։ Տաս տարի անց քաղաքը գրավել են սելջուկները։ Ուռհան անցել է ձեռքից ձեռք մինչև [[1098]] թ., երբ այն նվաճվել է խաչակիրների կողմից։ [[1144]] թ. քաղաքը գրավում է [[Մոսուլ]]ի տիրակալ Էմադ էդ-Դինը։ Այդ իրադարձության առթիվ [[Ներսես Շնորհալի]]ն գրում է իր հռչակավոր ստեղծագործություններից մեկը`մեկը՝ «Ողբ Եդեսիոյ» (1145-46) պոեմը, որտեղ հայրենասեր հեղինակը սրտի կսկիծով Է նկարագրում է ծաղկուն քաղաքի ավերումն ու բնակչության զանգվածային բնաջնջումը։ Քաղաքը հետագա դարերում անցել է հաջորդաբար Եգիպտոսի և Ասորիքի սուլթանների, մոնղոլների, թյուրք ցեղերի տիրապետության տակ, մինչև որ [[1637]] թ. վերջնականապես մտել է Օսմանյան կայսրության տիրապետության տակ։

Որոշ աղբյուրների համաձայն՝ Ուռհան հիմնովին վերաշինել է Հայոց կիսաավանդական թագավոր [[Աբգար]]ը՝ Մծբինից այստեղ տեղափոխելով իր արքունիքը։ Նույն աղբյուրները վկայում են, որ Աբգարն այս տեղ հունա-հռոմեական թատրոնների օրինակով շինել է թատրոնի շենք, ինչպես նաև արքունական շքեղ պալատ ու հոյակապ եկեղեցիներ։ Իսկ Աբգարի հաջորդ Երվանդ թագավորը, ըստ նույն ավանդությունների, Ուռհան թողել է Հռոմին, իսկ ինքը հաստատվել նախ՝ [[Արմավիր]]ում, ապա՝ իր հիմնադրած [[Երվանդաշատ]]ում։ Ուռհան Օսրոենի փոքրիկ թագավորության մայրաքաղաքն էր (2-րդ դ-ից մթա)։ [[Տիգրան Բ]]-ի օրոք (95-56 թ մթա) այդ թագավորությունը միացվեց հայկական պետությանը, և նրա մայրաքաղաք դարձավ հայկական մշակույթի կենտրոններից մեկը։ Սակայն հայկական պետության կազմում երկարատև չի մնում՝ 60-ական թթ (մթա) այն անցնում է Հռոմին։ Հնում Ուռհան մշակույթի մեծ կենտրոն էր։ Այստեղ գործում էր բարձր տիպի դպրոց՝ ճեմարան, որտեղ ուսանելու էին գալիս տարբեր տեղերից։ Ուռհայում կրթություն են ստացել և բավական թվով հայ երիտասարդներ։ Այստեղ է արարվել հայոց մեսրոպյան գիրը։ Քաղաքում է ստեղծագործել միջնադարի հայ նշանավոր պատմիչներից մեկը`մեկը՝ [[Մատթևոս Ուռհայեցի]]ն։ Քաղաքը հնուց ի վեր ունեցել է հոծ հայ բնակչություն, որը պատմական որոշ ժամանակահատվածներում կազմել է մեծամասնություն։ Քաղաքը 1071-1086 թթ-ին մտել է [[Փիլարտոս Վարաժնունու թագավորություն|Փիլարտոս Վարաժնունու թագավորության]] կազմի մեջ։ Քաղաքը [[1144]] թ-ին ուներ 47.000, իսկ [[1914]] թ-ին 35.000 [[հայ]] բնակիչ։ Ուռհայի հայ բնակչությունը տուժել է 1894-96 թթ համիդյան կոտորածներից։ [[Մեծ Եղեռն]]ի ժամանակ քաղաքի [[հայ]] բնակչությունը [[Եդեսիայի ինքնապաշտպանություն|25 օր հերոսաբար մարտնչեց թուրքական 18.000 բանակի դեմ]]:։ Քեմալական հալածանքների պայմաններում հարկադրված հեռացել են Սիրիա, Ֆրանսիա, մի մասն էլ`էլ՝ Խորհրդային Հայաստան։

* «Հայկական հարց» հանրագիտարան, Երևան, 1996:1996։

* Անանուն Եդեսացի, Ժամանակագրություն, Երևան, 1982:1982։