«Կետոններ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
վիքիֆիկացում, ձևավորում, ուղղագրական, կետադրություն, կատեգորիա, ոճակական ուղղումներ, կաղապարներ, ճշտումներ
Տող 1.
[[Պատկեր:Ketone-displayed.png|մինի]]
'''Կետոններ''', օրգանական միացությունների դաս։ Պարունակում են կարբոնիլ խումբ (CO), որին միացած են ածխաջրածնային երկու ռադիկալ՝ R-CO-R՝։R ՛։ R-ի և R ՛-ի բնույթից կախված, լինում են՝ ալիֆաուոիկ (ճարպային), ալիցիկլիկ, արոմատիկ և հետերոցիկլիկ շարքի կետոններ։ Երբ R=R ՛-ի, կետոնները կոչվում են համաչափ, օրինակ, դիմեթիլկետոն՝ CH3COCH3CH<sub>3</sub>COCH<sub>3</sub>, դիֆենիլկետոն՝ CeHsCOCeHs։ Հակառակ դեպքում, երբ ածխաջրածնային ռադիկալները տարբեր են,կետոններ կոչվում են անհամաչափ, օրինակ, [[ացետոֆենոն]]՝ CH3COC6H5։ԸստCH<sub>3</sub>COC<sub>6</sub>H<sub>5</sub>։Ըստ կարբոնիլ խմբի թվի, տարբերում են միա-, երկ-, եռ- և այլ կետոններ։ Մոլեկուլում, կարբոնիլ խմբերի հեռավորությունից կախված, դիկետոնները լինում են՝ a, p, y կետոններ։ Ըստ ռացիոնալ անվանակարգման, կետոններն անվանում են համապատասխան ածխաջրածնային ռադիկալների անվանը «կետոն» բառն ավելացնելով, օրինակ, [[մեթիլէթիլկետոն]] ՝ CH3COC2Hs։CH<sub>3</sub>COC<sub>2</sub>Hs։ Իսկ ըստ ժնևյան (կամ պաշտոնական) անվանակարգության, ճարպային շարքի կետոննորի անվանումները բխեցնում են համապատասխան ածխաջրածինների անուններից որոնց ավելացնում են «ոն» վերջածանցըև թվով ցույց տալիս CO խմբի տեղը, օրինակ, [[դիէթիլկետոն]]ը՝ CH3CH2COCH2CH3CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>COCH<sub>2</sub>CH<sub>3</sub>, անվանում են պենտանոն-3: Շատ կետոննորկետոններ ստացել են պատահական անուններ, օրինակ, [[ցետոն]], [[ացետոֆենոն]] և այլն։ Ճարպային ցածրագույն կետոններն դուրեկան հոտով, անգույն հեղուկներ են, լուծվում են ջրում, իսկ բարձրագույնները պիևղ նյութեր են։ Բոլոր կետոնները լուծվում են օրգանակնօրգանական լուծիչներում։Ստացման եղանակով և քիմիական հատկություններով կետոնները նման են աւդեհիդներինալդեհիդներին, սակայն դրանք պակաս ռեակցունակ են և ավելի կայուն՝կայուն ՝ օքսիդացման նկատմամբ, կարբոնիլ խմբի բևեռացման աստիճանով։ Կետոննորին բնորոշ են երկու ռեակցիաներ, որոնք պայմանավորված են կարբոնիլ խմբի առկայությամբ՝ կարբոնիլ խմբին միացում և դրա թթվածնի ատոմի տեղակալում։ Օրինակ, կետոններին հեշտությամբ է միանում կապտաթթուն՝ HCN, և առաջացնում օքսինիտրիլներ՝ RC(OH)R՝CN։R ՛CN։ Կետոննորիի հետ նույն ձևով է փոխազդում նատրիումի բիսուլֆիտը՝ NaHS03NaHS0<sub>3</sub>, քլորոֆորմը՝ CHCl3CHCl<sub>3</sub>, ևն։ Կետոննորի հիդրվելիս առաջացնում են երկրորդային սպիրտներ՝ RCOR՝RCOR ՛+ H2H<sub>2</sub> ^->RCH(OH)R ՛, իսկ մետաղաօրգանական միացությունների հետ փոխազդման և հետագա հիդրոլիզի դեպքում՝ երրորդային սպիրտներ՝ RCOR՝RCOR ՛+ R"MgX ^ ^RR՝CRR ՛C(R")OMgXtOMgX ^RR՝R->RR ՛R"COH։ PCls-ի հետ փոխազդելիս կետոններիի թթվածնի ատոմը տեղակալվում է [[քլոր]]ի երկու ատոմով։ Հիդրօքսիլամինի հետ կետոնները տալիս են [[կետօքսիմներ]]՝ RR՝CORR ՛CO+NH2OHNH<sub>2</sub>OH ^RR՝C->RR ՛C= NOH։ Այս ռեակցիան, ինչպես նաև թթվածևի տեղակալմամբ բյուրեղային այլ նյութերի առաջացումը կիրառում են կետոոններն առանձնացնելու, իսկ այդ նյութերի հիդրոլիզը՝ մաքուր կետոններ ստանալու համար։ Մեծ նշանակություն ունի կարբոնիլ խմբի վերականգնումը միևչև CH2CH<sub>2</sub>-]i։ Արդյունաբերության մեջ կետոններն ստանում են երկրորդային սպիրտների դիհիդրմամբ՝ RCH(OH)R ^RCOR՝՛->RCOR ՛+H2H<sub>2</sub>, կարբոնաթթուների կալցիումական [[աղերի]] ջերմային քայքայմամբ՝ (RCOO)<sub>2</sub>Ca 2Cat-> RCOR+ CaC03CaC0<sub>3</sub>, կամ կատալիզատորների ([[թորիում]]ի, [[բարիում]]ի [[օքսիդներ]]ի, [[կալցիում]]ի [[կարբոնատ]]ի) վրայով [[կարբոնաթթուներ]]ի գոլորշիներ անցկացնելով։Արոմատիկ և ճարպարոմատիկ կետոնները ստանում են ալյումինի քլորիդի առկայությամբ արոմատիկ ածխաջրածինների վրա թթուների քլորանհիդրիդներ ազդելով, օրինակ, CfiHe-fC<sub>6</sub>H<sub>6</sub>+CH<sub>3</sub>COCl CH3COCl ^C6H5COCH3֊h->C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>COCH<sub>3</sub>+HC1։HCl։ Շատ կետոններ կարելի է ստանալ կատալիզատորների առկայությամբ ածխաջրածիններն օդի թթվածնով օքսիդացնելով, օրինակ, էթիլբենզոլից ստանում են ացետոֆենոն, [[ցիկլոհեքսան]]ից՝ [[ցիկլոհեքսանոն]]։ Կետոններն ունեն մեծ կիրառություն։ Օրինակ, ցիկլոհեքսանոնը ելանյութ է կապրոնի ստացման համար։ Միխլերի կետոնը կիրառվում է տրիարիլմեթանային ներկանյութերի, իսկ որոշ կետոններ՝ [[օծանելիք]]ի արտադրության մեջ։
 
{{ՀՍՀ}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Կետոններ» էջից