«Կոմպլեքս միացություններ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Կոմպլեքս միացություններ''', [[կ ո ո րդինացիա| կ ոորդինացիոն]] միացություններ, քիմիական միացություններ, որոնց բաղադրությունը չի համապատասխանում չզույգված [[էլեկտրոններ]]ով քիմիական կապերի առաջացման տեսությանը: Գոյություն ունեն լուծույթներում, [[հալույթներ]]ում, [[բյուրեղ]]ային և [[գազ]]ային վիճակում: Նյութի անցումը ֆիզիկական մի վիճակից մի այլ վիճակի կարող է հանգեցնել Կոմպլեքս միացությունների բաղադրության և կառուցվածքի փոփոխության, մի կոմպլեքս խմբի քայքայման ու նորի առաջացման: Սովորաբար ավելի բարդ Կոմպլեքս միացություններ առաջանում են քիմիական պարզ [[միացություններ]]ի փոխազդմամբ, օրինակ, [[կալիում]]ի և [[ երկաթ]]ի [[ ցիանիդներ]]ից ստացվում է [[ կալիում]]ի[[ ֆեռոցիանիդ]] ՝ Fe(CN)2+4KCN= K4[Fe(CN)6]: Կոմպլեքս միացությունների միջուկը ( [[կոմպլեքս]]ը) կենտրոնական ատոմն է՝ կոմպլեքսագոյացնողը (բերված օրինակում երկաթը) և նրան միացած (կոորդինացված) [[մոլեկուլներ]]ը [[կամ իոններ]]ը, որոնք կոչվում են [[ լ իգանդ]]ն ե ր (տվյալ դեպքում թթվային մնացորդը՝ CN): Լիգանդները կազմում են կոմպլեքսի ներքին ոլորտը ([[սֆերա]]ն): Կան Կոմպլեքս միացություններ, որոնք կազմված են միայն կենտրոնական ատոմից և լիգանդներից, օրինակ, [[ կարբոն]]իչներ [[ մետաղներ]]ի: Եթե կոմպլեքսի բաղադրության մեջ մտնում են [[ իոն]]ներ, որոնք անմիջապես չեն միացած կենտրոնական ատոմին, ապա դրանց տեղավորում են կոմպլեքսի արտաքին ոլորտում, օրինակ, K+֊ը K4[Fe(CN)6]-mAf, ՏՕշ--ը [Cu(NH3)4]-SO*-nLtf: Կոմպլեքս միացությունների բանաձևում արտաքին ոլորտի իոնները գրվում են միջակ փակագծերից դուրս: Դրական կամ բացասական էլեկտրական [[ավելցուկ]] լիցք կրող կոմպլեքս խումբը կոչվում [[է կոմպլեքս իոն]], օրինակ, [Cu(NH3)4]2+,t[Fe(CN)6]4՜: Արտաքին ոլորտում իոններ ունեցող Կոմպլեքս միացություններ[[ լուծույթներ]]ում ամբողջովին դիսոցված են ըստ սխեմայի, օրինակ, K2[CoCLs]= 2K+++ [C0CI4]2-,t[Cu(NH3)4]S04== [Cu(NH3)4]2++S04 : Կոմպլեքս իոնները նույնպես կարող են դիսոցվել լուծույթում՝ [CoCl4]2~^Co2՝f՝H-4C1*՜: Լուծույթներում Կոմպլեքս միացությունների կայունությունը որոշվում է նրա կոմպլեքս իոնի դիսոցման հաստատունով՝ K-ով. [Co2+].[Cl~]4 [CoCl42֊]K-ն բնորոշում է կոմպլեքսի [[թերմոդինամիկա]]կան կայունությունը և կախված է կենտրոնական ատոմի և լիգանդի միջև կապի էներգիայից: Կենտրոնական ատոմին անմիջապես միացած իոնների կամ մոլեկուլների թիվը կոչվում է [[ատոմ]]ի կոորդինացիոն թիվ (կ. թ.), օրինակ, K4[Fe(CN)6], Ti(CO)7, [Cu(NH3)4]S04 Կոմպլեքս միացություններում կենտրոնական ատոմների ատոմի կոորդինացիոն թիվ երը համապատասխանաբար 6, 7 և 4 են: Առանձին կոմպլեքսագոյացողների Կ կոորդինացիոն թվերը տարբեր են: Դրանց արժեքը փոխվում է՝ կախված կենտրոնական ատոմների և լիգանդների չափերից և քիմիական բնույթից: Ներկայումս հայտնի են 1-ից մինչև 12 [[ կատոմ]]ի կոորդինացիոն թիվ եր, սակայն ամենից հաճախհարկ է լինում գործ ունենալ 4 և 6 թվերի հետ: Կոմպլեքս միացությունների բաղադրիչ մասերը խիստ բազմազան են: Որպես կհնտրոնական ատոմկոմպլեքսագոյացնող ծառայում են անցումային տարրերի ատոմները, ինչպես նաե որոշ ոչ մետաղներ, օրինակ, B, P, Si: Լիզանդներ կարող են լինել [[ թթուների անիոններ]]ը (F՜, Cl՜, Br֊, I֊, CN֊, N02՜, S042՜ են), O, N, P, Տ և այլ ատոմներով օրգանական և անօրգանական չեզոք մոլեկուլներն ու ռադիկալները: Ներքին [[ոլորտ]]ում թթուների անիոններով Կոմպլեքս միացություններ ([[ացիդոկոմպլեքս]]ներ) անօրգանական կոմպլեքսների տիպիկ ներկայացուցիչներ են: Ամենատարածված լիգանդը [[ջուր]]ն է: [[Աղեր]]ը ջրում առաջացնում են [[աքվակոմպլեքսներ]] (aqua — ջուր), օրինակ, CoCl2++ 6H20= [Co(H20)6]2++ 2C1-: Բյուրեղային աքվակոմպլեքսները կոչվում են [[ բյուրեղահիդրադներ]]: Օրգանական և անօրգանական տարբեր [[լուծիչներ]]ում աղերը լուծելիս առաջանում են բազմազան [[սոլվատակոմպլեքս]]ներ: Բյուրեղային սոլվատակոմպլեքսները կոչվում են բյուրեղակոմպլեքսն և ր: Դրանցից են [[ամոնիակ]]ի, [[ սպիրտներ]]ի, եթերի և այլ նյութերի միացման [[վերջնանյութեր]]ը: Բարդ մոլեկուլները կենտրոնական ատոմին միանում են [[թթվածին|թթվածնի]] (ջուր, սպիրտներ, եթերներ են), [[ազոտ]]ի (ամոնիակ, ամիններ), [[ֆոսֆոր]]ի (PCU, ֆոսֆինի ածանցյալներ), [[ածխածին|ածխածնի]] (CO են) և այլ տարրերի ատոմների միջոցով: Հաճախ լիգանդը կենտրոնական ատոմին միանում է իր մի քանի ատոմներով: Այդպիսի [[լիգանդներ]]ը կոչվում են [[ բազմադենտատներ]]: Օրգանական բարդ [[ածանցյալներ]]ի մեջ հանդիպում են լիզանդներ, որոնք կոորդինացված են երկու, երեք, չորս, հինգ և նույնիսկ ութ ատոմի հետ: Ամենակայուն Կոմպլեքս միացություններ առաջացնող լիգանդները [[կոմպլեքսոններ]]ն են՝ [[ամինաբազմակարբոնաթթուներ]]ը, օրինակ, [[էթիլեն երկամինքառաքացախաթթու]]ն՝ (HOOCCH2)2NCH2CH2N(CH2COO)2 (կոմպլեքսոն ): Անօրգանական ացիդոլիգանդները սովորաբար միադենտատ են, հազվադեպ՝ երկդենտատ: Կոմպլեքս միացություններ ի և սովորական (պարզ) միացությունների միջե չկա որոշակի սահման: Կախված հետազոտման խնդրից, միևնույն [[ նյութ]]ը կարելի է դիտել պարզ կամ կոմպլեքս: Կոմպլեքս միացությունների կառուցվածքի տեսությունը առաջադրել է [[շվեյցարացի]] քիմիկոս [[ Ա. Վերներ]]ը (1893): Նա տվել է [[«գլխավոր»]] և [[«միջանկյալ»]] արժեքականություն հասկացությունները, ինչպես նաև պատկերացում [[կոորդինացիա]]յի, [[կոորդինաթիվ|կոորդինաթվի]], [[կոմպլեքս մոլեկուլի երկրաչափություն|կոմպլեքս մոլեկուլի երկրաչափության]] մասին: Կոմպլեքս միացությունների [[քիմիա]]յի ուսումնասիրման բնագավառում նշանակալի ավանդ ունեն սովետական գիտնականներ [[Լ. Ա. Չու՜գան]]ը, [[Ի. ի. Չերնյան]]ը և այլք: Սակայն դասական կոորդինացիոն տեսությամբ հնարավոր չեղավ բացատրել Կոմպլեքս միացությունների նոր դասերի առաջացումը, կանխատեսել դրանց կառուցվածքը, ինչպես նաև հաստատել վերջինիս և ֆիզիկական [[ հատկություններ]]ի միջև փոխադարձ կապը: Այդ*հարցերը պարզաբանվեցին [[քիմիական կապ]]ի [[բնույթ]]ի ժամանակակից քվանտամեխանիկական պատկերացումների հիման վրա (մանրամասն տես Արժեքականությունդ Քվանաային քիմիա, Քիմիական կապ): Կոմպլեքս միացություններ կիրառվում են [[պլատին]]ային մետաղների,[[ ոսկի| ոսկու]], [[արծաթ]]ի, [[նիկել]]ի, [[կոբալտ]]ի, [[պղինձ|պղնձի]] անջատման և մաքրման, հազվագյուտ հողային [[ տարրեր]]ի, [[ ալկալիական մետաղներ]]ի առանձնացման համար և տեխնոլոգիական բազմաթիվ այլ պրոցեսներում: Կոմպլեքս միացությունները օգտագործվում են նաև [[վերլուծական քիմիա]]յում՝ ամենաբազմազան տարրերի որակական հայտնաբերման և քանակական որոշման համար: Կենդանի օրգանիզմներում Կոմպլեքս միացություններ ի դերի բազմաթիվ տեսակներ մետաղների (Fe, Cu, Mg, Zn, Co են) իոնների միացություններ են սպիտակուցների, վիտամինների և այլ նյութերի հետ, որոնք յուրահատուկ [[ֆունկցիաներ ]] են կատարում [[նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] պրոցեսներում: Առանձնապես մեծ է բնական Կոմպլեքս միացությունների դերը [[շնչառություն|շնչառության]], [[ֆոտոսինթեզ]]ի, կենսաբանական [[օքսիդացում| օքսիդացման]] պրոցեսներում և [[ ֆերմենտ]]ային [[կատալիզ]]ում: