|
ՌԵԳԵՆԵՐԱՑԻԱ
{{Rq/cat}}
軕»Ý»ñ³óÇ³Ý É³ï. µ³é ¿` §regeneration¦ ¨ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ í»ñ³Ï³Ý•ÝáõÙ: 軕»Ý»ñ³óÇ³Ý ûñ•³ÝǽÙÇ íݳëí³Í ϳ٠Ïáñóñ³Í Ù³ëÁ ÉÇáíÇÝ Ï³Ù Ù³ëݳÏÇáñ»Ý í»ñ³Ï³Ý•Ý»Éáõ ѳïÏáõÃÛáõÝÝ ¿:
[[Պատկեր:Cartilage polarised.jpg|աջից|200px|մինի| Աճառային հյուսվածք; հյուսվածքաբանական պրեպարատ դիտված օպտիկական մանրադիտակով]]
¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ýǽÇáÉá•Ç³Ï³Ý ¨ Ñ»ïíݳëí³Íù³ÛÇÝ é»•»Ý»ñ³ódzÛÇ ïÇå»ñ:
[[Պատկեր:Ոսկրագոյացում աճառի տեղում.jpg|աջից|200px|մինի|Ոսկրագոյացում աճառի տեղում]]
üǽÇáÉá•Ç³Ï³Ý 黕»Ý»ñ³ódz »Ý ³Ýí³ÝáõÙ ûñ•³ÝǽÙÇ ÝáñÙ³É Ï»Ý볕áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ùßï³Ï³Ý í»ñ³Ï³Ý•ÝáÕ³Ï³Ý åñáó»ëÝ»ñÇÝ, áñáÝù ϳåí³Í »Ý Ý»ñµçç³ÛÇÝ Ï³éáõóí³ÍùÝ»ñÇ ù³Ûù³ÛÙ³Ý ¨ áãÝã³óÙ³Ý Ñ»ï: úñÇݳÏ` ³ñÛ³Ý µçÇçÝ»ñÁ ³ÝÁݹѳï Ýáñá•íáõÙ »Ý, ÷á˳ñÇÝ»Éáí Ï»Ý볕áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ íݳëí³ÍÝ»ñÇÝ Ï³Ù áãÝã³ó³ÍÝ»ñÇÝ:
'''Աճառ''' կամ '''աճառային հյուսվածք''' - Ամուր և ճկուն [[հյուսվածք]] է, որը [[ոսկր|ոսկրային հյուսվածքի]] հետ միասին դասվում է կմախքային [[շարակցական հյուսվածք]]ների դասին` պայմանավորված նրանց ֆունկցիոնալ, զարգացման և կառուցվածքային նմանություններով։ Աճառային հյուսվածքը մասնակցում է բազմաթիվ [[օրգան (կենսաբանություն)|օրգանների]] և օրգան համակարգերի կազմությանը, այդ թվում` [[շնչառական համակարգ]]ի ([[քիթ|քթի]], [[ըմպան]]ի, [[բրոնխ]]ների, [[շնչափող]]ի և այլն), [[ականջախեցի|ականջախեցու]], [[հոդ]]երի, [[միջողային սկավառակ]]ների, [[ծնկահոդ]]ի [[մահիկ]]ների ([[մենիսկ]]) և այլն։ [[Նորածին|Նորածնի]] կմախքային համակարգը հիմնականում կազմված է աճառային հյուսվածքից, որը աճման հետ վերածվում է ոսկրային հյուսվածքի։ Հասուն մարդու մարմնում աճառային հյուսվածքը կազմում է մոտ 2%<ref>Быков - Цитология и общая гистология</ref>։
лïíݳëí³Íù³ÛÇÝ é»•»Ý»ñ³óÇ³Ý ûñ•³ÝǽÙÇ íݳëí³Í, ³ñÑ»ëï³Ï³Ýáñ»Ý Ñ»é³óí³Í Ù³ë»ñÇ í»ñ³Ï³Ý•ÝáõÙÝ ¿:
== Տեսակները և կառուցվածքային ընդհանրությունները ==
лïíݳëí³Íù³ÛÇÝ é»•»Ý»ñ³óÇ³Ý Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ïÇåÇÏ Ï³Ù ÑáÙáÙáñýá½ ¨ áã ïÇåÇÏ Ï³Ù Ñ»ï»ñáÙáñýá½:
Առանձնացնում են աճառային հյուսվածքի 3 տարատեսակ
îÇåÇÏ é»å³ñ³ïÇí 黕»Ý»ñ³ódzÛÇ ¹»åùáõÙ Ïáñóñ³Í Ù³ëÁ í»ñ³Ï³Ý•ÝíáõÙ ¿ Ñ»Ýó ÝáõÛÝ Ó¨Ç Ù³ëÇ ½³ñ•³óÙ³Ý ×³Ý³å³ñÑáí: ÎáñëïÇ å³ï׳éÁ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ï³ñµ»ñ, ûñÇݳÏ` ³Ý¹³Ù³Ñ³ïáõÃÛáõÝÁ, ϳ٠å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ýå³ï³Ïáí ϻݹ³Ýáõ Ù³ñÙÝÇ Ù³ëÇ åáÏáõÙÁ (³áõïáïáÙdz), ÇÝãå»ë ûñÇÝ³Ï ÙáÕ»ëÁ ÃßݳÙáõó å³ßïå³Ýí»Éáõ ѳٳñ åáÏáõÙ ¿ Çñ åáãÁ:
* [[Հիալինային աճառ]]
àã ïÇåÇÏ é»•»Ý»ñ³ódzÛÇ Å³Ù³Ý³Ï Ïáñóí³Í Ù³ëÁ ÷á˳ñÇÝíáõÙ ¿ Ù»Ï ³ÛÉ Ï³éáõóí³Íù áõÝ»óáÕ •áÛ³óáõÃÛ³Ùµ, áñÁ ï³ñµ»ñíáõÙ ¿ ³é³çÇÝÇó` ã³÷»ñáí ¨ áñ³Ï³å»ë: úñÇÝ³Ï ß»ñ»÷áõÏÝ»ñÇ é»•»Ý»ñ³ódzÛÇ »ÝóñÏíáÕ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ݳËݳϳÝÇó ϳñáÕ ¿ ³í»ÉÇ ùÇã ÉÇÝ»É, ÇëÏ Ù³Ýñ Íáí³Ë»ó•»ïÝÇ Ùáï ³Ý¹³Ù³Ñ³ïí³Í ³ãùÇ ÷á˳ñ»Ý ϳñáÕ ¿ ³É»Ñ³í³ù ³×»É:
* [[Էլաստինային աճառ]]
î³ñµ»ñ ûñ•³ÝǽÙÝ»ñáõÙ í»ñ³Ï³Ý•ÝáÕ³Ï³Ý åñáó»ëÝ»ñÁ, áñáÝù Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ »Ý íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, Áݹ•ñÏáõÙ »Ý Ù³ñÙÝÇ ï³ñµ»ñ ã³÷»ñáí Ù³ë»ñ ¨ ÁÝóÝáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ Ó¨»ñáí: гÛïÝÇ ¿ ÙÇ ³ÙµáÕç ûñ•³ÝÇ é»•»Ý»ñ³ódzÝ` ÷áùñÇÏ Ùݳóáñ¹Çó, »ñµ Ýáñ Ù³ëÁ Ó¨³íáñíáõÙ ¿ í»ñùÇ Ù³Ï»ñ»ëÇÝ: ¸ñ³ ûñÇÝ³Ï ¿` åáã³íáñ »ñÏÏ»Ýó³ÕÝ»ñÇ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ é»•»Ý»ñ³ódzÝ: ²Û¹åÇëÇ é»•»Ý»ñ³óÇ³Ý ³Ýí³ÝáõÙ »Ý ¿åÇÙáñýá½:
* [[Ֆիբրոզ աճառ]]
ØáñýáɳùëÇë »Ý ³Ýí³Ýáõ٠黕»Ý»ñ³ódzÛÇ ³ÛÝ »Õ³Ý³ÏÇÝ, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï íݳëí³Í ûñ•³ÝáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ•³íáñáõÙ: ØáñýáɳùëÇëÝ Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ ¿ í»ñùÇ ³å³ùÇÝáõÙÇó Ñ»ïá µçÇçÝ»ñÇ í»ñ³ËÙµ³íáñÙ³Ý ÙÇçáóáí` ³é³Ýó ¹ñ³Ýó µ³½Ù³óÙ³Ý:
Բջջաբանորեն աճառային հյուսվածքները կազմված են [[խոնդրոցիտներ]]ից, [[խոնդրոբլաստներ]]ից և միջբջջային նյութից` [[մատրիքս]]ից, որը կազմված է կոլագենային թելերից (Էլաստինային աճառում նաև էլաստինային թելերից) և հիմնական ամորֆ նյութից։ Ամորֆ նյութը կազմված է [[պրոտեոգլիկաններ]]ից, [[գլիկոպրոտեիններ]]ից և խոշոր ձևավորող ագրեգատներից։ Աճառային հյուսվածքի 70-80% կազմված է [[ջուր|ջրից]], 10-15% օրգանական նյութերից և 4-7% հանքային աղերից։ <ref>Reddy AH: Extracellular Matrix Structure and Functions. Liss, 1985</ref>։<br />
λÝë³µ³Ý³Ï³Ý ¨ µÅßϳ•Çï³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí Ïáõï³Ïí³Í ÑëÏ³Û³Ï³Ý ÝÛáõÃÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ áÕݳ߳ñ³íáñÝ»ñÇ Ý»ñùÇÝ ûñ•³ÝÝ»ñÇ é»å³ñ³ïÇí 黕»Ý»ñ³ódzÝ` áñå»ë 黕»Ý»ñ³ódzÛÇ áõñáõÛÝ »Õ³Ý³Ï, ëï³ó³í §é»•»Ý»ñ³óÇáÝ ÑÇå»ñïñáýdz¦ ³Ýí³ÝáõÙÁ (М. А. Воронцова 1953, Л. Д. Лиознер 1961, 1965): ²Ûë åñáó»ëÇ µçç³µ³Ý³Ï³Ý ٻ˳ÝǽÙÁ ûñ•³ÝÇ µáÉáñ ïÇåÇ µçç³ÛÇÝ ï³ññ»ñÇ µ³½Ù³óáõÙÝ áõ ³×Ý ¿, (åñáÉÇý»ñ³óÇ³Ý ¨ ÑÇå»ñïñáýdzÝ): ²Û¹ »Õ³Ý³Ïáí ÁÝóóáÕ é»•»Ý»ñ³ódzÛÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ íݳëí³Í ûñ•³ÝÇ Ý³ËÏÇÝ Ó¨Á ãÇ í»ñ³Ï³Ý•ÝíáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ãíݳëí³Í Ù³ëÇ ³×Ù³Ý ßÝáñÑÇí í»ñ³Ï³Ý•ÝíáõÙ »Ý ûñ•³ÝÇ ½³Ý•í³ÍÁ ¨ ýáõÝÏóÇáÝ³É Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áÕç ͳí³ÉÁ:
Նրանց ընդհանուր կառուցվածքա-ֆունկցիոնալ առանձնահատկությունները չորսն են`<ref>Jasin HE: Structure and function of the articular cartilage surface. Scand J Rheumatol 1995;101:51. [PMID 7747132]</ref>
# Համեմատաբար ցածր մետաբոլիզմ
# Անոթների բացակայություն
# Անդադար աճի ընդունակություն
# Ամրություն և էլաստիկություն
== Զարգացումը ==
Աճառային հյուսվածքը զարգանում է [[մեզենխիմա]]յից, որը սկսվում է մեզենխիմայի կարծրացումից և խոնդրոգեն հատվածի կազմավորումից ապագա աճառային հյուսվածքի տեղում։ Խոնդրոգեն հատվածի [[բջիջ]]ները ինտենսիվ բազմանում են [[միտոզ]]ով, մոտենում են իրար և չափերով մեծանում։ Խոնդրոգեն բջիջների հենարանային ֆունկցիան ապահովվում է ի հաշիվ նրանց ներքին լարվածության (տուրգոր)։<br />Հաջորդ փուլում աճառային բջիջները սկսում են արտադրել միջբջջային նյութը։ Ձևավորվում է առաջնային աճառային հյուսվածքը։ Այդ ընթացքում տեղի է ունենում խոնդրոբլաստների ներքին կառուցվածքի վերաձևավորում, զարգանում է [[սպիտակուց]] սինթեզող ապարատ (գրանուլյար էնդոպլազմատիկ ցանց, [[Գոլջիի կոմպլեքս]])։ Խոնդրոբլաստները այդ ընթացքում չեն կորցնում [[ԴՆԹ]]-ի ռեպլիկացիայի հատկությունը և շարունակում են կիսվել միտոզով, որի հետևանքով առաջնային աճառային հյուսվածքի զանգվածը ավելանում է։<br />
Զարգացման հաջորդ փուլում խոնդրոբլաստները սկսում են արտադրել սուլֆատացված գլիկոզամինոգլիկաններ։ Միջբջջային տարածությունում կուտակվում են պրոտեոգլիկաններ։ Սպիտակուցները կազմում են 10-20%, իսկ գլիկոզամինոգլիկանները` 80-90%։ Վերջինիս կազմության գերակշռող մասը [[խոնդրոիտին սուլֆատ]]ն է։<br />Անոթների բացակայության պատճառով, աճառային հյուսվածքի սնուցումը իրականացվում է [[դիֆուզիա]]յի միջոցով։ Թթվածնի, իոնների և այլ կարևով նյութերի տրանսպորտը իրականացվում է միջբջջային նյութի միջոցով, այդ իսկ պատճառով շատ հաճախ աճառի կենտրոնական մասում առաջանում է սնուցման խանգարում։ Սա բերում է կենտրոնական աճառային բջիջների մահվան և [[կալցիում]]ական [[աղեր]]ի կուտակման ('''Ասբեստային դիստրոֆիա''')։<br />Միջբջջային նյութի զանգվածի ավելանալուն հետ մեկտեղ պակասում է նաև խոնդրոբլաստների սինթետիկ (արտադրող) ակտիվությունը։ Խոնդրոբլաստները վերածվում են հասուն խոնդրոցիտների։ Աճառային հյուսվածքի խորքում գտնվող բջիջները որոշ ժամանակ պահպանում են միտոզով կիսվելու ընդունակությունը և սինթեզում են միջբջջային նյութ, այդքանով ապահովելով ինտերստիցիալ (ներքին) աճ։
== Ռեգեներացիա ==
Աճառային հյուսվածքը ընդունակ ռեգեներացիայի, սակայն խիստ սահմանափակ քանակով։ Վերականգնման մեջ կարևով դեր է խաղում '''վերնաճառը''', որտեղ գտնվում են կամբիալ բջիջները։ Աճառի վնասման ժամանակ տեղի է ունենում վերջիններիս պրոլիֆերացիա և վերափոխում խոնդրոբլաստ բջիջների։ Վերջիններս արտադրում են միջբջջային նյութ և նպաստում դեֆեկտի փակմանը։
== Աճառային հյուսվածքի հետ կապված հիվանդություններ ==
* [[Օստեոարթրոզ]]
* [[Օստեոխոնդրիտ]]
* [[Օստեոխոնդրոզ]]
* [[Ախոնդրոպլազիա]]
* [[Պոլիխոնդրիտ]]
* [[Աճառային հյուսվածքի ուռուցքներ|Աճառային հյուսվածքի (Խոնդրոգեն) ուռուցքներ]]
* [[Միջողային սկավառակի ճողվածք]]
* [[Ծնկահոդի մահիկների վնասում|Ծնկահոդի մահիկների (մենիսկ) վնասում]]
== Հղումներ ==
<references/>
[[Կատեգորիա:Աճառային հյուսվածք]]
| 