«Վահան Փափազյան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
ավելացվեց Կատեգորիա:ՀՅԴ անդամներ ՀոթՔաթ գործիքով |
No edit summary |
||
Տող 8.
| ծննդավայր = [[Թավրիզ]]
| վախճանի օր = [[1973]]
| վախճանի վայրը = [[Բեյրութ]]
}}
'''Վահան Փափազյան''' ('''''Կոմս''''', '''''Բժիշկ''''') (1876-1973 թթ.) հայ ազատագրական շարժման հայտնի առաջնորդներից և [[ՀՅԴ]] ականավոր ներկայացուցիչ:
Տող 15.
== '''Կենսագրություն''' ==
===Վաղ տարիները===
Վահան Փափազյանը ծնվել է 1876 թ. [[Թավրիզ]]ում, վանեցու ընտանիքում:
Մինչև սահմանանցումը վիրավոր հայդուկներից մեկին վիրակապող Վահանին կնքում են
===1908-1912 թթ., Վահան Փափազյանը Օսմանյան խորհրդարանի պատգամավոր===
Գաղափարական սրվածությունը հայկական երեք կուսակցությունների միջև չափազանց սրված էր: Հայերի անմիաբանությունից օգտվում էր թուրք իշխանությունը, որը սակայն հիմնական ուժերը կենտրոնացրել էր [[Սասուն]]ում, որտեղ 1904 թ. սկզբին սկսած ինքնապաշտպանությունը տևեց մինչև մայիսի կեսերը: [[Աղթամար]] նահանջած հերոսներին [[Անդրանիկ Օզանյան]], [[Գևորգ Չաուշ]], [[Սեպուհ]], [[Սմբատ]] տեսակցում են Վահանն ու Իշխանը:
Մինչ Աղթամարի դեպքերը Կոմսը նախաձեռնում է Վանի բանտում պահվող նախ 101 տարվա ազատազրկման, ապա մահապատժի դատապարտված [[Վարդգես]]ի փախուստի գործը. պետք էր մինչև բանտախուց գետնուղի ական փորել, ինչպես ինքն է նշում, շուրջ 50 մետրից 45-ը արդեն պատրաստ էր, երբ անսպասելի կանչում են Աղթամար, և գործը մի քանի օր հետաձգվում է: Հետագայում իր հուշերում նա գրում է. ‹‹Բնութիւնը դավաճանեց մեզ, հորդառատ անձրեւ տեւաց ամբողջ ցերեկ եւ գիշեր: Հետեալ առավոտ բանտին բակին մեջ ահագին ձագարաձեւ խորխորատ մըն էր բացված, մեր ականը փլած էր և գաղտնիքը երեւան ելած: Էսպես անփառունակ վերջացավ ձեռնարկը... 1906 թ. ամռանը Վարդգեսին փոխադրեցին Տիգրանակերտի բանտը››:
1904 թ. աշնանը Վան է գնում [[Արամ Մանուկյան]]ն ու քարոզչական աշխատանքը, նոր թափ է ստանում: Սակայն այս ոգևորությունը կարճ է տևում, ՀՅԴ բյուրոն Արամ Մանուկյանին ուղարկել էր, ոչ թե Կոմսի ենթակայության տակ աշխատելու, այլ նրա սխալները շտկելու, ինչից էլ նեղսրտելով Վահան Փափազյանը որոշում է հեռանալ: 1905 թ. հունվարին Կոմսն ու [[Քեռի]]ն (Արշակ Գավաֆյան) ծպտված թողնում են երկիրը, ավելի ուշ հասնում Երևան: Հայ-թաթարական բախումների ժամանակ [[Նիկոլ Դուման]]ի հրամանով նա մեկնում է [[Նախիջևան]], [[Սարգիս Կոդաբաշյան]]ի ենթակայությամբ կազմակերպելու ինքնապաշտպանության գործը: 1906 թ. աշնանը նրան կրկին հրավիրում են [[Վասպուրական]]: Հասնելով Վան՝ անցնում է իր համար կարծես սովորական աշխատանքի: Գարնանը վերադառնում են նաև ՀՅԴ 4-րդ համագումարին մասնակցելու համար [[Վիեննա]] մեկնած Արամն ու Իշխանը:<br />▼
Սահմանադրական կարգերի հաստատումից հետո առաջին խորհրդարանական ընտրություններում Վասպուրականի հայությանը հատկացված էր մեկ տեղ: Օսմանյան խորհրդարանի երեսփոխանական ընտրության ժամանակ դաշնակցության Վանի կենտրոնական կոմիտեն առաջարկում է Կոմսի` Վահան Փափազյանի թեկնածությունը` իբրև վանեցու, քանի որ օրենքով խորհրդարանի անդամ կարող էր ընտրվել միայն տեղացին, Արմենականները՝ [[Ավետիս Թերզիբաշյան]]ին: Բայց Կոմսը համաձայն չէր: «… Անախորժ անակնկալ մըն էր ինծի համար,– գրում է Կոմսը:– Երբեք միտքես անցած չէր նման պատասխանատվության տակ մտնել: Կը ըզգայի, որ անախորժ պարտականություն մըն էր` խառնվածքիս բացարձակ անհամապատասխան, մանավանդ, որ լեզուն ալ չէի գիտեր»: Միաժամանակ, նա գտնում էր, որ այդ պաշտոնի համար իր պատկերացումներով ամենահարմարը` Արամ Մանուկյանն էր` «իր հանդգնությամբ, խորհրդարանական միջավայրի շուտով հարմարող` իր մատչելի և անկաշկանդ բնավորությամբ, մանավանդ որ քիչ շատ ալ թյուրք-թաթարական լեզվով կրնար լավ-գեշ արտահայտվիլ»: Սակայն վերջինս էլ կտրուկ հրաժարվում է` տեղացի չլինելու պատճառով: Հետագայում Կոմսը, ցավով անդրադառնալով իր երեսփոխան ընտրվելու հարցին, կշտամբանքով վերհիշում էր Արամի մերժումը. «Այդ պարտականության (երեսփոխանի) մարդը Արամը կըրնար լինել: Ինչո՞ւ չընդունեց: Չէ՞ որ իր խառնվածքով աննկուն, համարձակ ու անկաշկանդ` համառ պայքարող մըն էր, որ իր թերի լեզվով իսկ կրնար խորհրդարանի բեմեն որոտալ բոցավառ խոսքեր` ուղղված պետության վարիչներուն, ներկայացուցչական աթոռներու վրա բազմած թուրք «երևելիներուն», որոնցմե շատերու ձեռքերը հավանաբար մաքուր չէին հայերու արյունեն ու արցունքեն»: «Ջախջախիչ» մեծամասնությամբ Վասպուրականի կողմից Օսմանյան խորհրդարանի հայ պատգամավոր ընտրվեց Վահան Փափազյանը, որը խոշոր հաղթանակ տարավ հատկապես գավառներում: Այդ մասին նա հետագայում հիշում է. «Մերինները հրճվանքի մեջ էին, իսկ ես տխուր ու մտատանջ էի` իմ առջև բացվող այս նոր, անծանոթ և անախորժ կյանքին հանդեպ»: Վանից մեկնելու նախօրյակին Վ. Փափազյանը մեծ խոստումներ էր շռայլում բոլորին: «Մենք, ձախակողմյան երեսփոխաններս,– ասում էր նա,– պատնեշի վրա պիտի կանգնենք և կուրծք պիտի տանք դեպի ժողովուրդը, դեպի հասարակական իրավունքները, դեպի արդարություն ուղղված հարվածներին»: Բայց նա նշանավոր եղավ միայն իր լռությամբ, այնպես որ շատերի կողմից արժանացավ «համր երեսփոխան» տիտղոսին:<br />▼
▲1904 թ. աշնանը Վան է գնում [[Արամ Մանուկյան]]ն ու քարոզչական աշխատանքը, նոր թափ է ստանում: Սակայն այս ոգևորությունը կարճ է տևում, ՀՅԴ բյուրոն Արամ Մանուկյանին ուղարկել էր, ոչ թե Կոմսի ենթակայության տակ աշխատելու, այլ նրա սխալները շտկելու, ինչից էլ նեղսրտելով Վահան Փափազյանը որոշում է հեռանալ: 1905 թ. հունվարին Կոմսն ու [[Քեռի]]ն (Արշակ Գավաֆյան) ծպտված թողնում են երկիրը, ավելի ուշ հասնում Երևան: Հայ-թաթարական բախումների ժամանակ [[Նիկոլ Դուման]]ի հրամանով նա մեկնում է [[Նախիջևան]], [[Սարգիս Կոդաբաշյան]]ի ենթակայությամբ կազմակերպելու ինքնապաշտպանության գործը: 1906 թ. աշնանը նրան կրկին հրավիրում են [[Վասպուրական]]: Հասնելով Վան՝ անցնում է իր համար կարծես սովորական աշխատանքի: Գարնանը վերադառնում են նաև ՀՅԴ 4-րդ համագումարին մասնակցելու համար [[Վիեննա]] մեկնած Արամն ու Իշխանը:
1912 թ. դեկտեմբերի 21-ին Կոստանդնուպոլսի հայոց ազգային ժողովը որոշում է ընդունում հայական հարցը բարձրացնել եվրոպական տերությունների առաջ: Հիմնվում է Ապահովության խորհուրդ, որի նախագահը պատիարք Արշարունին էր, քարտուղարը՝ Վահան Փափազյանը: Բացի Պատրիարքարանի նախագծից հայկական բարենորոգումների վերաբերյալ նախագիծ ներկայացրեց նաև [[Պողոս Նուբար Փաշա]]ն, որը դժգոհում էր պատրիարքարանի ներկայացրած նախագծից: Այս պայմաններում պատրիարքարանի կողմից Եվրոպա է գործուղվում և Պողոս Նուբարի հետ բանակցությունների մեջ է մտնում Վահան Փափազյանը՝ նպատակ ունենալով հասնել փոխզիջումային տարբերակի ընդունմանը: Մեկ ու կես ամիս տևած բանակցություններից հետո Վահան Փափազյանը և Պողոս Նուբարը հասնում են համաձայնության և ռուսական դեսպանությանը ներկայացնում երկկողմանի ընդունելի նախագիծ: Ի վերջո 1914 թ. հունվարի 26-ին կնքվում է ռուս-թուրքական համաձայանագիր հայկական բարենորոգումների վերաբերյալ, որին, սակայն վիճակված չէր իրագորրծվել, քանզի 1914 թ. սկսված առաջին համաշխարհային պատերազմը այն թողնում է անավարտ:<br />▼
▲Սահմանադրական կարգերի հաստատումից հետո առաջին խորհրդարանական ընտրություններում Վասպուրականի հայությանը հատկացված էր մեկ տեղ: Օսմանյան խորհրդարանի երեսփոխանական ընտրության ժամանակ դաշնակցության Վանի կենտրոնական կոմիտեն առաջարկում է Կոմսի` Վահան Փափազյանի թեկնածությունը` իբրև վանեցու, քանի որ օրենքով խորհրդարանի անդամ կարող էր ընտրվել միայն տեղացին, Արմենականները՝ [[Ավետիս Թերզիբաշյան]]ին: Բայց Կոմսը համաձայն չէր: «… Անախորժ անակնկալ մըն էր ինծի համար,– գրում է Կոմսը:– Երբեք միտքես անցած չէր նման պատասխանատվության տակ մտնել: Կը ըզգայի, որ անախորժ պարտականություն մըն էր` խառնվածքիս բացարձակ անհամապատասխան, մանավանդ, որ լեզուն ալ չէի գիտեր»: Միաժամանակ, նա գտնում էր, որ այդ պաշտոնի համար իր պատկերացումներով ամենահարմարը` Արամ Մանուկյանն էր` «իր հանդգնությամբ, խորհրդարանական միջավայրի շուտով հարմարող` իր մատչելի և անկաշկանդ բնավորությամբ, մանավանդ որ քիչ շատ ալ թյուրք-թաթարական լեզվով կրնար լավ-գեշ արտահայտվիլ»: Սակայն վերջինս էլ կտրուկ հրաժարվում է` տեղացի չլինելու պատճառով: Հետագայում Կոմսը, ցավով անդրադառնալով իր երեսփոխան ընտրվելու հարցին, կշտամբանքով վերհիշում էր Արամի մերժումը. «Այդ պարտականության (երեսփոխանի) մարդը Արամը կըրնար լինել: Ինչո՞ւ չընդունեց: Չէ՞ որ իր խառնվածքով աննկուն, համարձակ ու անկաշկանդ` համառ պայքարող մըն էր, որ իր թերի լեզվով իսկ կրնար խորհրդարանի բեմեն որոտալ բոցավառ խոսքեր` ուղղված պետության վարիչներուն, ներկայացուցչական աթոռներու վրա բազմած թուրք «երևելիներուն», որոնցմե շատերու ձեռքերը հավանաբար մաքուր չէին հայերու արյունեն ու արցունքեն»: «Ջախջախիչ» մեծամասնությամբ Վասպուրականի կողմից Օսմանյան խորհրդարանի հայ պատգամավոր ընտրվեց Վահան Փափազյանը, որը խոշոր հաղթանակ տարավ հատկապես գավառներում: Այդ մասին նա հետագայում հիշում է. «Մերինները հրճվանքի մեջ էին, իսկ ես տխուր ու մտատանջ էի` իմ առջև բացվող այս նոր, անծանոթ և անախորժ կյանքին հանդեպ»: Վանից մեկնելու նախօրյակին Վ. Փափազյանը մեծ խոստումներ էր շռայլում բոլորին: «Մենք, ձախակողմյան երեսփոխաններս,– ասում էր նա,– պատնեշի վրա պիտի կանգնենք և կուրծք պիտի տանք դեպի ժողովուրդը, դեպի հասարակական իրավունքները, դեպի արդարություն ուղղված հարվածներին»: Բայց նա նշանավոր եղավ միայն իր լռությամբ, այնպես որ շատերի կողմից արժանացավ «համր երեսփոխան» տիտղոսին:
▲1912 թ. դեկտեմբերի 21-ին Կոստանդնուպոլսի հայոց ազգային ժողովը որոշում է ընդունում հայական հարցը բարձրացնել եվրոպական տերությունների առաջ: Հիմնվում է Ապահովության խորհուրդ, որի նախագահը պատիարք Արշարունին էր, քարտուղարը՝ Վահան Փափազյանը: Բացի Պատրիարքարանի նախագծից հայկական բարենորոգումների վերաբերյալ նախագիծ ներկայացրեց նաև [[Պողոս Նուբար Փաշա]]ն, որը դժգոհում էր պատրիարքարանի ներկայացրած նախագծից: Այս պայմաններում պատրիարքարանի կողմից Եվրոպա է գործուղվում և Պողոս Նուբարի հետ բանակցությունների մեջ է մտնում Վահան Փափազյանը՝ նպատակ ունենալով հասնել փոխզիջումային տարբերակի ընդունմանը: Մեկ ու կես ամիս տևած բանակցություններից հետո Վահան Փափազյանը և Պողոս Նուբարը հասնում են համաձայնության և ռուսական դեսպանությանը ներկայացնում երկկողմանի ընդունելի նախագիծ: Ի վերջո 1914 թ. հունվարի 26-ին կնքվում է ռուս-թուրքական համաձայանագիր հայկական բարենորոգումների վերաբերյալ, որին, սակայն վիճակված չէր իրագորրծվել, քանզի 1914 թ. սկսված առաջին համաշխարհային պատերազմը այն թողնում է անավարտ:
===Առաջին Համաշխարհային պատերազմ===
| |||