«Հանգ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ժողովրդական ստեղծագործության հնագույն նմուշները, [[անտիկ գրականություն]]ը և միջնադարյան պոեզիայի շատ ստեղծագործություններ դեռ հանգ չունեին։ Հանգը ծագում է միջին դարերում։ Օրինակ, [[հայ գրականություն|հայ գրականության]] մեջ այն տարածվում է հիմնականում 12-13-րդ դարերից`դարերից՝ [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալու]], [[Ֆրիկ]]ի և նրանց հաջորդների [[տաղ]]երում և [[պոեմ]]ներում։

Սկզբում հանգերը միապաղաղ էին`էին՝ ամբողջ բանաստեղծության կամ նրա մեծ հատվածների տողերը վերջանում էին միևնույն հանգով, որը վարպետության ցուցանիշ է համարվում (օրինակ՝ [[Ֆրիկ]]ի «Գանգատ» երկարաշունչ բանաստեղծության բոլոր տողերն անխտիր ավարտվում են ''ի'' ձայնավորով)։ Ժամանակի ընթացքում հանգերն ավելի ու ավելի բազմազան են դառնում։ Բայց հանգի առաջացումից հետո էլ գրվում են անհանգ գործեր (մանավանդ չափածո դրամատիկական երկեր), որոնք կոչվում են [[սպիտակ ոտանավոր]]։ Մասնավորապես անհանգ է գրվել չափածո դրամատիկական գործերի մեծ մասը (օրինակ՝ [[Շեքսպիր]]ի և [[Ալեքսանդր Պուշկին|Պուշկինի]] պիեսները)։

Հանգի ամենակարևոր դերն այն է, որ հանդես գալով տողերի վերջում՝ այն ավելի է ընդգծում տողի՝ իբրև [[ոտանավոր]]ի հիմնական [[ռիթմական միավոր]]ի, ինքնուրույնությունը։ Հանգը կարծես մի ազդանշան է, որը հիշեցնում է [[տող]]ի ավարտվելը։ Դրանով իսկ նա ուժեղացնում է ոտանավորի [[ռիթմ]]ը։ Բացի այդ, հանգն ավելի ներդաշնակ, երաժշտական է դարձնում [[բանաստեղծական խոսք]]ը<ref>{{cite book|author=Էդ. Ջրբաշյան, Հ. Մախչանյան|title=Գրականագիտական բառարան|publisher=«Լույս»|location=Երևան|year=1972|page=էջ 162-163}}</ref>:։

[[Ռուսերեն]]ում և այլ լեզուներում հանդիպում են այսպես կոչված ''դակտիլային'' հանգեր (տողի վերջից երրորդ շեշտված վանկով, օր.՝ откры՛тая-ядови՛тая) և նույնիսկ ''հիպերդակտիլային'' հանգեր (վերջից չորրորդ շեշտված վանկով), որոնք [[հայերեն]]ին բնորոշ չեն<ref>{{cite book|author=Էդ. Ջրբաշյան, Հ. Մախչանյան|title=Գրականության տեսություն|publisher=«ԵՊՀ»|location=Երևան|year=1980|page=էջ 308}}</ref>:։

Եթե հանգ կազմող բառն ավարտվում է [[ձայնավոր]]ով, հանգը կոչվում է '''բաց''', [[բաղաձայն]]ով ավարտվելու դեպում`դեպում՝ '''փակ'''։

Լինում են նաև '''բարդ''' կամ '''բաղադրյալ''' հանգեր, , որոնք կազմված են երկու կամ ավելի բառերի հնչյուններից (վ'''ար ծաթեց''' - '''արծաթեց''', '''վարսերը նրա''' - '''վառ սերը նրա''', '''քո մի թասը''' - '''Կոմիտասը''', [[Հովհաննես Թումանյան|Թումանյանից]]՝ Մեծ անտառ'''ից նա զատված'''-Մարդու կացնից ազատված, անցավոր-անցավ օր)։ Բարդ հանգեր հատկապես շատ է ստեղծել [[Վլադիմիր Մայակովսկի|Մայակովսկին]]՝ пистолет-сто лет, под дождем-подождем, убери твою-бритвою:бритвою։

Հանգերի մեջ հնչյունների համընկնումը կարող է լինել լրիվ և մասնակի։ Երբ տողավերջի հնչյունները նույնությամբ կրկնվում են մի ուրիշ տողի մեջ, այդպիսի հանգը կոչվում է '''ճշգրիտ''' (ծեգին-հոգին, արյունամած-քամած, սարերի-օրերի)։ '''Մոտավոր''' հանգերի մեջ, նման հնչյունների կողքին, լինում են նաև մեծ կամ փոքր չափով իրարից շեղվող կամ ակնհայտորեն տարբեր հնչյուններ (ձայնավորներ և բաղաձայններ)։ Օրինակ, [[Վահան Տերյան|Տերյանը]] հանգավորում է այսպիսի բառեր՝ մանուկ-անամոք, ավար է-խավարը, տրտում, ապարդյուն, [[Եղիշե Չարենց|Չարենցը]]՝ մահ-համար-հիմա, անդին-անթիվ, հանդեպ-անդեմ, վերելք-քերենք, կրակ-գրած, փախչող-թախծոտ, այնտեղ-անթև, և այլն։ Մոտավոր հանգի մեջ կրկնվում են ոչ թե նույն, այլ իրար նման, իրար հիշեցնող հնչյուններ, կամ հանգ կազմող հնչյունների միայն մի մասը (խաղաղ-աղա, ճակատ-հագած, գլխարկը-գլխահակ, վարդը-կարդաք, անիրական-բարեկամ)։ Մոտավոր հանգերը կոչվում են նաև '''ասոնանսային հանգեր''':։

Հանգավորման տեսակները բանաստեղծական տողերի համանման վերջավորությունների`վերջավորությունների՝ հանգերի դասավորման տարբեր եղանակները։ Օրինակ, [[քառատող]] [[տուն|տան]] մեջ լինում է հանգավորման երեք հիմնական տեսակ.

բ) '''Խաչաձև հանգավորում''' (կենտ տողերը հանգով կապվում են իրար հետ, իսկ զույգերն`զույգերն՝ իրար) - abab.

գ) '''Օղակաձև հանգավորում''' (հանգով կապվում են առաջին և չորրորդ տողերն իրար հետ, իսկ միջին տողերն`տողերն՝ իրար) - abba