«Արեգակնային ժամացույց»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
պիտ.
No edit summary
Տող 1.
'''Արեգակնային ժամացույց''', սարք, որի օգնությամբ որոշվում էր իրական [[արեգակնային ժամանակըժամանակ]]ը, կազմված է ձողից և թվատախտակից: ժամանակըԺամանակը որոշվում է ձողի ստվերի ուղղությամբ: <br />
{{վիքիֆիկացում}}
Ձողն անշարժ է և ուղղված աշխարհի առանցքին զուգահեռ: Ըստ թվատախտակի դիրքի, Արեգակնայինարեգակնային ժամացույցները լինում են՝ հասարակածային, հորիզոնական և ուղղաձիգ:<br />
'''Արեգակնային ժամացույց''', սարք, որի օգնությամբ որոշվում էր իրական արեգակնային ժամանակը, կազմված է ձողից և թվատախտակից: ժամանակը որոշվում է ձողի ստվերի ուղղությամբ: <br />
Հասարակածային ժամացույցներում թվատախտակի հարթությունը զուգահեռ է երկնային հասարակածի հարթությանը (այն հորիզոնական հարթության հետ կազմում է 90°-<math> \varphi </math> անկյուն, որտեղ <math> \varphi </math>-ն տեղի աշխարհագրական լայնությունն է): Ժամագծերը նշվում են թվատախտակի թե վերին և թե ստորին երեսներին: [[Գարուն|Գարնանն]] ու [[ամառ|ամռանը]], երբ Արեգակը[[Արեգակ]]ը գտնվում է Հյուսիսայինհյուսիսային կիսագնդում, օգտվում են վերին, իսկ [[աշուն|աշնանն]] ու ձմռանը՝[[ձմեռ|ձմռանը]]՝ ստորին երեսից: Ժամագծերը տարվում են իրարից հավասար հեռավորությունների (15°) վրա, և կեսօրվա ժամագիծը ուղղվում է դեպի հյուսիս: Հորիզոնական ժամացույցների թվատախտակի հարթությունը հորիզոնական դիրք ունի: Ժամագծերը կեսօրի (ժամը 12-ի) գծի նկատմամբ սիմետրիկ են և տարված ըստ <math> \mathrm{tg}\ x = \mathrm{tg}\ t * \sin \varphi </math> բանաձևի (<math> x </math>-ը համապատասխան ժամագծի ու կեսօրի գծի միջև գտնվող անկյունն է, <math> t </math>-ն՝ Արեգակի[[Արեգակ]]ի ժամային անկյունը): <br />
Ձողն անշարժ է և ուղղված աշխարհի առանցքին զուգահեռ: Ըստ թվատախտակի դիրքի, Արեգակնային ժամացույցները լինում են՝ հասարակածային, հորիզոնական և ուղղաձիգ:<br />
Ուղղաձիգ ժամացույցները սովորաբար պատրաստում են շենքերի հարավային պատի վրա: Ժամագծերը տարվում են հորիզոնականին համանման և ըստ <math> \mathrm{tg}\ x = \mathrm{tg}\ t * \cos \varphi </math> բանաձևի: Հին ու միջնադարյան Հայաստանում[[Հայաստան]]ում սովորաբար օգտագործվել են ուղղաձիգ ժամացույցներ: Դրանցից մինչև այժմ էլ պահպանվել են Զվարթնոցում[[Զվարթնոց]]ում, Դսեղում[[Դսեղ]]ում, Ծաղկաձորում[[Ծաղկաձոր]]ում, Դիլիջանում[[Դիլիջան]]ում, Նոյեմբերյանում[[Նոյեմբերյան]]ում, [[Լեռնային ՂարաբաղումՂարաբաղ]]ում և այլուր գտնվող վանքերի[[վանք]]երի ու տաճարների[[տաճար]]ների պատերին: Մատենադարանի[[Մատենադարան]]ի ձեռագրերում կան Արեգակնային ժամացույցների բազմաթիվ նկարագրություններ ու սխեմաներ: Հայ հեղինակներից ոմանք առաջարկել են հորիզոնական և ուղղաձիգ Արեգակնայինարեգակնային ժամացույցների կառուցման զուտ երկրաչափական մեթոդ՝ առանց եռանկյունաչափական բանաձևերից օգտվելու: Բացի նշված Արեգակնայինարեգակնային ժամացույցներից, Հայաստանում[[Հայաստան]]ում մեծ տարածում են ունեցել նաև ստվերաչափերը[[ստվերաչափ]]երը: Միջին արեգակնային ժամանակն ստանալու համար անհրաժեշտ է Արեգակնային ժամացույցների ցուցմունքին գումարել ժամանակի հավասարումը: <br />
Հասարակածային ժամացույցներում թվատախտակի հարթությունը զուգահեռ է երկնային հասարակածի հարթությանը (այն հորիզոնական հարթության հետ կազմում է 90°-<math> \varphi </math> անկյուն, որտեղ <math> \varphi </math>-ն տեղի աշխարհագրական լայնությունն է): Ժամագծերը նշվում են թվատախտակի թե վերին և թե ստորին երեսներին: Գարնանն ու ամռանը, երբ Արեգակը գտնվում է Հյուսիսային կիսագնդում, օգտվում են վերին, իսկ աշնանն ու ձմռանը՝ ստորին երեսից: Ժամագծերը տարվում են իրարից հավասար հեռավորությունների (15°) վրա, և կեսօրվա ժամագիծը ուղղվում է դեպի հյուսիս: Հորիզոնական ժամացույցների թվատախտակի հարթությունը հորիզոնական դիրք ունի: Ժամագծերը կեսօրի (ժամը 12-ի) գծի նկատմամբ սիմետրիկ են և տարված ըստ <math> \mathrm{tg}\ x = \mathrm{tg}\ t * \sin \varphi </math> բանաձևի (<math> x </math>-ը համապատասխան ժամագծի ու կեսօրի գծի միջև գտնվող անկյունն է, <math> t </math>-ն՝ Արեգակի ժամային անկյունը): <br />
Ուղղաձիգ ժամացույցները սովորաբար պատրաստում են շենքերի հարավային պատի վրա: Ժամագծերը տարվում են հորիզոնականին համանման և ըստ <math> \mathrm{tg}\ x = \mathrm{tg}\ t * \cos \varphi </math> բանաձևի: Հին ու միջնադարյան Հայաստանում սովորաբար օգտագործվել են ուղղաձիգ ժամացույցներ: Դրանցից մինչև այժմ էլ պահպանվել են Զվարթնոցում, Դսեղում, Ծաղկաձորում, Դիլիջանում, Նոյեմբերյանում, Լեռնային Ղարաբաղում և այլուր գտնվող վանքերի ու տաճարների պատերին: Մատենադարանի ձեռագրերում կան Արեգակնային ժամացույցների բազմաթիվ նկարագրություններ ու սխեմաներ: Հայ հեղինակներից ոմանք առաջարկել են հորիզոնական և ուղղաձիգ Արեգակնային ժամացույցների կառուցման զուտ երկրաչափական մեթոդ՝ առանց եռանկյունաչափական բանաձևերից օգտվելու: Բացի նշված Արեգակնային ժամացույցներից, Հայաստանում մեծ տարածում են ունեցել նաև ստվերաչափերը: Միջին արեգակնային ժամանակն ստանալու համար անհրաժեշտ է Արեգակնային ժամացույցների ցուցմունքին գումարել ժամանակի հավասարումը: <br />
''Գրկ․'' Թումանյան Բ․ Ե․, Տայ աստղագիտության պատմություն, [h․ 1], Ե․, 1964: <br />
''Բ․ Թումանյան'' <br />