«Տոհմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Արտադրողական ուժերի զարգացման հետ տեղի է ունեցել անցում հայրական տոհմի դարաշրջանին։ Ժողովուրդների զգալի մասի մոտ այդ անցումը կապված է եղել հովվական անասնապահության, գյութանային երկրագործության և մետաղամշակության տարածման հետ։ Հասարակության տնտեսական բջիջը դարձել է նահապետական մեծ ընտանիքը։ Այդ ժամանակ էլ տոհմական հարաբերությունները սկսել են քայքայվել, և աստիճանաբար ձևավորվել են տարածքային համայնքները։ Հարևանությամբ ապրող տարատոհմ նահապետական ընտանիքները կազմել են դրացիական համայնք։ Ձևավորվել է փոքր ընտանիքը՝ որպես հասարակության տնտեսական բջիջ։ Այդ բոլոր փոփոխությունները հանգեցրել են տոհմական կարգերի վերջնական անկմանն ու դասակարգային հարաբերությունների ձևավորմանը։ Սակայն տոհմական զանազան կառուցվածքներ հաճախ պահպանվում են նաև դասակարգային հասարակության առաջացումից հետո։

Այլ տեսակետի համաձայն՝ դեռևս տոհմական հարաբերությունների վաղ փուլում տոհմը եղել է ոչ թե արտադրական բջիջ, այլ հիմնականում ունեցել է սոսկ ամուսնության կարգավորման դեր։ Ընդ որում, տոհմը դրսևորվել է մայրական կամ հայրական ձևով՝ կախված ոչ թե նրա զարգացման փուլից, այլ որոշակի պայմաններից։ Հասարակության տնտեսական բջիջը և հասարակական կարևորագույն մարմինը եղել է արտամուսնական օրենքի ներգործությամբ տարբեր տոհմերի ներկայացուցիչներ ընդգրկող համայնքը։ Այդպիսի համայնքի միջուկը կազմել են մի տոհմի ներկայացուցիչները։ Ըստ այդ տեսակետի, տոհմը և համայնքը եղել են տարբեր, բայց համատեղ գոյակցող հասարակական միավորներ։