«Քոփիլեֆթ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ робот добавил: af, ar, ast, bg, ca, cs, da, de, el, es, et, eu, fa, fi, fr, gl, he, hr, hu, ia, id, is, it, ja, ko, lmo, lt, lv, mk, nl, no, pl, pt, ru, sh, simple, sk, sl, sr, sv, ta, th, tr, uk, vi, zh; косметические изм |
||
Տող 9.
Հեղինակային իրավունքը կարելի է նաև ներկայացնել որպես հեղինակային իրավունքի արտոնագրման այնպիսի սխեմա, որի դեպքում հեղինակը զիջում է հեղինակային իրավունքով վերապահված որոշ, բայց ոչ բոլոր իրավունքները: Փոխանակ թույլ տալու, որ աշխատանքը լիովին ընկնի հանրային տիրույթ (public domain) (որտեղ հեղինակային իրավունքի ոչ մի սահմանափակում չկա), հեղինակային իրավչունքը թույլ է տալիս հեղինակին կիրառելու հեղինակային իրավունքի որոշ, բայց ոչ բոլոր սահմանափակումները նրանց նկատմամբ, ովքեր ցանկանում են ներգրավվել այնպիսի գործունեության մեջ, որն այլ պարագայում կհամարվեր հեղինակային իրավունքի խախտում: Հեղինակային իրավչունքի դեպքում կարելի է խուսափել հեղինակային իրավունքի խախտումներից, եթե պոտենցիալ խախտողը շարունակի պահպանել հեղինակային իրավչունքի նույն սխեման: Հենց այս պատճառով էլ հեղինակային իրավչունքի սխեմաները հայտնի են նաև որպես «փոխադարձ» արտոնագրեր:
Եթե հեղինակային իրավունքի օրենքները պաշտպանում են հեղինակի իրավունքները` վերահսկելով բաշխումն ու ձևափոխությունները, ապա հեղինակային իրավչունքը կոչված է սուբյեկտիվ ազատություն շնորհելու վերջնական գործածողներին: Հեղինակային իրավչունքի արտոնագրերն առանձնացնում են այն դրույթները, որոնք հստակորեն վերացնում են այն սահմանափակումները, որոնք, հեղինակի կարծիքով, վերջնական գործածողին ազատություն չեն տալիս: Ծրագրակազմերում բաց ելակետային (open source)
== Պատմություն
«'''Copyleft'''; All Wrongs Reserved», 1976 թ.
Տող 17.
Հեղինակային իրավունքի վաղ օրինակներից էր «[[Tiny BASIC]]» նախագիծը, որը սկսվել էր '''1975''' թ. «'''People's Computer Company'''» ընկերության թերթում: Դենիս Էլիսոնը մասնագիր (specification) էր գրել BASIC ծրագրավորման լեզվի մի պարզ տարբերակի համար: Այս դիզայնը չէր ապահովում տեքստային շարանը (text string) և օգտվում էր միայն ամբողջ թվերի թվաբանությունից: Նպատակն այն էր, որ ծրագիրը բավարարի 2-3 կիլոբայտ հիշողությունը:
«Tiny BASIC» նախագիծը շուտով վերաճեց Tiny BASIC-ի «'''Դոկտոր Դոբսի ամսագրի'''» (Dr. Dobb's Journal)` «'''Calisthenics & Orthodontia, Running Light Without Overbyte'''» ենթավերնագրով: Հոբբիիստները սկսեցին BASIC լեզվով մեկնաբանիչներ գրել իրենց միկրոմշակիչային հիմք ունեցող տնային համակարգիչների համար և տպագրության ուղարկել ելակետային կոդը «Դոկտոր Դոբսի ամսագրին» և այլ ամսագրերի:
«Դոկտոր Դոբսի ամսագրի» խմբագիր Ջիմ Ուորենը '''1976''' թ. հուլիսին գրեց «ACM»
«Դոկտոր Դոբսի ամսագրի» '''1976''' թ. մայիսյան համարում տպագրվել էր Լի Չեն Վանգի Palo Alto Tiny BASIC ծրագիրը Intel 8080 միկրոմշակիչի համար: Այն սկսվում էր սովորական վերնագրով, հեղինակի անունով և նրա մասին տվյալներով, սակայն կար նաև հավելում`'''@COPYLEFT ALL WRONGS RESERVED''':
Հեղինակային իրավունքը մեկ այլ` ավելի ուշ դրսևորում ստացավ, երբ '''Ռիչարդ Սթոլման'''ն աշխատում էր Lisp մեկնաբանիչի վրա: '''Symbolics'''-ը խնդրել էր օգտագործել Lisp մեկնաբանիչը, և Սթոլմանը համաձայնել էր նրանց համար մշակել իր աշխատանքի հանրային տիրույթի տարբերակը: '''Symbolics'''-ն ընդլայնեց ու բարելավեց Lisp մեկնաբանիչը, սակայն երբ Սթոլմանը ցանկացավ մատչում (access) ստանալ իր մեկնաբանիչում Symbolics-ի արած բարեփոխումներին, Symbolics-ը մերժեց նրան: Այդ ժամանակ` '''1984'''-ին, Սթոլմանը շարունակեց աշխատանքները սեփականատիրական ծրագրակազմերի '''(proprietary software)''' այս ձևավորվող վարքի ու մշակույթի վերացման ուղղությամբ, որը նա անվանեց ծրագրակազմերի կուտակում '''(software hoarding)''':
Քանի որ Սթոլմանը համարեց, որ կարճ ժամանակում հնարավոր չի լինի վերացնել
'''Ռիչարդ Սթոլմանը''' նշել է, որ այդ անվանումը եկել է '''Դոն Հոփքինսից''', որին նա անվանում է շատ վառ երևակայության տեր անձնավորություն, և որը 1984-ին կամ 1985-ին մի նամակ էր գրել իրեն, որի վրա գրված էր «Հեղինակային իրավունք` բոլոր իրավունքները փոխված են հակառակի» (Copyleft - all rights reversed): «Kopyleft» տերմինը` «Բոլոր իրավունքները փոխված են հակառակի» (All Rites Reversed) նշումով, կիրառվում էր '''1970'''-ականների սկզբին նաև «'''Principia Discordia'''»-ում, ինչը կարող էր ոգեշնչած լինել Հոփքինսին կամ ազդած լիներ այլ կիրառումների վրա: Իսկ արվեստի բնագավառում '''Ռեյ Ջոնսոնն''' ավելի վաղ ինքնուրույնաբար ստեղծել էր այդ տերմինը, որը վերաբերում էր նրա փոստային արվեստում (mail art) և անցողիկ նվերներում '''(ephemeral gifts)''' կիրառված խառը միջավայրային պատկերներին (mixed media imagery),
Կան որոշակի խնդիրներ կապված «հեղինակային իրավչունք» տերմինի սահմանման հետ: Տերմինը ստեղծվել է որպես զվարճալի բառախաղ «հեղինակային իրավունք» արտահայտության վրա և սկզբնապես եղել է գոյական` նշանակելով '''GNU General Public License-'''ի հեղինակային իրավունքի արտոնագրման պայմաններ, որ ստեղծել էր '''Ռիչարդ Սթոլմանը Free Software Foundation'''-ի շրջանակներում: Որպես բայ գործածվելիս (օրինակ` «նա հեղինակային իրավչունքի պայմանները տարածեց իր աշխատանքի վերջին տարբերակի վրա), այն նվազ հստակ է և կարող է վերաբերել նման մի քանի արտոնագրերից յուրաքանչյուրին կամ էլ քննարկման նպատակներով նկատի ունենալ որևէ երևակայական արտոնագիր:
Տող 46.
Creative Commons-ի share-alike արտոնագրային համակարգի նմանությամբ` '''GNU'''-ի ազատ փաստաթղթային արտոնագիրը (GFDL) թույլ է տալիս հեղինակներին սահմանափակումներ կիրառել իրենց աշխատանքների որոշակի հատվածների համար` զերծ պահելով դրանք հեղինակային իրավչունքի ամբողջական մեխանիզմից: '''GFDL'''-ի պարագայում այս սահմանափակումները ներառում են ինվարիանտային հատվածները, որոնք ապագա խմբագիրները չեն կարող փոփոխել: '''GFDL-'''ի նախնական նպատակն էր ստեղծել այնպիսի մեխանիզմ, որը կնպաստեր հեղինակային իրավչունքային ծրագրակազմի փաստաթղթավորմանը: Մինչդեռ արդյունքը եղավ այն, որ այն կարող է կիրառվել ցանկացած փաստաթղթի համար:
== Ուժեղ և թույլ հեղինակային իրավունք ==
Աշխատանքը վերահսկող հեղինակային իրավունքը համարվում է «ավելի ուժեղ», նրա պայմանները կարող են տարածվել ամեն տեսակի ածանցյալ աշխատանքների վրա: «Թույլ հեղինակային իրավունք» ունեն այն արտոնագրերը, որոնց դեպքում ոչ բոլոր ածանցյալ աշխատանքներն են ժառանգում հեղինակային իրավչունքի արտոնագիրը: Իսկ կժառանգի, արդյոք, ածանցյալ աշխատանքն այդ արտոնագիրը` հաճախ կախված է նրանից, թե ինչպես է աշխատանքն ածանցվել:
Տող 63.
'''Share-alike'''-ը պահանջում է, որ ցանկացած նախնական աշխատանքին շնորհված ցանկացած ազատություն շնորհվի նաև ցանկացած ածանցյալ աշխատանքի նույն կամ նման պայմաններով: Սա ենթադրում է, որ ցանկացած հեղինակային իրավչունքի արտոնագիր ինքնաբերաբար դառնում է '''Share-alike''' արտոնագիր, բայց ոչ հակառակը, քանի որ որոշ '''Share-alike''' արտոնագրեր ներառում են այլ սահմանափակումներ, օրինակ` արգելում են առևտրային օգտագործումը: '''Creative Commons''' արտոնագրերի որոշ տարբերակներ '''Share-alike'''-ի օրինակներ են:
[[af:Kopielinks]]
[[ar:حقوق متروكة]]
[[ast:Copyleft]]
[[bg:Copyleft]]
[[ca:Copyleft]]
[[cs:Copyleft]]
[[da:Copyleft]]
[[de:Copyleft]]
[[el:Copyleft]]
[[en:Copyleft]]
[[es:Copyleft]]
[[et:Copyleft]]
[[eu:Copyleft]]
[[fa:کپیلفت]]
[[fi:Copyleft]]
[[fr:Copyleft]]
[[gl:Copyleft]]
[[he:Copyleft]]
[[hr:Copyleft]]
[[hu:Copyleft]]
[[ia:Copyleft]]
[[id:Copyleft]]
[[is:Höfundarrangur]]
[[it:Copyleft]]
[[ja:コピーレフト]]
[[ko:카피레프트]]
[[lmo:Copyleft]]
[[lt:Copyleft]]
[[lv:Copyleft]]
[[mk:Копилефт]]
[[nl:Copyleft]]
[[no:Copyleft]]
[[pl:Copyleft]]
[[pt:Copyleft]]
[[ru:Копилефт]]
[[sh:Copyleft]]
[[simple:Copyleft]]
[[sk:Copyleft]]
[[sl:Copyleft]]
[[sr:Kopileft]]
[[sv:Copyleft]]
[[ta:அளிப்புரிமை]]
[[th:กอปปีเลฟต์]]
[[tr:Copyleft]]
[[uk:Copyleft]]
[[vi:Copyleft]]
[[zh:Copyleft]]
|